«Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz bu babni tǝpsiliy xǝrⱨlǝymiz. 2 Waysanglar, i ⱪariƣaylar, qünki kedir yiⱪildi, esil dǝrǝhlǝr wǝyran ⱪilindi; waysanglar, i Baxandiki dub dǝrǝhliri, qünki baraⱪsan orman yiⱪitildi! 3 Padiqilarning waysiƣan awazini angla! Qünki ularning xǝripi bolƣan qimǝn-yaylaⱪ wǝyran ⱪilindi; arslanlarning ⱨɵrkirigǝn awazini angla! Qünki Iordan dǝryasining pǝhri bolƣan bük-baraⱪsanliⱪi wǝyran ⱪilindi.
Oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «Ɵzüm yahxi Padiqidurmǝn» degǝn Əysa Mǝsiⱨ Yǝⱨudaning 30 kümüx tǝnggǝ üqün satⱪunluⱪ ⱪilixi bilǝn ɵltürülgǝn; keyin Yǝⱨudiy hǝlⱪi rǝzil mǝnpǝǝtpǝrǝs yetǝkqilǝrning kasapitidin yǝnǝ bir ⱪetim (Rim imperiyǝsi tǝripidin) dunyaning qǝt-qǝtlirigiqǝ tarⱪitiwetilgǝn. Bu ixlar üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz. ■Yǝr. 23:1; Əz. 34:2; Yⱨ. 10:12
□11:1 «I Liwan, ot sening kedir dǝrǝhliringni yǝp ketixi üqün, dǝrwaziliringni aq! » — bu 1-3-ayǝt bǝlkim bir ohxitix; Yǝⱨudaning yetǝkqiliri Hudaning hǝlⱪi wǝ Huda bǝrgǝn zeminni ɵz mǝnpǝiti üqün ixlǝtkǝn, ⱨazir bu mǝnpǝǝttin ayrilidu. 1-ayǝt yengidin ⱪurulƣan ibadǝthanining yǝnǝ wǝyran ⱪilinixini kɵrsitixi mumkin. U Liwandiki kɵpligǝn kedir dǝrǝhlirini wǝ baxⱪa esil dǝrǝhlǝrni ixlitip selinƣan (Tǝwrat, «Əzra», 3:7-ayǝt). «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz bu babni tǝpsiliy xǝrⱨlǝymiz.
□11:6 «Mǝn... ⱨǝrbirini ɵz yeⱪinining ⱪoliƣa wǝ ɵz padixaⱨining ⱪoliƣa tapxurimǝn» — «ɵz padixaⱨi» alaⱨidǝ ibarǝ bolup, bǝlkim Huda xu padixaⱨni tallimiƣanliⱪini, bǝlki Yǝⱨudadikilǝr ɵzliri talliwalƣanliⱪini kɵrsitidu. Zǝkǝriyaning dǝwridǝ Yǝⱨudaning ⱨeq padixaⱨi yoⱪ idi (Yǝⱨuda Pars imperiyǝsi astida bolƣan).
□11:7 «Xunga mǝn «boƣuzlaxⱪa bekitilgǝn pada»ni beⱪip turdum, bolupmu padining arisidiki miskin mɵminlǝrni baⱪtim» — «pada» Israil hǝlⱪini kɵrsitidu. Padining «arisidiki miskin mɵminlǝr», Hudaƣa sadiⱪ «ⱪaldi»lar idi (11-ayǝtni kɵrüng). Zǝkǝriya padiqiliⱪ wǝzipisini ularni dǝp zimmisigǝ alidu. Lekin Hudaning jazasi padining kɵp ⱪismining bexiƣa qüxüx aldida turidu (5-ayǝt); Hudaning nǝziri bǝribir «pada arisidiki «miskin mɵminlǝr»» («ⱪaldilar») üstidǝ bolidu. Ular padining arisidiki az bir ⱪismidur. «Mǝn ɵzümgǝ ikki tayaⱪni aldim; birinqisini «xapaǝt», ikkinqisini «rixtǝ» dǝp atidim; xuning bilǝn mǝn padini baⱪtim...» — Zǝkǝriya bǝlkim mǝzkur ixni, xundaⱪla 8-14-ayǝttiki baxⱪa bǝzi ixlarni qüxidǝ yaki alamǝt kɵrünüxtǝ kɵrgǝn boluxi mumkin; bu ixlarning mǝlum bir ⱪismini u hǝlⱪ aldida «rol elip» kɵrsǝtkǝn bolsa kerǝk. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.
□11:8 «Xuningdǝk Mǝn bir ay iqidǝ üq padiqini ⱨalak ⱪildim...» — «üq padiqi» toƣruluⱪ bizningqǝ ikki imkaniyǝt bar. (1) «üq padiqi» mǝlum adǝmlǝrni ǝmǝs, bǝlki Huda Israil üqün bekitkǝn üq hil padiqini, yǝni «pǝyƣǝmbǝr», «kaⱨin» wǝ «padixaⱨ»ni bildüridu. Miladiyǝdin keyinki 70-yili Rim imperiyǝsining Yerusalemni wǝyran ⱪilixi bilǝn, Israilda bu üq hil «padiqi» ⱪalmidi. (2) miladiyǝdin keyinki 70-yili Rim imperiyǝsi Yerusalemni muⱨasirigǝ alƣanda, Israilning bir-birigǝ ɵq bolƣan üq yetǝkqisi (Yuⱨanna, Simon wǝ Əliezǝr) bar idi. Ularning bir-biri bilǝn soⱪuxuxliri tüpǝylidin Yerusalem ahir berip ixƣal ⱪilinƣan, bu üq «padiqi» xu ⱨaman «padiqiliⱪtin» ⱪalƣan. Biz 2-imkaniyǝtkǝ mayilmiz. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz yǝnǝ buning üstidǝ muzakiriliximiz.
□11:9 «Ⱨalak bolay dǝp ⱪalƣanliri ⱨalak bolsun; tirik ⱪalƣanlarning ⱨǝmmisi bir-birining gɵxini yesun» — dedim» — dǝrwǝⱪǝ, Rim imperiyǝsi Yerusalemni muⱨasirigǝ alƣanda kɵp adǝm aqarqiliⱪtin baxⱪilarni ɵltürüp gɵxini yegǝn.
□11:11 «... miskin mɵminlǝr buning Pǝrwǝrdigarning sɵzi ikǝnlikini bilip yǝtti» — bu «miskinlarning bilip yetixi»ning ɵzimu bǝlkim «alamǝt kɵrünüx»ning bir ⱪismidur. Demǝk, ⱨǝmmisi pǝyƣǝmbǝrning dǝwridin keyin yüz beridu.
□11:13 «Pǝrwǝrdigar manga: «Mana bu ular Manga bekitkǝn ⱪaltis baⱨa! Uni sapalqining aldiƣa taxlap bǝr!» dedi» — «ⱪaltis baⱨa!» — kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp, ǝlwǝttǝ.
□11:15 «Pǝrwǝrdigar manga mundaⱪ dedi: «Sǝn ǝmdi yǝnǝ ǝrzimǝs padiqining ⱪorallirini al... » — yahxi padiqining ⱪoralliri bolƣan ikki tayaⱪni sunduruwǝtkǝndin keyin, «ǝrzimǝs padiqining ⱪorallirini al» dǝp buyrulƣan.
□11:17 «Padini taxliwǝtkǝn ǝrzimǝs padiqining ⱨaliƣa way! Ⱪiliq uning biliki wǝ ong kɵzigǝ qüxidu; uning biliki pütünlǝy yigilǝydu, uning ong kɵzi pütünlǝy ⱪarangƣulixip ketidu» — bu sirliⱪ babning hǝwirini yiƣinqaⱪlisaⱪ: (1) Israil ɵzining mǝnpǝǝtpǝrǝs «padiqiliri» tǝripidin kɵp azab tartⱪan. (2) biraⱪ bu ixlarda ularning ɵz mǝs’uliyiti bar. Huda muxu padiqiliri arⱪiliⱪ ularni jazaliƣan ⱨǝm jazalaydu. Israil hǝlⱪi yahxi padiqini, yǝni Hudaning Ɵzini kǝmsitidu. Ular uni «30 kümüx tǝnggǝ»ning baⱨasida kɵridu. (3) bu pul ibadǝthanida taxliwetilidu; (4) ular ⱨǝⱪiⱪiy padiqining beⱪixini rǝt ⱪilidu, xunga Huda ularni naⱨayiti rǝzil bir padiqining ⱪoliƣa tapxuridu; (5) Huda muxu rǝzil padiqini wǝ barliⱪ mǝnpǝǝtpǝrǝs padiqilarnimu ⱪattiⱪ jazalaydu. Oⱪurmǝnlǝrgǝ ayanki, «Ɵzüm yahxi Padiqidurmǝn» degǝn Əysa Mǝsiⱨ Yǝⱨudaning 30 kümüx tǝnggǝ üqün satⱪunluⱪ ⱪilixi bilǝn ɵltürülgǝn; keyin Yǝⱨudiy hǝlⱪi rǝzil mǝnpǝǝtpǝrǝs yetǝkqilǝrning kasapitidin yǝnǝ bir ⱪetim (Rim imperiyǝsi tǝripidin) dunyaning qǝt-qǝtlirigiqǝ tarⱪitiwetilgǝn. Bu ixlar üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.
■11:17 Yǝr. 23:1; Əz. 34:2; Yⱨ. 10:12