4
Самарийәдики аялларға вә пүткүл аһалигә болған агаһлар
И Башандики инәкләр,
Самарийә теғида туруп, намратларни харлаватқан, мискинләрни езиватқанлар,
Ғоҗилириға: «Шарапни елип келиңлар, биз ичимиз» дәйдиғанлар,
Бу сөзни аңлаңлар: — «Башандики инәкләр» — бу «инәкләр» Самарийәдики байларниң қиз-аяллирини көрситиду. Башан болса семиз, сағлам калилири билән даңқи чиққан район.
Рәб Пәрвәрдигар Өз пак-муқәддәслиги билән қәсәм ичкәнки,
Мана, бешиңларға шундақ күнләр чүшидуки,
У силәрни илмәкләр билән,
Нәслиңларни чаңгаклар билән елип кетиду. «Мана, бешиңларға шундақ күнләр чүшидуки, У силәрни илмәкләр билән, нәслиңларни чаңгаклар билән елип кетиду» — Самарийә хәлқи ахирида Асурийә падишасиға әсиргә чүшиду; Асурийә падишасиниң әсирләрниң калпуклиридин илмәкни өткүзүп уларни йетәкләйдиған рәһимсиз адити бар еди.
Һәм силәр аяллар һәр бириңлар сепилниң шоралиридин қисилип өтүп,
Удул меңип тикиветисиләр;
Вә силәр Һармон тәрәпкә чөрүветилисиләр, — дәйду Пәрвәрдигар. «Вә силәр Һармон тәрәпкә чөрүветилисиләр» — «Һармон» бизгә һазир намәлум бир шәһәр.
 
Әнди Бәйт-Әлгә келиңлар, асийлиқ қилиңлар!
Гилгалдиму асийлиқни көпәйтиңлар!
Әтигәндә қурбанлиқлириңларни,
Һәр үчинчи күни силәрниң «ондин бир» үлүш өшрилириңларни елип келиңлар, «Әнди Бәйт-Әлгә келиңлар, асийлиқ қилиңлар! Гилгалдиму асийлиқни көпәйтиңлар!» — Бейт-Әл вә Гилгал (шундақла шималий тәрәптә «Дан» шәһири, җәнубий тәрәптә Бәәр-Шеба шәһири) хәлиқләр көп зиярәт қилидиған бут тавапгаһи еди.   Һош. 12:12
«Тәшәккүр қурбанлиғи»ни хемиртуруч билән биллә көйдүрүңлар —
Силәр «халис қурбанлиқлар»иңларни җакалап махтинип жүрүңлар;
Чүнки бундақ қилишқа амрақсиләр, и Исраиллар! — дәйду Рәб Пәрвәрдигар. ««Тәшәккүр қурбанлиғи»ни хемиртуруч билән биллә көйдүрүңлар» — қурбанлиқларни хемиртуруч салған нәрсиләр билән биллә сунушқа қәтъий болмайтти («Лав.» 2:11). «Силәр «халис қурбанлиқлар»иңларни җакалап махтинип жүрүңлар; чүнки бундақ қилишқа амрақсиләр, и Исраиллар!» — 4- һәм 5-айәттә ейтилған қурбанлиқлар һәмдә һәр кишиниң киримидин «ондин бири»ни һәр үч жилда Худаға атап беғишлиши, әслидә Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанунда бекитилгән еди. Бирақ Исраиллар һазир буларни өз бутлириға атап беғишлаватиду. Әсли хемиртуруч селип қилинған аш һәдийәләрни қурбанлиқларға қошуп сунуш мәнъий қилинған еди.
Бу сөзләргә қариғанда улар мошу паалийәтләрдә өзлирини хелә «тәқвадар» көрсәтмәкчи болуп, «ихтиярий қурбанлиқ»ларни көп қилған охшайду.
   Лав. 2:1, 15; 7:13
«Мән һәммә шәһәрлириңларда «чишниң пакизлиғи»ни чүшүрдүм,
Һәммә йериңларда силәрни аш-нанға болған һаҗәтмән қилдим;
Бирақ силәр йәнила йенимға қайтмидиңлар, — дәйду Пәрвәрдигар; «Мән һәммә шәһәрлириңларда «чишниң пакизлиғи»ни чүшүрдүм» — демәк уларда йегидәк нәрсә йоқ.
Һосулға үч айла қалған болсиму, силәрдин ямғурни тартивелип бәрмидим;
Бир шәһәр үстигә ямғур яғдурдум,
Йәнә бир шәһәргә яғдурмидим;
Бир парчә йәр үстигә ямғур яғди;
Йәнә бир парчә йәр ямғурсиз қағҗирап қалди;
Шуниң билән икки, үч шәһәрниң пухралири су тиләп башқа бир шәһәргә әләңшип барди,
Лекин қанмиди;
Бирақ силәр йенимға йәнила қайтмидиңлар, — дәйду Пәрвәрдигар;
Мән силәрни җудун һәм һал апити билән урдум;
«Ғаҗилиғучи қурут»лар нурғунлиған беғиңлар, үзүмзарлириңлар, әнҗир дәрәқлириңлар һәм зәйтүн дәрәқлириңларни йәп кәтти;
Бирақ силәр йенимға йәнила қайтмидиңлар, — дәйду Пәрвәрдигар; «Мән силәрни җудун һәм һал апити билән урдум» — «һал апити» зираәтләрниң бир хил кесили.   Қан. 28:22; Йо. 1:4
10 Мән араңларға Мисирға чүшүрүлгән апәтләрдәк апәтни әвәттим;
Жигитлириңларни қилич билән өлтүргүздум,
Атлириңларни олҗа болушқа қоювәттим;
Мән қараргаһиңлардин җәсәтләрниң сесиқчилиғини пурутувәттим,
Уни димиғиңларғиму киргүздум,
Бирақ силәр йенимға йәнила қайтмидиңлар, — дәйду Пәрвәрдигар; «Мән араңларға Мисирға чүшүрүлгән апәтләрдәк апәтни әвәттим» — башқа бир хил тәрҗимиси «Мән (әсли) Мисирға чүшүргән ваба кесилини әвәттим» (демәк, Муса пәйғәмбәр дәвридә Мисирға чүшкән вабаларни бешиңларғиму чүзүрдум) «атлириңларни олҗа болушқа қоювәттим» — башқа бир хил тәрҗимиси «Уларни (демәк, жигитлириңларни) силәр буливалған атлар билән биллә өлтүргүздум».
11 Мән араңлардин бәзиләрни Худа Содом вә Гоморра шәһәрлирини өрүвәткинидәк өрүвәттим,
Шуниң билән силәр оттин тартивелинған бир чучула отундәк болуп қалдиңлар;
Бирақ йенимға йәнила қайтмидиңлар, — дәйду Пәрвәрдигар; «Мән араңлардин бәзиләрни Худа Содом вә Гоморра шәһәрлирини өрүвәткинидәк өрүвәттим» — «Мән ... бәзиләрни Худа ... өрүвәткинидәк өрүвәттим» — бу йәрдә сөз қиливатқан ким? Бизниңчә мошу бешарәтни Мәсиһ Өзи бәргән болса керәк.   Яр. 19:24
12 Шуңа Мән саңа шундақ қилишим керәк дәватимән, и Исраил;
Мән буни саңа қилидиғанлиғим түпәйлидин,
Худайиң билән көрүшүшкә тәйярлан, и Исраил! «Худайиң билән көрүшүшкә тәйярлан!» — гәрчә бәлким вақит-пәйти шунчә кечиккини билән, Худа йәнила улар билән көрүшүшкә тәйяр туриду, йәнила (бу һәқиқәтән адәмни һәйран қалдуриду) уларға меһри-шәпқәт көрситишкә тәйяр туриду, дегәнлик болса керәк, дәп қараймиз (Тәвратта адәттә: «Худа билән көрүшүш» дегән мәнидә).
Бирақ бәзи алимлар бу җүмлини Худаниң пат арида чүшүридиған җазасини көрситиду, дәп қарайду.
13 Чүнки мана, тағларни Шәкилләндүргүчи,
Шамални Яратқучи,
Инсанға өзлириниң ой-пикриниң немә екәнлигини Аян Қилғучи,
Таң сәһәрни қараңғулуққа Айландурғучи,
Йәр йүзидики жуқури җайларниң үстидә дәссәп жүргүчи дәл Шудур,
Пәрвәрдигар, самави қошунларниң Сәрдари болған Худа Униң намидур! «Инсанға өзлириниң ой-пикриниң немә екәнлигини аян қилғучи» — ибраний тилида «Инсанға униң ой-пикриниң немә екәнлигини...» дейилиду. Шуңа башқа бир хил тәрҗимиси: «Инсанға өзиниң (Худаниң) ой-пикриниң немә екәнлигини...».
Бирақ биз «униң ой-пикри» дегәнлик Худаниң ой-пикирлирини әмәс, бәлки адәмләрниңкини көрситиду, дәп қараймиз.
«Таң сәһәрни қараңғулуққа айландурғучи» — яки «Қараңғулуқни таң сәһәр қилғучи».
   Наһ. 1:3
 
 

4:1 «Башандики инәкләр» — бу «инәкләр» Самарийәдики байларниң қиз-аяллирини көрситиду. Башан болса семиз, сағлам калилири билән даңқи чиққан район.

4:2 «Мана, бешиңларға шундақ күнләр чүшидуки, У силәрни илмәкләр билән, нәслиңларни чаңгаклар билән елип кетиду» — Самарийә хәлқи ахирида Асурийә падишасиға әсиргә чүшиду; Асурийә падишасиниң әсирләрниң калпуклиридин илмәкни өткүзүп уларни йетәкләйдиған рәһимсиз адити бар еди.

4:3 «Вә силәр Һармон тәрәпкә чөрүветилисиләр» — «Һармон» бизгә һазир намәлум бир шәһәр.

4:4 «Әнди Бәйт-Әлгә келиңлар, асийлиқ қилиңлар! Гилгалдиму асийлиқни көпәйтиңлар!» — Бейт-Әл вә Гилгал (шундақла шималий тәрәптә «Дан» шәһири, җәнубий тәрәптә Бәәр-Шеба шәһири) хәлиқләр көп зиярәт қилидиған бут тавапгаһи еди.

4:4 Һош. 12:12

4:5 ««Тәшәккүр қурбанлиғи»ни хемиртуруч билән биллә көйдүрүңлар» — қурбанлиқларни хемиртуруч салған нәрсиләр билән биллә сунушқа қәтъий болмайтти («Лав.» 2:11). «Силәр «халис қурбанлиқлар»иңларни җакалап махтинип жүрүңлар; чүнки бундақ қилишқа амрақсиләр, и Исраиллар!» — 4- һәм 5-айәттә ейтилған қурбанлиқлар һәмдә һәр кишиниң киримидин «ондин бири»ни һәр үч жилда Худаға атап беғишлиши, әслидә Муса пәйғәмбәргә чүшүрүлгән қанунда бекитилгән еди. Бирақ Исраиллар һазир буларни өз бутлириға атап беғишлаватиду. Әсли хемиртуруч селип қилинған аш һәдийәләрни қурбанлиқларға қошуп сунуш мәнъий қилинған еди. Бу сөзләргә қариғанда улар мошу паалийәтләрдә өзлирини хелә «тәқвадар» көрсәтмәкчи болуп, «ихтиярий қурбанлиқ»ларни көп қилған охшайду.

4:5 Лав. 2:1, 15; 7:13

4:6 «Мән һәммә шәһәрлириңларда «чишниң пакизлиғи»ни чүшүрдүм» — демәк уларда йегидәк нәрсә йоқ.

4:9 «Мән силәрни җудун һәм һал апити билән урдум» — «һал апити» зираәтләрниң бир хил кесили.

4:9 Қан. 28:22; Йо. 1:4

4:10 «Мән араңларға Мисирға чүшүрүлгән апәтләрдәк апәтни әвәттим» — башқа бир хил тәрҗимиси «Мән (әсли) Мисирға чүшүргән ваба кесилини әвәттим» (демәк, Муса пәйғәмбәр дәвридә Мисирға чүшкән вабаларни бешиңларғиму чүзүрдум) «атлириңларни олҗа болушқа қоювәттим» — башқа бир хил тәрҗимиси «Уларни (демәк, жигитлириңларни) силәр буливалған атлар билән биллә өлтүргүздум».

4:11 «Мән араңлардин бәзиләрни Худа Содом вә Гоморра шәһәрлирини өрүвәткинидәк өрүвәттим» — «Мән ... бәзиләрни Худа ... өрүвәткинидәк өрүвәттим» — бу йәрдә сөз қиливатқан ким? Бизниңчә мошу бешарәтни Мәсиһ Өзи бәргән болса керәк.

4:11 Яр. 19:24

4:12 «Худайиң билән көрүшүшкә тәйярлан!» — гәрчә бәлким вақит-пәйти шунчә кечиккини билән, Худа йәнила улар билән көрүшүшкә тәйяр туриду, йәнила (бу һәқиқәтән адәмни һәйран қалдуриду) уларға меһри-шәпқәт көрситишкә тәйяр туриду, дегәнлик болса керәк, дәп қараймиз (Тәвратта адәттә: «Худа билән көрүшүш» дегән мәнидә). Бирақ бәзи алимлар бу җүмлини Худаниң пат арида чүшүридиған җазасини көрситиду, дәп қарайду.

4:13 «Инсанға өзлириниң ой-пикриниң немә екәнлигини аян қилғучи» — ибраний тилида «Инсанға униң ой-пикриниң немә екәнлигини...» дейилиду. Шуңа башқа бир хил тәрҗимиси: «Инсанға өзиниң (Худаниң) ой-пикриниң немә екәнлигини...». Бирақ биз «униң ой-пикри» дегәнлик Худаниң ой-пикирлирини әмәс, бәлки адәмләрниңкини көрситиду, дәп қараймиз. «Таң сәһәрни қараңғулуққа айландурғучи» — яки «Қараңғулуқни таң сәһәр қилғучи».

4:13 Наһ. 1:3