□1:2 «I asmanlar, anglanglar!» — muqeddes kitab boyiche üch asman bar. «Tebirler»ni körüng. «Chünki Perwerdigar söz éytti...» — mushu kitabta élin’ghan «Perwerdigar» bolsa, ibraniy tilidiki «Yahweh» dégenning terjimisidur. «Yahweh» Xudaning yene bir ismi bolup, «Menggülük Bolghuchi», «Özüm Bardurmen», «ehdiside menggü Turghuchi Xuda» dégenni bildüridu. Tebirlernimu körüng.

■1:2 Qan. 32:1

□1:4 «Ah, gunahkar «yat el»...» — bu hejwiy, kinayilik gep. Xudagha nisbeten Israil butperes bir «yat el» bolup ketkenidi. «Israildiki Muqeddes Bolghuchi» — Xudaning yene bir ismidur. Bu isim belkim, «Özining Israil xelqige birdinbir pak-muqeddes bolghuchi ikenlikini körsetken Xuda we Israil arisida pak-muqeddes turghuchi Xuda» dégen menide. Yeshaya peyghember Xudani tilgha alghanda, bu isimni köp ishlitidu.

■1:4 Zeb. 78:8; Yesh. 57:3

■1:5 2Tar. 28:22; Yer. 2:30

□1:6 «ulargha héch melhem sürülmigen» — yaki «ulargha héch zeytun méyi sürülmigen».

■1:7 Qan. 28:51,52; Yesh. 5:5

□1:8 «üzümzargha sélin’ghan chellidek, terxemeklikke sélin’ghan kepidek...» — Yérusalémning ehwalini teswirleydu; u nahayiti qil üstide turghanliqini, intayin muqimsiz ehwalda qaldurulghanliqini bildürse kérek. «Zion» — yaki «Zion téghi» bolsa Yérusalém shehiri, shuningdek muqeddes ibadetxana jaylashqan taghdur.

□1:9 «Samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar» — «Yeshaya» kitabida köp ishlitilidighan Xudaning bir nami. «Perwerdigar bizge azghine «qaldisi»ni qaldurmighan bolsa...» — «qaldi» (Xudaning «qaldisi») «Yeshaya» dégen kitabta köp körülidighan téma yaki mawzudur. Israil xelqining köp qismi Xudadin yiraqliship ketken bolsimu, Xudaning méhir-shepqiti bilen ularning arisida haman özige sadiq bir «qaldi» bolidu. «Sodom sheherige oxshap qalattuq, Gomorraning haligha chüshüp qalattuq» — kona zamanlarda, (Ibrahim peyghemberning dewride) bu ikki sheher Xudaning neziride nahayiti rezil bolup, U asmandin ot-günggürtni yaghdurup ularni pütünley weyran qilghan. Ikki sheherning bügün’ge qeder héchqandaq izliri qalmidi («Yar.» 19-babni körüng). Yeshayaning démekchi bolghini, Xuda Özige sadiq bir «qaldisi» qaldurmighan bolsa, Israilmu bu ikki sheherge oxshash rezillik bilen tolup, oxshashla pütünley weyran bolup yer yüzidin yoqilip ketken bolatti.

■1:9 Yar. 19:24; Yesh. 17:6; 24:6; 30:17; Rim. 9:29

□1:10 «I Sodomning hökümranliri,... I Gomorraning xelqi, ...» — mushu yerde, Yeshaya peyghember öz xelqini Sodom hem Gomorradikilerge biwasite oxshitidu.

□1:11 «köydürme qurbanliq» — mushu xil qurbanliq Xudagha atap toluq köydürületti.

■1:11 Zeb. 50:8-14; Pend. 15:8; 21:27; Yesh. 66:3; Yer. 6:20; Am. 5:22

□1:12 «dessep-cheyleshni kim telep qilghan?» — «dessep-cheylesh» dégen söz mushu yerde belkim xelq élip kirgen nurghunlighan qurbanliq mallirining ibadetxanining hoylilirini dessigenlikini körsitidu. Bashqa birxil terjimisi «depsende qilish».

□1:13 «ashliq hediye»ler — «ashliq hediye» adette «köydürme qurbanliqlar» hem gha qoshulatti. «xushbuy bolsa manga yirginchlik bolup qaldi» — Musa peyghemberge tapshurulghan qanun’gha asasen, her küni muqeddes ibadetxanida xushbuy yéqish kérek idi. «shabat küni» — bolsa shenbe küni bolup, Israillar üchün «muqeddes kün»dur, bu héchqandaq ish-emgek qilmay Xudagha séghinidighan, ibadet qilidighan kün idi. Yehudiylar bu künni «shabat küni», yeni «(xizmettin) dem élish küni» deydu. Yene 56-bab, 2-ayetni körüng.

■1:15 Pend. 1:28

■1:16 Zeb. 34:13-14; 37:27; Am. 5:15; Rim. 12:9

□1:17 «Zomigerlerge tenbih béringlar» — bashqa birxil terjimisi, «Ézilgüchilerge yar-yölek bolunglar».

□1:18 «Silerning gunahinglar qip-qizil bolsimu» — bu «qizil qurut» Yehudiylar bu qurutni boyaq yasash üchün ishletken.

■1:18 Zeb. 51:7-10

□1:21 «Sadiq sheher qandaqmu pahishe bolup qaldi!?» — Yeshaya peyghember Yérusalém shehirini eslide Xudagha sadiq bir ayalgha oxshash sheher idi, biraq hazir bir pahishe ayalgha aylandi dep oxshitidu.

■1:22 Ez. 22:18,19; Hosh. 4:18

□1:23 «Sogha-salamlarni közlep yürmekte...» — ibraniy tilida «Sogha-salamlarni qoghlap yürmekte...».

■1:23 Yer. 5:28; Zek. 7:10

□1:24 «Israildiki qudret Igisi...» — Xudaning yene bir namidur. Bu nam belkim, «Israil xelqige Özining küch-qudritini körsetküchi Xuda, Israilda turghan nahayiti qudretlik, qadir Xuda» dégen menide. Yeshaya peyghember Xudani tilgha alghanda, bu namni köp ishlitidu.

■1:25 Yer. 6:29; Mal. 3:3

□1:27 «uninggha (Zion’gha) qaytip kelgenler» — mushu yerde «qaytip kélish» belkim ikki ishni öz ichige alidu. Birinchisi, kelgüside «towa qilip, Xudaning yénigha qaytidighanlar»; ikkinchisi, «yiraq yurttiki qulluqtin, sürgün bolushidin (yeni Xudaning jazaliq terbiyisidin) chiqip Zion’gha qaytip kelgenler». «qutquzulup hör qilinish» — ibraniy tilida peqet bir söz bilen ipadilinidu. Bu söz hem «bedel tölep, qulluqtin qutquzup hör qilish»nimu öz ichige alidu.

■1:28 Ayup 31:3; Zeb. 1:6; 5:5; 73:27; 92:9; 104:35

□1:29 «dub derexliri ... baghlar...» — mushu «dub derexliri» we «baghlar» shübhisizki, shu dewrdiki butpereslikke alahide atalghan jaylarni körsitidu. Bilishimizche mushu xil butpereslik jinsiy exlaqsizliq bilenmu munasiwetlik idi.

□1:31 «otqa sham piliki» — yaki «otqa termech».