Bu bexarǝttiki «ximaliy padixaⱨ» xübⱨisizki tarihta Suriyǝ degǝn rayonda ⱨɵküm sürgǝn. Birinqi «ximaliy padixaⱨ» bolsa Silyuⱪus nikator (Silyuⱪus I) bolup, ǝslidǝ Misir padixaⱨi «Pitolimi soter»ning qong generali idi. U miladiyǝdin ilgiriki 312-280-yillarda tǝhtkǝ olturƣan. «bu ⱪiz erixkǝn ⱨoⱪuⱪidin mǝⱨrum ⱪilinidu» — ibraniy tilida «bu ⱪiz bilikining küqidin mǝⱨrum bolidu». «uning balisi ⱨǝm ...» — ibraniy tilida «uning tuƣⱪini...». Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «uni tuƣdurƣuqi ⱨǝm...» deyilidu.
Bu bexarǝt (tǝrjimimiz boyiqǝ) toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. 30 Qünki Kittim arilidin qiⱪⱪan kemilǝr ⱨujum ⱪilip kelidu. Xunga u dǝrd-ǝlǝm bilǝn qekinidu wǝ Hudaning Ɵz hǝlⱪi bilǝn tüzgǝn muⱪǝddǝs ǝⱨdisigǝ ⱪarap intayin ƣǝzǝplinidu, uningƣa ⱪarxi haliƣinini ⱪilidu; xundaⱪla qekinip yanƣanda muⱪǝddǝs ǝⱨdigǝ asiyliⱪ ⱪilƣuqilarni ǝtiwarlaydu. □«Kittim arilidin qiⱪⱪan kemilǝr» — «Kittim» ⱨazirⱪi «Seprus» degǝn ottura dengizdiki aral. Bu bexarǝt xübⱨisizki, miladiyǝdin ilgiriki 168-yili, Rim imperiyǝsining kemiliri Kittim arilidin qiⱪip Antioⱪus Epifanisⱪa (Misirƣa tajawuz ⱪilƣan waⱪtida) ⱨujum ⱪilƣinini kɵrsitidu. 31 Uning tǝripidǝ turƣan birnǝqqǝ küqlǝr ⱪorƣan bolƣan muⱪǝddǝs ibadǝthanini bulƣaydu, «kündilik ⱪurbanliⱪ»ni ǝmǝldin ⱪalduridu wǝ «wǝyran ⱪilƣuqi yirginqlik nomussizliⱪ»ni uning orniƣa ⱪoyidu. □«ⱪorƣan bolƣan muⱪǝddǝs ibadǝthana...» — yaki «muⱪǝddǝs ibadǝthana wǝ ⱪorƣan...». «kündilik ⱪurbanliⱪ» — 8:11diki izaⱨatni kɵrüng. ■Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luⱪa 21:20; 2Tes. 2:3-4 32 U muⱪǝddǝs ǝⱨdigǝ hainliⱪ ⱪilƣuqilarni huxamǝt-ⱨiyligǝrlik bilǝn qiriklǝxtüridu; lekin ɵz Hudasini dost tutⱪuqi hǝlⱪ bolsa ⱪǝysǝrlik bilǝn ⱨǝrikǝt ⱪilidu. 33 Hǝlⱪ iqidiki aⱪillar nurƣun ⱪerindaxliriƣa tǝlim yǝtküzidu; lekin birnǝqqǝ künlǝr ularning bǝziliri ⱪiliqta yiⱪilidu, otta kɵydürülüp ɵltürülidu, zindanƣa qüxidu yaki bulang-talangƣa uqraydu. 34 Yiⱪilƣan waⱪitlirida, Hudaning hǝlⱪi azƣinǝ yardǝmgǝ igǝ bolidu. Əmma nurƣun kixlǝr ularning ⱪatiriƣa huxamǝt-ⱨiyligǝrlik bilǝn soⱪunup kiridu. 35 Bǝzi aⱪillar yiⱪilidu. Lekin ularning yiⱪilixi ɵzlirining sinilixi, tawlinix-tazilinixi, ⱪiyamǝt künigiqǝ paklinixi üqündur. Qünki ahirǝt Huda bǝlgiligǝn waⱪittila kelidu.□«Qünki ahirǝt Huda bǝlgiligǝn waⱪittila kelidu» — muxu yǝrdǝ, bexarǝt «Antioⱪus Epifanis»ning dǝwridin, ahir zamanƣa ɵtidu. ■Dan. 12:10
□11:2 «Buningdin keyin Parsⱪa yǝnǝ üq padixaⱨ ⱨɵkümranliⱪⱪa qiⱪidu; keyin tɵtinqi padixaⱨ qiⱪip...» — bu 11-babtiki bexarǝtlǝr naⱨayiti tǝpsiliy kɵrsitilgǝn. Biz muxu yǝrdǝ tǝpsilatliri toƣruluⱪ kɵp izaⱨat bǝrmiduⱪ, bularni «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizgǝ kirgüzduⱪ. Kitabhanlarning ɵzliri «ottura xǝrⱪ»ning tarihi toƣruluⱪ ⱨǝrⱪandaⱪ kitabtin bu bexarǝtlǝrning ⱪandaⱪ ǝmǝlgǝ axurulƣanliⱪini kɵrǝlǝydu. Asasǝn bu aldin eytilƣan ixlar miladiyǝdin ilgiriki 530-164-yillar dawamida yüz bǝrgǝn. Lekin 36-ayǝttin baxlap, bexarǝtlǝr ahirⱪi zamandiki ixlarƣiqǝ ɵtidu.
□11:3 «Uningdin keyin küqlük bir padixaⱨ mǝydanƣa qiⱪidu» — bu padixaⱨ «büyük Iskǝndǝr», Gretsiyǝning birinqi imperatori.
□11:5 «Uningdiki sǝrdarlar» — yaki «uningdiki ǝmirliri». «Uningdiki sǝrdarlarning iqidin biri «jǝnubiy padixaⱨ» bolup küqiyidu» — bu bexarǝttiki «jǝnubiy padixaⱨ»lar xübⱨisizki, Misirning padixaⱨlirini kɵrsitidu (8-ayǝtni kɵrüng), birinqisi «Pitolimi soter» (miladiyǝdin ilgiriki 323-285-yillarda ⱨɵküm sürgǝn.
□11:6 «jǝnubiy padixaⱨ ximaliy padixaⱨ bilǝn ittipaⱪ tüzidu» — ibraniy tilida pǝⱪǝt «ular ittipaⱪ tüzidu» deyilidu. Bu bexarǝttiki «ximaliy padixaⱨ» xübⱨisizki tarihta Suriyǝ degǝn rayonda ⱨɵküm sürgǝn. Birinqi «ximaliy padixaⱨ» bolsa Silyuⱪus nikator (Silyuⱪus I) bolup, ǝslidǝ Misir padixaⱨi «Pitolimi soter»ning qong generali idi. U miladiyǝdin ilgiriki 312-280-yillarda tǝhtkǝ olturƣan. «bu ⱪiz erixkǝn ⱨoⱪuⱪidin mǝⱨrum ⱪilinidu» — ibraniy tilida «bu ⱪiz bilikining küqidin mǝⱨrum bolidu». «uning balisi ⱨǝm ...» — ibraniy tilida «uning tuƣⱪini...». Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «uni tuƣdurƣuqi ⱨǝm...» deyilidu.
□11:7 «uning ata jǝmǝt tuƣⱪinidin biri» — ibraniy tilida: — «uning yiltizliridin biri». «...padixaⱨ bolup» — ibraniy tilida «...uning (yǝni jǝnubiy padixaⱨning) orniƣa turup,...» dǝp ipadilinidu. «...biri, ⱪoxunning ⱨoⱪuⱪini ⱪoliƣa elip padixaⱨ bolup,...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi «... biri, u bolsa uning (ximaliy padixaⱨning) ⱪoxuniƣa ⱪarxi qiⱪip,...»
□11:8 «ⱪuyma mǝbudliri» — yaki «ǝmirliri». «buthaniliridiki altun-kümüx...» — yaki «ularningki altun-kümüx...».
□11:9 «jǝnubiy padixaⱨning zemini» — Misirni kɵrsitidu.
□11:10 «Keyin u yǝnǝ jǝng ⱪilip,...» — yaki «U ⱪaytip, andin jǝng ⱪilip,..».
□11:16 «güzǝl zemin» — Ⱪanaan zemini, yǝni Pǝlǝstin. «uning ⱪolida uni wǝyran ⱪilƣuqi küq bolidu» — ibraniy tilida «uning ⱨalakiti uning ⱪolida bolidu».
□11:17 «...küqlǝrni sǝpǝrwǝr ⱪilip Misirƣa yol alidu» — «jǝnubiy padixaⱨliⱪ»ning Misir ikǝnliki 8-ayǝttin kɵrünidu. «u Misir bilǝn ǝⱨdǝ tüzidu, ɵzi ǝⱨdidǝ turƣandǝk ⱪilidu» — baxⱪa birhil tǝrjimisi «uning bilǝn birnǝqqǝ durus adǝmlǝr billǝ baridu; u ɵz bekitkinini ǝmǝlgǝ axuridu». «Biraⱪ Misirning ⱨakimiyitini aƣdrurux üqün...» — ibraniy tilida «Biraⱪ Misirning ⱨakimiyitini qiritix üqün...».
□11:18 «nurƣun adǝmlǝrni ǝsirgǝ alidu» — yaki «nurƣun yurtlarni igilǝydu».
□11:19 «U ɵz yurtidiki ⱪorƣanlarƣa qekinip kelidu» — yaki «U ɵz yurtidiki ⱪorƣanlarƣa nixan ⱪilip diⱪⱪǝt ⱪilidu».
□11:20 «padixaⱨliⱪning ǝng xan-xǝrǝplik jayi» — bu yǝrdǝ «ǝng xan-xǝrǝplik jayi» bǝlkim muⱪǝddǝs ibadǝthanini kɵrsitidu. Yǝnǝ birhil tǝrjimǝ ⱪilƣanda, «padixaⱨliⱪning xan-xǝripini bezǝx üqün bir zulum salƣuqini ǝwǝtidu» degǝndǝk bolidu.
□11:22 «Hudaning ǝⱨdisidǝ bekitilgǝn ǝmir» — muxu yǝrdǝ muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki «bax kaⱨin»ni kɵrsitidu. Oniyas isimlik kixi, bax kaⱨin wǝ bǝk adil kixi bolup, Suriyǝning «Antioⱪus Epifanis» degǝn padixaⱨi tǝripidin miladiyǝdin ilgiriki 172-yili ɵltürülgǝn.
□11:26 «uning nazu-nemǝtlirini yegǝnlǝr» — demǝk, ǝng ixǝnqlik adǝmliri.
□11:27 «bu ixlarning ahiri pǝⱪǝt bǝlgilǝngǝn waⱪittila bolidu» — muxu sirliⱪ sɵzlǝr toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
□11:29 «lekin bu ⱪetimⱪi ǝⱨwal ilgirikigǝ wǝ yǝnǝ kelip ǝng ahirⱪi ⱪetimⱪisidiki bilǝnmu ohximaydu» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «lekin bu ⱪetimⱪi ahirⱪi ǝⱨwal ilgirikigǝ ohximaydu». Bu bexarǝt (tǝrjimimiz boyiqǝ) toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
□11:30 «Kittim arilidin qiⱪⱪan kemilǝr» — «Kittim» ⱨazirⱪi «Seprus» degǝn ottura dengizdiki aral. Bu bexarǝt xübⱨisizki, miladiyǝdin ilgiriki 168-yili, Rim imperiyǝsining kemiliri Kittim arilidin qiⱪip Antioⱪus Epifanisⱪa (Misirƣa tajawuz ⱪilƣan waⱪtida) ⱨujum ⱪilƣinini kɵrsitidu.
□11:31 «ⱪorƣan bolƣan muⱪǝddǝs ibadǝthana...» — yaki «muⱪǝddǝs ibadǝthana wǝ ⱪorƣan...». «kündilik ⱪurbanliⱪ» — 8:11diki izaⱨatni kɵrüng.
■11:31 Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luⱪa 21:20; 2Tes. 2:3-4
□11:35 «Qünki ahirǝt Huda bǝlgiligǝn waⱪittila kelidu» — muxu yǝrdǝ, bexarǝt «Antioⱪus Epifanis»ning dǝwridin, ahir zamanƣa ɵtidu.
■11:36 Dan. 7:25; 9:27; Mat. 24:15; Mar. 13:14; Luⱪa 21:20; 2Tes. 2:3-4; Wǝⱨ. 13:1-8
□11:37 «ayallarƣimu ⱨeqⱪandaⱪ ⱨǝwǝs ⱪilmaydu» — yaki, «u ayallar ǝtiwarlaydiƣan ilaⱨⱪimu ⱨɵrmǝt ⱪilmaydu».
□11:39 «... ƣǝyriy ilaⱨⱪa tayinip igilǝydu» — yaki, «... ƣǝyriy ilaⱨⱪa ⱨujum ⱪilidu». Yǝnǝ birhil tǝrjimisi: «U ǝng mustǝⱨkǝm ⱪorƣanlarni igilǝp, u bu ilaⱨⱪa qoⱪunuxni bǝrpa ⱪilidu». «inam süpitidǝ...» — yaki «mǝlum bir baⱨada (setiwetip),...».
□11:41 «güzǝl zemin» — Ⱪanaanni (Pǝlǝstinni) kɵrsitidu.
□11:45 «dengizlarning otturisida» — demǝk, Ottura Dengiz wǝ Ɵlük Dengizning otturisida. «kɵrkǝm muⱪǝddǝs taƣ» — Yerusalem selinƣan «Zion teƣi»ini kɵrsitidu. Bu ayǝtning baxⱪa bir hil tǝrjimisi: «...dengizlar wǝ muⱪǝddǝs taƣ arisida...».