Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Matta 27

Yǝⱨudaning ɵlüxi

Mar. 15:1; Luⱪa 23:1-2; Yⱨ. 18:28-32

1 Tang atⱪandila, pütün bax kaⱨinlar bilǝn hǝlⱪ aⱪsaⱪalliri Əysani ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪildurux üqün mǝsliⱨǝtlǝxti.■ 2 Ular uni baƣlap apirip, waliy Pontius Pilatusⱪa tapxurup bǝrdi.■

3 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣan Yǝⱨuda uning ɵlümgǝ ⱨɵküm ⱪilinƣanliⱪini kɵrüp, bu ixlarƣa puxayman ⱪildi wǝ bax kaⱨinlar bilǝn aⱪsaⱪallarƣa ottuz kümüx tǝnggini ⱪayturup berip:

4 — Mǝn bigunaⱨ bir janning ⱪeni tɵkülüxkǝ satⱪunluⱪ ⱪilip gunaⱨ ɵtküzdüm, — dedi.

Buningƣa bizning nemǝ karimiz? Ɵz ixingni bil! — deyixti ular.

5 Yǝⱨuda kümüx tǝnggilǝrni ibadǝthanining iqigǝ qɵriwǝtti wǝ u yǝrdin ketip, talaƣa qiⱪip, esilip ɵlüwaldi.□ ■

6 Bax kaⱨinlar kümüx tǝnggilǝrni yiƣiwelip: —

Bu hun tɵlümi bolƣan tǝnggilǝrdur, ularni ibadǝthanining hǝzinisigǝ ⱪoyux ⱨaram, — deyixti.□ 7 Ular ɵzara mǝsliⱨǝtlixip, bu pullar bilǝn yaⱪa yurtluⱪlarƣa yǝrlik bolsun dǝp, sapalqining bir parqǝ etizliⱪini setiwaldi.□ ■ 8 Xunga bu yǝr ⱨazirƣiqǝ «ⱪanliⱪ etiz» dǝp atilip kǝlmǝktǝ.

9 Xu ix bilǝn Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin burun eytilƣan munu bexarǝt ǝmǝlgǝ axuruldi: —

«Israil hǝlⱪi uning üqün baⱨalap bekitkǝn baⱨasini,

Yǝni ottuz kümüx tǝnggini ular elixti,■

10 Wǝ Pǝrwǝrdigar manga kɵrsǝtkǝndǝk,

Sapalqining etizini setiwelixⱪa hǝjlǝxti».□ ■

Əysaning waliy Pilatusning aldida sotlinixi

Mar. 15:2-5; Luⱪa 23:3-5; Yⱨ. 18:33-38

11 Əmdi Əysa waliyning aldiƣa turƣuzuldi. Waliy uningdin:

— Sǝn Yǝⱨudiylarning padixaⱨimu? — dǝp soridi.

Eytⱪiningdǝk, — dedi Əysa.□ ■

12 Lekin bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallar uning üstidin ǝrz-xikayǝt ⱪilƣanda, u bir eƣizmu jawab bǝrmidi. 13 Buning bilǝn Pilatus uningƣa:

— Ularning sening üstüngdin ⱪilƣan xunqǝ kɵp xikayǝtlirini anglimaywatamsǝn? — dedi. ■ 14 Biraⱪ u Pilatusⱪa jawabǝn xikayǝtlǝrning birsigimu jawab bǝrmidi. Waliy buningƣa intayin ⱨǝyran ⱪaldi.■

15 Ⱨǝr ⱪetimliⱪ ɵtüp ketix ⱨeytida, waliyning halayiⱪ tǝlǝp ⱪilƣan bir mǝⱨbusni ularƣa ⱪoyup berix aditi bar idi. ■ 16 Əyni waⱪitta, rimliⱪlarning Barabbas isimlik atiⱪi qiⱪⱪan bir mǝⱨbusi zindanda idi. □ ■ 17 Halayiⱪ jǝm bolƣanda, Pilatus ulardin:

— Kimni silǝrgǝ ⱪoyup beriximni halaysilǝr? Barabbasnimu yaki Mǝsiⱨ dǝp atalƣan Əysanimu? — dǝp soridi □ 18 (qünki u bax kaⱨin ⱪatarliⱪlarning ⱨǝsǝthorluⱪi tüpǝylidin uni tutup bǝrgǝnlikini bilǝtti).

19 Pilatus «soraⱪ tǝhti»dǝ olturƣanda, ayali uningƣa adǝm ǝwǝtip: — U ⱨǝⱪⱪaniy kixining ixiƣa arilaxmiƣin. Qünki tünügün keqǝ uning sǝwǝbidin qüxümdǝ kɵp azab qǝktim, — dǝp hǝwǝr yǝtküzdi.□

20 Lekin bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallar bolsa halayiⱪni maⱪul ⱪilip, Barabbasni ⱪoyup berixni wǝ Əysani yoⱪitixni tǝlǝp ⱪildurdi.■

21 Waliy jawabǝn ulardin yǝnǝ:

— Silǝrgǝ bu ikkisining ⱪaysisini ⱪoyup beriximni halaysilǝr? — dǝp soridi.

Barabbasni, — deyixti ular.

22 Pilatus ǝmdi: — Undaⱪ bolsa, Mǝsiⱨ dǝp atalƣan Əysani ⱪandaⱪ bir tǝrǝp ⱪilay? — dedi.

Ⱨǝmmǝylǝn:

— U krestlǝnsun! — deyixti.

23 Pilatus:

— Nemixⱪa? U zadi nemǝ yamanliⱪ ɵtküzüptu? — dǝp soridi.

Biraⱪ ular tehimu ⱪattiⱪ warⱪirixip:

U krestlǝnsun! — dǝp turuwelixti. 24 Pilatus sɵzliwerixning biⱨudǝ ikǝnlikini, bǝlki buning orniƣa malimanqiliⱪ qiⱪidiƣanliⱪini kɵrüp, su elip, kɵpqilikning aldida ⱪolini yuƣaq:

— Bu ⱨǝⱪⱪaniy adǝmning ⱪeniƣa mǝn jawabkar ǝmǝsmǝn, buningƣa ɵzünglar mǝs’ul bolunglar! — dedi.

25 Pütün hǝlⱪ jawabǝn:

— Uning ⱪeni bizning üstimizgǝ wǝ balilirimizning üstigǝ qüxsun! — deyixti.■

26 Buning bilǝn Pilatus Barabbasni ularƣa qiⱪirip bǝrdi. Əysani bolsa ⱪattiⱪ ⱪamqilatⱪandin keyin, krestlǝxkǝ lǝxkǝrlirigǝ tapxurdi.□

Lǝxkǝrlǝrning Əysani mazaⱪ ⱪilixi

Mar. 15:16-20; Yⱨ. 19:2-3

27 Andin waliyning lǝxkǝrliri Əysani uning ordisiƣa elip kirip, pütün lǝxkǝrlǝr topini bu yǝrgǝ uning ǝtrapiƣa yiƣdi. □ ■ 28 Ular Əysani yalingaqlap, uqisiƣa pǝrǝng rǝnglik ton kiydürüxti. □ 29 Tikǝnlik xahqilarni ɵrüp bir taj yasap, bexiƣa kiydürdi wǝ ong ⱪoliƣa bir ⱪomuxni tutⱪuzdi. Andin uning aldiƣa tizlinip: «Yaxiƣayla, Yǝⱨudiylarning padixaⱨi!» dǝp mazaⱪ ⱪilixti. □ 30 Uningƣa tükürüxti, ⱪomuxni elip uning bexiƣa uruxti. 31 Uni xundaⱪ mazaⱪ ⱪilƣandin keyin, tonni saldurup, uqisiƣa ɵz kiyimlirini kiydürdi wǝ krestlǝx üqün elip mengixti.

Əysaning krestlinixi

Mar. 15:21-32; Luⱪa 23:26-39; Yⱨ. 19:17-19

32 Ular taxⱪiriƣa qiⱪⱪinida, Kurini xǝⱨirilik Simon isimlik bir kixini uqritip, uni tutup kelip Əysaning krestini uningƣa mǝjburiy kɵtürgüzdi. □ ■ 33 Ular Golgota, yǝni «Bax sɵngǝk» degǝn yǝrgǝ kǝlgǝndǝ, ■ 34 Əysaƣa iqix üqün kǝkrǝ süyi arilaxturulƣan aqqiⱪ xarab bǝrdi; lekin u uni tetip baⱪⱪandin keyin, iqkili unimidi.□ ■

35 Lǝxkǝrlǝr uni krestligǝndin keyin, qǝk taxlixip kiyimlirini ɵzara bɵlüxüwaldi. ■ 36 Andin u yǝrdǝ olturup uningƣa kɵzǝtqilik ⱪildi. 37 Ular uning bexining yuⱪiri tǝripigǝ «Bu Əysa, Yǝⱨudiylarning padixaⱨidur» dǝp yezilƣan xikayǝtnamǝ tahtiyini bekitti.■

38 Əysa bilǝn tǝng ikki ⱪaraⱪqimu krestkǝ mihlanƣan bolup, biri ong tǝripidǝ, yǝnǝ biri sol tǝripidǝ idi.■

39 Bu yǝrdin ɵtkǝnlǝr baxlirini qayⱪixip, uni ⱨaⱪarǝtlǝp:■

40 — Ⱪeni, sǝn ibadǝthanini buzup taxlap, üq kün iqidǝ ⱪaytidin yasap qiⱪidiƣan adǝm, ǝmdi ɵzüngni ⱪutⱪuzǝ! Hudaning Oƣli bolsang, kresttin qüxüp baⱪⱪina! — deyixti.■

41 Bax kaⱨinlarmu, Tǝwrat ustazliri wǝ aⱪsaⱪallar bilǝn birgǝ uni mǝshirǝ ⱪilip:

42 — Baxⱪilarni ⱪutⱪuzuptikǝn, ɵzini ⱪutⱪuzalmaydu. U Israilning padixaⱨimix! Əmdi kresttin qüxüp baⱪsunqu, andin uningƣa etiⱪad ⱪilimiz. 43 U Hudaƣa tayanƣan! Huda uni ǝzizlisǝ, ⱨazir ⱪutⱪuzup baⱪⱪay! Qünki u: «Mǝn Hudaning Oƣli» degǝnidi, — deyixti. □ 44 Uning bilǝn tǝng krestlǝngǝn ⱪaraⱪqilarmu uni xundaⱪ ⱨaⱪarǝtlǝxti.

Əysaning ɵlümi

Mar. 15:33-41; Luⱪa 23:44-49; Yⱨ. 19:28-30

45 Əmdi künning altinqi saitidin toⱪⱪuzinqi saitigiqǝ pütkül zeminni ⱪarangƣuluⱪ basti. □ ■ 46 Toⱪⱪuzinqi saǝtlǝrdǝ Əysa yuⱪiri awazda: «Eli, eli, lǝma sawaⱪtani?» yǝni «Hudayim, Hudayim, meni nemixⱪa taxliwǝtting?» dǝp ⱪattiⱪ nida ⱪildi.□ ■

47 U yǝrdǝ turƣanlarning bǝziliri buni anglap:

Bu adǝm Ilyas pǝyƣǝmbǝrgǝ murajiǝt ⱪiliwatidu, — deyixti.

48 Ularning iqidin birǝylǝn dǝrⱨal yügürüp berip bir parqǝ bulutni ǝkelip, uni aqqiⱪ xarabⱪa qilap, ⱪomuxning uqiƣa selip uningƣa iqküzüp ⱪoydi.■

49 Biraⱪ baxⱪilar:

— Tohta! Ⱪarap baⱪayli, Ilyas pǝyƣǝmbǝr kelip uni ⱪutⱪuzup ⱪalarmikin? — deyixti.

50 Əysa yuⱪiri awaz bilǝn yǝnǝ bir warⱪiridi-dǝ, roⱨini ⱪoyuwǝtti.□ ■

51 Wǝ mana, xu dǝⱪiⱪidǝ ibadǝthanining iqkiri pǝrdisi yuⱪiridin tɵwǝngǝ ikki parqǝ bɵlüp yirtildi. Yǝr-zemin tǝwrinip, taxlar yerilip, □ ■ 52-53 Ⱪǝbrilǝr eqildi (U tirilgǝndin keyin, ɵlümdǝ uhlawatⱪan nurƣun muⱪǝddǝs bǝndilǝrning tǝnlirimu tirildi; ular ⱪǝbrilǝrdin qiⱪti wǝ muⱪǝddǝs xǝⱨǝrgǝ kirip, u yǝrdǝ nurƣun kixilǝrgǝ kɵründi).□

54 Əmdi Əysani kɵzǝt ⱪiliwatⱪan yüzbexi ⱨǝm yenidiki lǝxkǝrlǝr yǝrning tǝwrixini wǝ baxⱪa yüz bǝrgǝn ⱨadisilǝrni kɵrüp, intayin ⱪorⱪuxup:

— U ⱨǝⱪiⱪǝtǝn Hudaning Oƣli ikǝn! — deyixti.■

55 U yǝrdǝ yǝnǝ bu ixlarƣa yiraⱪtin ⱪarap turƣan nurƣun ayallarmu bar idi. Ular ǝslidǝ Əysaning hizmitidǝ bolup, Galiliyǝdin uningƣa ǝgixip kǝlgǝnidi. ■ 56 Ularning arisida Magdalliⱪ Mǝryǝm, Yaⱪup bilǝn Yüsüpning anisi Mǝryǝm, Zǝbǝdiyning oƣullirining anisimu bar idi.

Əysaning dǝpnǝ ⱪilinixi

Mar. 15:42-47; Luⱪa 23:50-56; Yⱨ. 19:38-42

57 Kǝqⱪurun, Arimatiyaliⱪ Yüsüp isimlik bir bay kǝldi. Umu Əysaning muhlisliridin idi. ■ 58 U Pilatusning aldiƣa berip, Əysaning jǝsitini tǝlǝp ⱪildi. Pilatus jǝsǝtni uningƣa tapxuruxⱪa ǝmr ⱪildi. 59 Yüsüp jǝsǝtni elip, pakiz kanap rǝht bilǝn orap kepǝnlidi 60 wǝ uni ɵzi üqün ⱪiyada oydurƣan yengi ⱪǝbrisigǝ ⱪoydi. Andin ⱪǝbrining aƣziƣa yoƣan bir taxni domilitip ⱪoyup, ketip ⱪaldi■ 61 (xu qaƣda Magdalliⱪ Mǝryǝm bilǝn yǝnǝ bir Mǝryǝmmu u yǝrdǝ, ⱪǝbrining udulida olturatti).

Ⱪǝbrini muⱨapizǝt ⱪilix

62 Əmdi ǝtisi, yǝni «Tǝyyarlax küni» ɵtkǝndin keyin, bax kaⱨinlar bilǝn Pǝrisiylǝr jǝm boluxup Pilatusning aldiƣa kelip:□

63 — Janabliri, ⱨeliⱪi aldamqining ⱨayat waⱪtida: «Mǝn ɵlüp üqinqi küni tirilimǝn» degini esimizdǝ bar. ■ 64 Xuning üqün, ⱪǝbri üqinqi künigiqǝ mǝⱨkǝm ⱪoƣdilixi üqün ǝmr bǝrgǝysiz. Undaⱪ ⱪilinmisa, muhlisliri kelip jǝsǝtni oƣrilap ketip, andin hǝlⱪⱪǝ: «U ɵlümdin tirildi» deyixi mumkin. Bundaⱪ aldamqiliⱪ aldinⱪisidinmu bǝttǝr bolidu, — deyixti.

65 Pilatus ularƣa:

— Bir guruppa kɵzǝtqi lǝxkǝrni silǝrgǝ tapxurdum. Ⱪǝbrini ⱪurbinglarning yetixiqǝ mǝⱨkǝm ⱪoƣdanglar, — dedi. 66 Xuning bilǝn ular kɵzǝtqi lǝxkǝrlǝr bilǝn billǝ berip, taxni peqǝtlǝp, ⱪǝbrini muⱨapizǝt astiƣa ⱪoydi.

Matta
<
27
>

■27:1 Zǝb. 2:2; Mar. 15:1; Luⱪa 22:66; 23:2; Yⱨ. 18:28.

■27:2 Ros. 3:13.

□27:5 «Yǝⱨuda... talaƣa qiⱪip, esilip ɵlüwaldi» — «talaƣa qiⱪip» bǝlkim xǝⱨǝrning sirtiƣa berixini kɵrsitidu.

■27:5 2Sam. 17:23; Ros. 1:18.

□27:6 «Bu hun tɵlümi bolƣan tǝnggilǝrdur, ularni ibadǝthanining hǝzinisigǝ ⱪoyux ⱨaram» — «ⱨaram» — muxu yǝrdǝ, Tǝwratta qǝklǝngǝn, demǝk.

□27:7 «sapalqining bir parqǝ etizliⱪini setiwaldi» — yaki ««sapalqining etizliⱪi»ni setiwaldi» — mumkinqiliki barki, «sapalqining etizliⱪi» ⱨǝmmǝ adǝmgǝ mǝlum bolƣan bir yǝrning ismi idi.

■27:7 Ros. 1:19.

■27:9 Zǝk. 11:12.

□27:10 «Israil hǝlⱪi uning üqün baⱨalap bekitkǝn baⱨasini, yǝni ottuz kümüx tǝnggini ular elixti, wǝ Pǝrwǝrdigar manga ǝmr ⱪilƣandǝk, sapalqining etizini setiwelixⱪa hǝjlǝxti» — bu bexarǝtlik sɵzlǝr (9-10 ayǝtlǝr)ning kɵpinqisi «Zǝkǝriya» 11:12-13din elinƣan. Əmdi nemixⱪa Matta bu sɵzlǝrni Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝrningki dǝydu? Biz bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz. 9-10-ayǝtlǝrning baxⱪa birhil tǝrjimisi: «... tǝnggini mǝn aldim, wǝ ular Pǝrwǝrdigar manga ǝmr ⱪilƣandǝk, sapalqining etizini setiwelixⱪa hǝjlǝxti».

■27:10 Yǝr. 32:6-9; Zǝk. 11:12, 13

□27:11 «Əysa... «Eytⱪiningdǝk», dedi» — Mǝsiⱨning «Eytⱪiningdǝk» degǝn jawabining grek tilida «Xundaⱪ, lekin ǝⱨwal dǝl sening oyliƣiningdǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu.

■27:11 Mar. 15:2; Luⱪa 23:3; Yⱨ. 18:33.

■27:13 Mat. 26:62.

■27:14 Yǝx. 53:7; Ros. 8:32.

■27:15 Mar. 15:6; Luⱪa 23:17; Yⱨ. 18:39.

□27:16 «Barabbas isimlik atiⱪi qiⱪⱪan bir mǝⱨbus» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Əysa Barabbas isimlik atiⱪi qiⱪⱪan bir mǝⱨbus» deyilidu.

■27:16 Mar. 15:7; Luⱪa 23:19; Yⱨ. 18:40.

□27:17 «Barabbasnimu yaki Mǝsiⱨ dǝp atalƣan Əysanimu?» — yaki «Əysa Barabbasnimu yaki Mǝsiⱨ dǝp atalƣan Əysanimu?».

□27:19 «Qünki tünügün keqǝ uning sǝwǝbidin qüxümdǝ kɵp azab qǝktim» — yaki «qünki u tünügün keqǝ qüxümgǝ kirip, kɵp azablandim».

■27:20 Mar. 15:11; Luⱪa 23:18; Yⱨ. 18:40; Ros. 3:14.

■27:25 Ros. 5:28.

□27:26 «Əysani bolsa ⱪattiⱪ ⱪamqilatⱪandin keyin...» — Rim imperiyǝsidǝ jaza ⱪamqiliri birnǝqqǝ tasmiliⱪ bolup, ⱨǝrbir tasmisiƣa ⱪoƣuxun wǝ ustihan parqiliri baƣlanƣan bolidu. Ⱪamqiliƣan waⱪtida jazaƣa tartilƣuqi yalingaqlinip, yǝrgǝ tizlandurulup, ikki yenida turƣan lǝxkǝr uni ⱪamqilaytti.

□27:27 «waliyning lǝxkǝrliri Əysani waliyning ordisiƣa elip kirip» — «waliyning ordisi» grek (latin) tilida «praytorium» deyilidu. «pütün lǝxkǝrlǝr topini bu yǝrgǝ uning ǝtrapiƣa yiƣdi» — «lǝxkǝrlǝr topi» (grek tilida «koⱨort») 500-600 kixidin tǝrkib tapⱪan.

■27:27 Mar. 15:16; Yⱨ. 19:2.

□27:28 «Ular Əysani yalingaqlap, uqisiƣa pǝrǝng rǝnglik ton kiydürüxti» — «pǝrǝng rǝnglik» (yaki sɵsün rǝnglik) xu qaƣda xaⱨanǝ kiyimning rǝnggi xundaⱪ idi («Mar.» 15:17, «Yuⱨ.» 19:2ni kɵrüng). Ular xu «xaⱨanǝ ton» arⱪiliⱪ Əysani «padixaⱨ bolamsǝn?!» dǝp mazaⱪ ⱪilmaⱪqi.

□27:29 «Ular... tikǝnlik xahqilarni ɵrüp bir taj yasap, bexiƣa kiydürdi wǝ ong ⱪoliƣa bir ⱪomuxni tutⱪuzdi» — ular ⱪomuxni padixaⱨning xaⱨanǝ ⱨasisi süpitidǝ mazaⱪ ⱪilip ⱪoliƣa tutⱪuzƣan.

□27:32 «...Kurini xǝⱨirilik Simon isimlik bir kixini uqritip, uni tutup kelip Əysaning krestini uningƣa mǝjburiy kɵtürgüzdi» — «Əysaning kresti» — Əysa ɵzini jazalaydiƣan ⱪoral bolƣan xu krest (qapras yaƣaq)ni ǝslidǝ ɵzi yüdüp mengixi kerǝk idi. U xundaⱪ ⱪattiⱪ ⱪamqilanƣanki, ⱨalsirap, yüdüp mangalmiƣan bolsa kerǝk.

■27:32 Mar. 15:21; Luⱪa 23:26.

■27:33 Mar. 15:22; Luⱪa 23:33; Yⱨ. 19:17.

□27:34 «...Əysaƣa iqix üqün kǝkrǝ süyi arilaxturulƣan aqqiⱪ xarab bǝrdi» — eytixlarƣa ⱪariƣanda, krestkǝ mihlinidiƣanlarƣa aƣriⱪni pǝsǝytix mǝⱪsitidǝ dora arilaxturulƣan xarab berilidikǝn.

■27:34 Zǝb. 69:21

■27:35 Zǝb. 22:18; Mar. 15:24; Yⱨ. 19:23.

■27:37 Mar. 15:26; Luⱪa 23:38; Yⱨ. 19:19.

■27:38 Yǝx. 53:12.

■27:39 Zǝb. 22:8-9; 69:19-20; Mar. 15:29; Luⱪa 23:35.

■27:40 Mat. 26:61; Yⱨ. 2:19.

□27:43 «U Hudaƣa tayanƣan! Huda uni ǝzizlisǝ, ⱨazir ⱪutⱪuzup baⱪⱪay!» — «Zǝb.» 22:8ni kɵrüng.

□27:45 «künning altinqi saitidin toⱪⱪuzinqi saitigiqǝ» — ⱨazirⱪi waⱪit sistemi boyiqǝ, «qüx waⱪti, saǝt on ikkidin saǝt üqkiqǝ».

■27:45 Mar. 15:33; Luⱪa 23:44.

□27:46 «toⱪⱪuzinqi saǝtlǝrdǝ ...» — ⱨazirⱪi waⱪit boyiqǝ saǝt üqlǝrdǝ. ««Eli, eli, lǝma sawaⱪtani?» yǝni «Hudayim, Hudayim, meni nemixⱪa taxliwǝtting?»» — (aramiy tilidiki sɵzlǝr) «Zǝb.» 22:1ni kɵrüng

■27:46 Zǝb. 22:1-2; Ibr. 5:7.

■27:48 Zǝb. 69:21; Yⱨ. 19:29.

□27:50 «Əysa yuⱪiri awaz bilǝn yǝnǝ bir warⱪiridi-dǝ, roⱨini ⱪoyuwǝtti» — uning ⱪattiⱪ warⱪirixi: «Tamam boldi!» degǝn bolsa kerǝk («Yuⱨ.» 19:30ni kɵrüng).

■27:50 Zǝb. 31:5; Luⱪa 23:46

□27:51 «Xu dǝⱪiⱪidǝ ibadǝthanining iqkiri pǝrdisi yuⱪiridin tɵwǝngǝ ikki parqǝ bɵlüp yirtildi» — bu pǝrdǝ ibadǝthanidiki ǝng muⱪǝddǝs jayni muⱪǝddǝs jaydin ayrip turidiƣan pǝrdǝ bolup, uning yirtilixi insanlarning Hudaning aldiƣa baridiƣan yolining Əysaning ɵlümi bilǝn eqilƣanliⱪini bildüridu (ibadǝthanidiki «muⱪǝddǝs jay»ni sirttiki ⱨoylidin ayriydiƣan yǝnǝ bir «sirtⱪi pǝrdǝ» bar idi, lekin buni kɵrsitix üqün adǝttǝ baxⱪa atalƣu ixlitilidu).

■27:51 2Tar. 3:14; Mar. 15:38; Luⱪa 23:45.

□27:52-53 «muⱪǝddǝs xǝⱨǝr» — Yerusalemni kɵrsitidu. «Ⱪǝbrilǝr eqildi (Əysa tirilgǝndin keyin, ɵlümdǝ uhlawatⱪan nurƣun muⱪǝddǝs bǝndilǝrning tǝnlirimu tirildi; ular ⱪǝbrilǝrdin qiⱪti wǝ muⱪǝddǝs xǝⱨǝrgǝ kirip, u yǝrdǝ nurƣun kixilǝrgǝ kɵründi)» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «Ⱪǝbrilǝr eqildi, ɵlümdǝ uhlawatⱪan nurƣun muⱪǝddǝs bǝndilǝrning tǝnlirimu tirildi; ular Əysa tirilgǝndin keyin ⱪǝbriliridin qiⱪip, muⱪǝddǝs xǝⱨǝrgǝ kirip, u yǝrdǝ nurƣun kixilǝrgǝ kɵründi». Lekin «1Kor.» 15:20gǝ asasǝn («Mǝsiⱨ ɵlümdǝ uhliƣanlar iqidin huddi tunji ⱨosulning mewisidǝk, ɵlümdin tirilgǝndur») tǝrjimimiz toƣra bolsa kerǝk.

■27:54 Mar. 15:39; Luⱪa 23:47.

■27:55 Zǝb. 38:11; Mar. 15:40; Luⱪa 8:2; 23:49.

■27:57 Mar. 15:42; Luⱪa 23:50; Yⱨ. 19:38.

■27:60 Mar. 15:46; Luⱪa 23:53.

□27:62 «Əmdi ǝtisi, yǝni «tǝyyarlax küni» ɵtkǝndin keyin, bax kaⱨinlar bilǝn Pǝrisiylǝr jǝm boluxup Pilatusning aldiƣa kelip...» — yuⱪiriⱪi izaⱨatlarda kɵrsǝtkinimizdǝk, Yǝⱨudiy hǝlⱪi üqün «kün» ǝmǝliyǝttǝ kǝqtǝ (saǝt altidǝ) baxlinidu. «Tǝyyarlax küni» — «xabat küni (dǝm elix küni) üqün tǝyyarliⱪ ⱪilidiƣan kün»ni kɵrsitidu. Xuning bilǝn muxu ayǝttiki «ǝtisi» ǝmǝliyǝttǝ xabat künining bexini, yǝni xu kǝq saǝt altidin keyinki waⱪitlarni kɵrsitidu. Muxu «kaⱨinlar» Əysaning bexarǝt sɵzlirini tosux üqün jiddiylixip, ɵzliri ⱪǝdirlǝydiƣan xabat künidiki «dǝm elix» aditini buzmaⱪta idi.

■27:63 Mat. 16:21; 17:23; 20:19; Mar. 8:31; 10:34; Luⱪa 9:22; 18:33; 24:6.