50
Xudaning chaqiriqigha kim: «Mana men» — deydu?
Perwerdigar mundaq deydu: —
Men qoyuwetken ananglarning talaq xéti qéni?
Manga qerz bergüchilerning qaysisigha silerni sétiwetkenmen?
Mana, siler öz gunahliringlar arqiliq öz-özünglarni sétiwetkensiler;
Silerning asiyliqliringlar tüpeylidin ananglar qoyuwétilgenidi. «Men qoyuwetken ananglarning talaq xéti qéni?... Silerning asiyliqliringlar tüpeylidin ananglar qoyuwétilgenidi» — Xuda Israilgha «öz ayalim»dek qaraydu. «Qoyuwetken ananglarning talaq xéti qéni?» — Musa peyghember arqiliq bérilgen qanun’gha asasen, «talaq xet» bolmisa, «ajrashqanlar» qaytidin epleshse bolidu. Démek, Israilning Xudaning yénigha qaytish yoli ochuq körünidi.
«Manga qerz bergüchilerning qaysisigha silerni sétiwetkenmen?» — Xudagha qerz bergüchi yoq, elwette. Xuda «Öz menpeiti»ni közligen emes, belki ularning gunahliri tüpeylidin düshmenlerning ularni ayagh asti qilip esirge chüshürüshige yol qoyghan (oqurmenlerning éside bolsunki, Yeshaya asasen mushu bésharetlerni özidin kéyinki bir dewr üchün sözleydu).
Men silerdinmu soraymen:
Men kelginimde, némishqa héch adem chiqmidi?
Men chaqirghinimda, némishqa héchkim «Mana men» dep jawab bermidi?
Hörlükke chiqirishqa qolum qisqiliq qilamdu?
Qutquzghudek küchüm yoqmidu?
Mana, Men bir eyiblepla déngizni qurutup,
Deryalarni chölge aylanduruwétimen;
Su bolmighachqa ularning béliqliri sésip kétidu,
Ussuzluqtin ölidu; «Men kelginimde, némishqa héch adem chiqmidi? Men chaqirghinimda, némishqa héchkim «Mana men» dep jawab bermidi? Hörlükke chiqirishqa qolum qisqiliq qilamdu? Qutquzghudek küchüm yoqmidu?» — mushu sözler belkim yuqiriqi «Perwerdigar mendin waz kechti, Reb méni untup ketti!» dégen qaqshashlargha bérilgen ikkinchi bir jawab. Xuda Zionni untumidi; biraq U ulardin Öz xizmitini qilghudek ademni chaqirsa, Uning xizmitini qilishqa héchkim chiqmaydu. Birsi chiqsila, u arqiliq qutquzidighan küch-qudritini körsitip béretti.   Chöl. 11:23; Yesh. 59:1
Asmanlarni qariliq bilen kiydürimen,
Ularning kiyim-kécheklirini qara bözdin qilimen». «Asmanlarni qariliq bilen kiydürimen, ularning kiyim-kécheklirini qara bözdin qilimen» — Israilning «Misirdin chiqish» dewride mushundaq ishlar köp yüz bergen. «Misirdin chiqish»ni körüng.
 
Perwerdigarning quli yene sözleydu
«Reb Perwerdigar méning japa chekkenlerning könglini yasashni bilishim üchün manga telim-terbiye alghuchilarning tilini teqdim qildi;
U méni her seher oyghitip turidu,
Terbiyilen’genlerning qatarida méning quliqimni oyghitidu. «...telim-terbiye alghuchilar... terbiyilen’genler...» — ibraniy tilida «telim-terbiye alghuchilar» we töwendiki «terbiyilen’genler» hem «muxlislar» (8-bab, 16-ayet) bir söz bilen ipadilinidu. « Perwerdigar méni her seher oyghitip turidu, terbiyilen’genlerning qatarida méning quliqimni oyghitidu» — Xudaning sözini anglap, uning könglige pükkinini emelge ashurush üchün Israildin héchkim chiqmidi. Xudaning niyitidiki ishni qilishqa chiqidighini hem shundaqla shu ishini qilalighuchi peqetla Xudaning quli Mesih idi. Peqet bir qétimla emes, u «her seherde» Xudaning sözini anglap terbiyini qobul qilidu.
Reb Perwerdigar quliqimni achti;
Men bolsam itaetsizlik qilmidim,
Yaki yolidin bash tartmidim. «Reb Perwerdigar quliqimni achti; men bolsam itaetsizlik qilmidim, yaki yolidin bash tartmidim» — qul bolsa her seher Xudaning sözini wujudi bilen bérilip anglaydu. Bir küni u Xudaning wehiysi bilen, Xudaning köngüldikilirini emelge ashurush üchün köp japa-musheqqetlerni, ademlerning rezil xorlashlirini tartish kérek dep bilidu. Shu chaghda u bash tartmaydu, belki mushu ishlarni qobul qilishqa qet’iy bel baghlaydu (6-7-ayet).   Yuh. 14:31; Fil. 2:8; Ibr. 10:5-10
Dümbemni sawighuchilargha,
Mengzlirimni tük yulghuchilargha tutup berdim;
Xorluq hem tükürüshlerdin yüzümni qachurmidim;
Biraq Reb Perwerdigar yardimimde bolidu;
Shunga men yerge qarap qalmaymen;
Shunga men niyitimni qet’iy qilip yüzümni almastek ching qildim;
Xijilliqqa qaldurulmaydighanliqimni bilimen. «Shunga men niyitimni qet’iy qilip yüzümni almastek ching qildim» — «almas» ibraniy tilidiki «chaqmaq téshi» dégen söz bilen oxshash menide (eng qattiq tash).
Méni Aqlighuchi yénimdidur;
Kim manga erz-shikayet qilalisun?
Bar bolsa birlikte dewalishayli;
Kim méning üstümdin eyiblimekchi bolsa,
Aldimgha kelsun! «Méni Aqlighuchi yénimdidur; kim manga erz-shikayet qilalisun? ... Kim méning üstümdin eyiblimekchi bolsa, aldimgha kelsun!» — bu ayetke qarighanda, qul sot qilinip qattiq töhmet-shikayetlerge uchraydu.   Rim. 8:32,33
Manga yardemde bolghuchi Perwerdigardur;
Emdi méni erz qilalaydighan kimken?
Ularning hemmisi bir tal kiyimdek eskirep kétidu;
Perwaniler ularni yutuwétidu».
10 — «Aranglarda Perwerdigardin qorqidighan,
Uning qulining sözige itaet qilidighan kim bar?
Qarangghuluqta mangidighan, yoruqluqi bolmighan kishi bolsa,
Perwerdigarning namigha ishinip xatirjemlensun,
Xudasigha yölensun! «Aranglarda Perwerdigardin qorqidighan, Uning qulining sözige itaet qilidighan kim bar?» — bésharet boyiche «Perwerdigardin qorqush» hem «Uning qulining sözige itaet qilish»tin ibaret ikki ish emeliyette oxshashtur.
11 Mana, özliri üchün ot yaqidighan,
Etrapinglarni mesh’eller bilen oraydighan hemminglar!
Qéni, öz otunglarning nurida,
Özünglar yaqqan mesh’eller arisida ménginglar;
Biraq siler shuni qolumdin alisilerki: —
«Azab-hesret ichide yatisiler!». «Mana, özliri üchün ot yaqidighan, etrapinglarni mesh’eller bilen oraydighan hemminglar!... «Azab-hesret ichide yatisiler!»» — bu türküm kishiler: «Xudadin héch nur kelmidi hem kelmeydu» dep öz-özige yol körsitish üchün özlirining xiyalidiki «nur»ni yaqidu. Eger «nur» Xudaning Özidin kelgen bolmisa, saxta peyghemberlerdin, insanlardiki pelsepilerdin yaki xelqning özining xiyal-tepekkuridin kelgenlirining hemmisining netijisi oxshash bolup, ular haman: — «azab-hesret ichide yatidu».
 
 

50:1 «Men qoyuwetken ananglarning talaq xéti qéni?... Silerning asiyliqliringlar tüpeylidin ananglar qoyuwétilgenidi» — Xuda Israilgha «öz ayalim»dek qaraydu. «Qoyuwetken ananglarning talaq xéti qéni?» — Musa peyghember arqiliq bérilgen qanun’gha asasen, «talaq xet» bolmisa, «ajrashqanlar» qaytidin epleshse bolidu. Démek, Israilning Xudaning yénigha qaytish yoli ochuq körünidi. «Manga qerz bergüchilerning qaysisigha silerni sétiwetkenmen?» — Xudagha qerz bergüchi yoq, elwette. Xuda «Öz menpeiti»ni közligen emes, belki ularning gunahliri tüpeylidin düshmenlerning ularni ayagh asti qilip esirge chüshürüshige yol qoyghan (oqurmenlerning éside bolsunki, Yeshaya asasen mushu bésharetlerni özidin kéyinki bir dewr üchün sözleydu).

50:2 «Men kelginimde, némishqa héch adem chiqmidi? Men chaqirghinimda, némishqa héchkim «Mana men» dep jawab bermidi? Hörlükke chiqirishqa qolum qisqiliq qilamdu? Qutquzghudek küchüm yoqmidu?» — mushu sözler belkim yuqiriqi «Perwerdigar mendin waz kechti, Reb méni untup ketti!» dégen qaqshashlargha bérilgen ikkinchi bir jawab. Xuda Zionni untumidi; biraq U ulardin Öz xizmitini qilghudek ademni chaqirsa, Uning xizmitini qilishqa héchkim chiqmaydu. Birsi chiqsila, u arqiliq qutquzidighan küch-qudritini körsitip béretti.

50:2 Chöl. 11:23; Yesh. 59:1

50:3 «Asmanlarni qariliq bilen kiydürimen, ularning kiyim-kécheklirini qara bözdin qilimen» — Israilning «Misirdin chiqish» dewride mushundaq ishlar köp yüz bergen. «Misirdin chiqish»ni körüng.

50:4 «...telim-terbiye alghuchilar... terbiyilen’genler...» — ibraniy tilida «telim-terbiye alghuchilar» we töwendiki «terbiyilen’genler» hem «muxlislar» (8-bab, 16-ayet) bir söz bilen ipadilinidu. « Perwerdigar méni her seher oyghitip turidu, terbiyilen’genlerning qatarida méning quliqimni oyghitidu» — Xudaning sözini anglap, uning könglige pükkinini emelge ashurush üchün Israildin héchkim chiqmidi. Xudaning niyitidiki ishni qilishqa chiqidighini hem shundaqla shu ishini qilalighuchi peqetla Xudaning quli Mesih idi. Peqet bir qétimla emes, u «her seherde» Xudaning sözini anglap terbiyini qobul qilidu.

50:5 «Reb Perwerdigar quliqimni achti; men bolsam itaetsizlik qilmidim, yaki yolidin bash tartmidim» — qul bolsa her seher Xudaning sözini wujudi bilen bérilip anglaydu. Bir küni u Xudaning wehiysi bilen, Xudaning köngüldikilirini emelge ashurush üchün köp japa-musheqqetlerni, ademlerning rezil xorlashlirini tartish kérek dep bilidu. Shu chaghda u bash tartmaydu, belki mushu ishlarni qobul qilishqa qet’iy bel baghlaydu (6-7-ayet).

50:5 Yuh. 14:31; Fil. 2:8; Ibr. 10:5-10

50:7 «Shunga men niyitimni qet’iy qilip yüzümni almastek ching qildim» — «almas» ibraniy tilidiki «chaqmaq téshi» dégen söz bilen oxshash menide (eng qattiq tash).

50:8 «Méni Aqlighuchi yénimdidur; kim manga erz-shikayet qilalisun? ... Kim méning üstümdin eyiblimekchi bolsa, aldimgha kelsun!» — bu ayetke qarighanda, qul sot qilinip qattiq töhmet-shikayetlerge uchraydu.

50:8 Rim. 8:32,33

50:10 «Aranglarda Perwerdigardin qorqidighan, Uning qulining sözige itaet qilidighan kim bar?» — bésharet boyiche «Perwerdigardin qorqush» hem «Uning qulining sözige itaet qilish»tin ibaret ikki ish emeliyette oxshashtur.

50:11 «Mana, özliri üchün ot yaqidighan, etrapinglarni mesh’eller bilen oraydighan hemminglar!... «Azab-hesret ichide yatisiler!»» — bu türküm kishiler: «Xudadin héch nur kelmidi hem kelmeydu» dep öz-özige yol körsitish üchün özlirining xiyalidiki «nur»ni yaqidu. Eger «nur» Xudaning Özidin kelgen bolmisa, saxta peyghemberlerdin, insanlardiki pelsepilerdin yaki xelqning özining xiyal-tepekkuridin kelgenlirining hemmisining netijisi oxshash bolup, ular haman: — «azab-hesret ichide yatidu».