13
Babilning weyran qilinishi
Amozning oghli Yeshaya körgen, shundaqla uninggha yüklen’gen Babil toghrisidiki wehiy: — «yüklen’gen wehiy» — ibraniy tilida «massa» dégen bir söz bilenla ipadilinidu. U «ademni qorqunchqa salidighan wehiy» hem «peyghemberning zimmisige yüklen’gen bir wezipe» dégen ikki menini öz ichige alghan bolushi mumkin.
Mushu babtiki bésharetler belkim «axirqi zamandiki Babil»ni körsitishi mumkin. Biraq 17-22-ayetler qedimki dunyadiki Babilning Pars impériyesi teripidin weyran qilinishida asasen emelge ashurulghan.
Babil aqsöngeklirining qowuqlardin ötüp kirishi üchün,
Qaqas tagh üstide tugh kötürünglar,
Ularni yuqiri awazda chaqiringlar,
Qolunglarni pulanglitip isharet qilinglar. «Qaqas tagh üstide tugh kötürünglar...» — tagh qaqas-quruq bolsa, tugh éniq körünidu. Tughning özi jengge chaqiridighan isharettur.
Men bolsam, mexsus tallighanlirimgha buyruq chüshürgenmen,
Öz palwanlirimni, yeni tekebburluqtin yayrap ketken ademlirimni ghezipimni beja keltürüshke chaqirdim. «mexsus tallighanlirim» — dégen söz ibraniy tilida «muqeddeslirim» dégen söz bilen ipadilinidu. «Muqeddes» adette «pak, Xudagha mensup» dégen menide. Biraq mushu yerde belkim «Xuda Özining mexsus meqsiti üchün (meyli özliri bilsun, bilmisun) ayrim qilghanlar» dégen menide. Ayetning ikkinchi qismida oxshashla, mushu dunyadiki tekebbur ademlerni Xuda Öz meqsitini beja keltürüsh üchün, jümlidin ularning bir-birini yoqitish, shundaqla pütkül rezil dunyani halak qilishi üchün ishlitidighanliqini bildüridu (11-ayetnimu körüng).
Anglanglar, büyük bir elning ademliridek top-top ademlerning taghlarda yangratqan qiyqas-sürenlirini,
Hemme el-yurtlar we padishahliqlar jengge yighilip dolqunlatqan qaynam-tashqinliqni!
Samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar qoshunlarni jengge yighidu.
Ular, yeni Perwerdigar we Öz ghezipining qoralliri,
Yiraq yurttin, hetta asmanlarning qeridinmu pütkül jahanni halak qilishqa kelgen. «yiraq yurttin... kelgen» — démek, Pelestindin yiraq kelgen. Mushu «dunyadiki eng axirqi urush», Pelestinde we Pelestin etrapidiki taghlar üstide yüz béridighanliqi körünidu.

Xuda qorallirini «asmanning qeridinmu» chaqiridu — bu jenglerge perishtilermu qatnishidighan oxshaydu.
Peryad chékip huwlanglar!
Chünki Perwerdigarning küni yéqinlashti;
U Hemmige qadirdin kélidighan halakettek kélidu. Yo. 2:10, 31; 3:15; Yesh. 2:12-22; 24:23; Am. 8:9; Mat. 24:29; Ros. 2:20; Weh. 6:12-13
Buningdin herbir qol boshiship kétidu,
Hemme ademning yüriki érip kétidu.
Ular wehimige chüshidu;
Azab-oqubet we qayghu-hesret ularni qaplaydu,
Tolghiqi tutqan ayaldek ular tolghinip kétidu,
Ular bir-birige wehime ichide tikilip qarishidu;
Yüzliri bolsa yalqundek qizirip kétidu. «yüzliri... yalqundek qizirip kétidu» — belkim shermende bolghanliqidin bolghan.
Mana Perwerdigarning küni kélidu,
Shu kün jimi yer-jahanni weyran qilishqa,
Rehimsiz bolup, ghezep we qehr bilen tolghandur;
U gunahkarlarni jahandin yoqitidu.
10 Chünki asmandiki yultuzlar hem yultuz türkümliri nurini bermeydu;
Quyash bolsa chiqipla qarangghulishidu,
Aymu héch yorumaydu. Ez. 32:7; Yo. 2:31; 3:15; Mat. 24:29; Mar. 13:24; Luqa 21:25
11 Men dunyani rezilliki üchün,
Qebihlerni gunahliri üchün jazalaymen;
Hakawurlarning tekebburluqini tügel yoqitimen;
Zorawanlarning kibirlirini pes qilimen.
12 Men insanlarni sap altundin az qilimen,
Ademni hetta Ofirdiki altundin az qilimen. «Ofirdiki altun» — Ofir rayonidiki altun intayin az uchraydighan, süpetlik altun dep qarilatti.
13 Shunga samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigarning ghezipide,
Uning qaynighan qehrlik künide,
Men Xuda asmanlarni tewritimen,
Yer bolsa öz ornidin yötkilidu;
14 Shunga owlan’ghan bir jerendek,
Héchkim yighmaydighan bir padidek,
Herbirsi öz el-jamaitini izdep ketmekchi bolidu,
Herbiri öz yurt-makanigha qachmaqchi bolidu;
15 Qéchip tutulghanlarning hemmisi sanjip öltürülidu;
Esirge chüshkenlermu qilichlinidu.
16 Ularning balilirimu köz aldida pare-pare qilinidu;
Ularning öyliri bulang-talang qilinidu,
Ayallirimu ayagh asti qilinidu.
17 Mana, Men ulargha qarshi turushqa Médialiqlarni qozghaymen,
Ular kümüshlerge héch qarimaydu,
Altundin bolsa ular zoq almaydu. «Mana, Men ulargha qarshi turushqa Médialiqlarni qozghaymen...» — bésharetning témisi Babilliqlargha yénip kélidu. Yuqiriqi ayetler (2-16), shübhisizki, peqet Babilnila emes, belki axirqi zamandiki «Perwerdigarning küni»diki pütün dunyani körsitidu.
Médialiqlar «...kümüshler ... altunlar»gha qiziqmaydu — démek, ularni hujum qilishtin toxtitish üchün pul bérish kar qilmaydu.
18 Ularning oqyaliri yigitlerni ötme-töshük qiliwétidu,
Ular baliyatquning méwisige héch rehim qilmaydu,
Közliri balilarni héch ayimaydu. «baliyatquning méwisi» — qorsaqtiki törelmini yaki kichik bowaqni körsitidu.
19 Padishahliqlarning göhiri,
Kaldiylerning pexirlinidighan güzelliki bolghan Babil bolsa,
Xudaning Sodom we Gomorra sheherlirini örüwetkinige oxshash bolidu. «Sodom we Gomorra» — qedimki zamandiki ikki rezil sheher. Xuda ularni ot bilen weyran qilghan. «Yar.» 19-babni körüng.   Yar. 19:25; Yesh. 1:9; Yer. 49:18; 50:40
20 U yerde héchkim hergiz turmaydu,
Dewrdin-dewrgiche u ademzatsiz qalidu.
Erebler bolsa shu yerde chédir tikmeydu,
Malchilar padilirini shu yerde yatquzmaydu. Yer. 50:39
21 Biraq chöl-bayawandiki janiwarlar shu yerde qonidu,
Ularning xarab öylirige huwlaydighan mexluqlar tolidu,
Huwqushlar shu yerde makanlishidu,
«Öchke jin»lar sekrep oynaqlishidu. «huwlaydighan mexluqlar» — yaki «huwqush-müshükyapilaqlar». «öchke jinlar» — mushu jinlar belkim öchke sheklide bolushi mumkin.
22 Yawayi itlar qel’e-qorghanlarda,
Chilböriler uning heshemetlik ordilirida huwlishidu,
Berheq, uning waqti toshushqa az qaldi,
Uning künliri uzun’gha barmaydu.
 
 

13:1 «yüklen’gen wehiy» — ibraniy tilida «massa» dégen bir söz bilenla ipadilinidu. U «ademni qorqunchqa salidighan wehiy» hem «peyghemberning zimmisige yüklen’gen bir wezipe» dégen ikki menini öz ichige alghan bolushi mumkin. Mushu babtiki bésharetler belkim «axirqi zamandiki Babil»ni körsitishi mumkin. Biraq 17-22-ayetler qedimki dunyadiki Babilning Pars impériyesi teripidin weyran qilinishida asasen emelge ashurulghan.

13:2 «Qaqas tagh üstide tugh kötürünglar...» — tagh qaqas-quruq bolsa, tugh éniq körünidu. Tughning özi jengge chaqiridighan isharettur.

13:3 «mexsus tallighanlirim» — dégen söz ibraniy tilida «muqeddeslirim» dégen söz bilen ipadilinidu. «Muqeddes» adette «pak, Xudagha mensup» dégen menide. Biraq mushu yerde belkim «Xuda Özining mexsus meqsiti üchün (meyli özliri bilsun, bilmisun) ayrim qilghanlar» dégen menide. Ayetning ikkinchi qismida oxshashla, mushu dunyadiki tekebbur ademlerni Xuda Öz meqsitini beja keltürüsh üchün, jümlidin ularning bir-birini yoqitish, shundaqla pütkül rezil dunyani halak qilishi üchün ishlitidighanliqini bildüridu (11-ayetnimu körüng).

13:5 «yiraq yurttin... kelgen» — démek, Pelestindin yiraq kelgen. Mushu «dunyadiki eng axirqi urush», Pelestinde we Pelestin etrapidiki taghlar üstide yüz béridighanliqi körünidu. Xuda qorallirini «asmanning qeridinmu» chaqiridu — bu jenglerge perishtilermu qatnishidighan oxshaydu.

13:6 Yo. 2:10, 31; 3:15; Yesh. 2:12-22; 24:23; Am. 8:9; Mat. 24:29; Ros. 2:20; Weh. 6:12-13

13:8 «yüzliri... yalqundek qizirip kétidu» — belkim shermende bolghanliqidin bolghan.

13:10 Ez. 32:7; Yo. 2:31; 3:15; Mat. 24:29; Mar. 13:24; Luqa 21:25

13:12 «Ofirdiki altun» — Ofir rayonidiki altun intayin az uchraydighan, süpetlik altun dep qarilatti.

13:17 «Mana, Men ulargha qarshi turushqa Médialiqlarni qozghaymen...» — bésharetning témisi Babilliqlargha yénip kélidu. Yuqiriqi ayetler (2-16), shübhisizki, peqet Babilnila emes, belki axirqi zamandiki «Perwerdigarning küni»diki pütün dunyani körsitidu. Médialiqlar «...kümüshler ... altunlar»gha qiziqmaydu — démek, ularni hujum qilishtin toxtitish üchün pul bérish kar qilmaydu.

13:18 «baliyatquning méwisi» — qorsaqtiki törelmini yaki kichik bowaqni körsitidu.

13:19 «Sodom we Gomorra» — qedimki zamandiki ikki rezil sheher. Xuda ularni ot bilen weyran qilghan. «Yar.» 19-babni körüng.

13:19 Yar. 19:25; Yesh. 1:9; Yer. 49:18; 50:40

13:20 Yer. 50:39

13:21 «huwlaydighan mexluqlar» — yaki «huwqush-müshükyapilaqlar». «öchke jinlar» — mushu jinlar belkim öchke sheklide bolushi mumkin.