Йәнә мүмкинчилиги барки, айәтниң әң ахирқи қисми: «Мән Өзүмни һеч айимаймән!» дегән мәнидә болиду — демәк, Худа Исраилни қутқузуш үчүн һәр қандақ бәдәл төләшкә тәйярдур. ■Йәш. 25:8; 1Кор. 15:55
«ғәзнидики нәпис қача-қучилар» — Әфраимдики «келишкән чокан-қизлар»ни көрситишиму мүмкин (16-айәтниму көрүң).
□13:1 «Бурун) Әфраим сөз қилғанда...» — «Әфраим» қәбилиниң әҗдати болған Әфраимни әмәс, бәлки қәбилиниң авалқи тарихини көрситиду. Муса пәйғәмбәрдин кейин, Исраилға йетәклигүчи болған Йәшуа пәйғәмбәр Әфраимлиқ еди.
□13:2 «Бу кишиләр тоғрилиқ: «Һәй, инсан қурбанлиғини қилғучилар, мозайларни сөйүп қоюңлар!» дейилиду» — башқа бир тәрҗимиси: «У кишиләр тоғрилиқ: «Мана, қурбанлиқ қилғучи адәмләр мозайларни сөйүп қоюватиду!» — дейилиду» — яки башқилар. Бирақ ибраний тилини чүшиниш тәс болғини билән, тилшунасларниң йеқинқи тәтқиқатлири бойичә, бу айәт дәрвәқә «инсан қурбанлиғи»ни көрситиши мүмкин.
■13:4 2Сам. 22:32; Зәб. 17:32; Йәш. 43:11; Һош. 12:10
□13:11 «Мән ғәзивим билән саңа падишани тәқдим қилғанмән, әнди уни ғәзипим билән елип ташлидим» — Исраил Қанаан зиминини егиливалғандин тартип, Худа уларға йетәкчилик вә сотчилиқ қилидиған «батур һакимлар» яки «сотчи-қутқузғучи» дегән ихласмән батурларни айрим-айрим тәминләп бәргән еди. Исраил Худаниң бу «айрим-айрим тәқсимати»дин нарази болуп, Самуил пәйғәмбәрниң дәвридә Худадин падиша («муқим» сулалә түзүми) тикләшни тилигән. Худа Самуил пәйғәмбәр арқилиқ уларниң тәливини: «Маңа ишәнмәсликкә баравәр» дәп наразилиғини көрситип, андин ахирида Исраилниң биринчи падишаси Саулни тиклигән («1Сам.» 8-12-баплар)
□13:12 «Әфраимниң қәбиһлиги чиң орап-қачиланған; униң гунайи җуғлинип сақланған» — демәк, униң барлиқ қәбиһлик-гуналири Худаниң җазалиши үчүн убдан сақланмақта.
□13:13 «Балиятқуниң ағзи ечилғанда, у һазир болмиған!» — яки «балиятқуниң ағзи ечилғанда, у чиқмайду!».
□13:14 «тәһтисара» — өлгәнләрниң роһлири баридиған җай. «... Әй, өлүм, сениң вабалириң қени?! Әй, тәһтисара, сениң һалакәтлириң қени?! Мән буниңдин пушайман қилмаймән!» — алимлар бу айәт үстидә икки хил пикирдә. Бәзиләр мундақ тәрҗимә қилиду: — «Мән уларни тәһтисараниң күчидин қутулдурамдимән? Мән уларни өлүмдин қутқузамдимән? Әй, өлүм, вабалириңни чиқар! Әй, тәһтисара, һалакәтлириңни чиқар! Мән уларға (Исраилға) һеч рәһим қилмаймән». Бу тәрҗимә алди-кәйнидики айәтләргә маслашқан болсиму, биз жуқуриқи тәрҗимигә қайилмиз. Чүнки: (1) ибраний тилида айәтниң биринчи җүмлисидә соал жүклимиси йоқ, у аддий бир «баян җүмлә». (2) Худа Һошия пәйғәмбәр арқилиқ бәргән бир нәччә бешарәтләрдә, Исраилға болған қаттиқ әйивини йәткүзүши билән тәң күтүлмигән йәрдин Исраилға чоң үмүтләрниму көрситиду (мәсилән, 1:9-10, 8:11); (3) Инҗилда расул Павлус бу айәтләрни шундақ чүшәндүрүп бериду («1Кор.» 15:55-56, «Вәһ.» 20:13-14ни көрүң); (4) текстниң иккинчи қисминиң тәрҗимиси: «Мән (Өзүм) саңа һалакәт болимән, и тәһтисара!... саңа ваба болимән, и өлүм! Мән силәргә һеч рәһим қилмаймән» болуш еһтималға бәк йеқин. Йәнә мүмкинчилиги барки, айәтниң әң ахирқи қисми: «Мән Өзүмни һеч айимаймән!» дегән мәнидә болиду — демәк, Худа Исраилни қутқузуш үчүн һәр қандақ бәдәл төләшкә тәйярдур.
□13:15 «Әфраим қериндашлири арисида «мевилик» болсиму» — «Әфраим» дегән исимниң өзи «мевилик» дегән мәнидә. Мошу айәттики «мевә» пәрзәнтләрни көрситиду (14-айәтниму көрүң). «Шәриқтин бир шамал чиқиду» — Қанаанға (Пәләстингә) нисбәтән әң дәһшәтлик шамал шәриқ шамилидур. Уларни набут қилидиған Асурийә қошуни дәрвәқә шәриқтин келиду. «ғәзнидики нәпис қача-қучилар» — Әфраимдики «келишкән чокан-қизлар»ни көрситишиму мүмкин (16-айәтниму көрүң).