Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Luⱪa 9

Əysaning on ikki rosulni ǝwǝtixi

Mat. 10:5-15; Mar. 6:7-13

1 Əysa on ikkiylǝnni qaⱪirip, ularƣa barliⱪ jinlarni ⱨǝydiwetix wǝ kesǝllǝrni saⱪaytixⱪa ⱪudrǝt wǝ ⱨoⱪuⱪ bǝrdi.■ 2 Andin ularni Hudaning padixaⱨliⱪini jar ⱪilix wǝ kesǝllǝrni saⱪaytixⱪa ǝwǝtti.■ 3 U ularƣa:

— Silǝr sǝpǝr üqün ⱨeq nǝrsǝ almanglar, nǝ ⱨasa, nǝ hurjun, nǝ nan, nǝ pul eliwalmanglar; birǝr artuⱪ yǝktǝkmu eliwalmanglar.□ ■ 4 Wǝ ⱪaysi ɵygǝ ⱪobul ⱪilinip kirsǝnglar, u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydǝ turunglar.□ 5 Əmdi ⱪaysi yǝrdiki kixilǝr silǝrni ⱪobul ⱪilmisa, u xǝⱨǝrdin qiⱪⱪininglarda ularƣa agaⱨ-guwaⱨ bolsun üqün ayiƣinglardiki topinimu ⱪeⱪiwetinglar! — dedi.□ ■

6 Muhlislar yolƣa qiⱪip, yeza-ⱪixlaⱪlarni arilap hux hǝwǝrni elan ⱪilip, ⱨǝmmǝ yǝrdǝ kesǝllǝrni saⱪaytti.

7 Əmdi Ⱨerod ⱨakim uning barliⱪ ⱪilƣanliridin hǝwǝr tepip, ⱪaymuⱪup ⱪaldi. Qünki bǝzilǝr: «Mana Yǝⱨya ɵlümdin tiriliptu!» desǝ,□ ■ 8 yǝnǝ bǝzilǝr: «Ilyas pǝyƣǝmbǝr ⱪayta pǝyda boldi» wǝ yǝnǝ baxⱪilar: «Ⱪǝdimki pǝyƣǝmbǝrlǝrdin biri ⱪaytidin tiriliptu!» dǝytti.

9 Ⱨerod: «Mǝn Yǝⱨyaning kallisini aldurƣanidim, ǝmdi mǝn muxu gepini anglawatⱪan zat zadi kimdu?» — dedi. Xuning bilǝn u uni kɵrüx pursitini izdidi.

Bǝx ming kixini toydurux

Mat. 14:13-21; Mar. 6:30-44; Yⱨ. 6:1-14

10 Rosullar bolsa ⱪaytip kelip, ɵzlirining ⱪilƣan ixlirining ⱨǝmmisini Əysaƣa mǝlum ⱪildi. U ularni elip, hupiyanǝ ⱨalda Bǝyt-Saida degǝn xǝⱨǝrdiki hilwǝt bir yǝrgǝ kǝldi. ■ 11 Biraⱪ halayiⱪ buningdin hǝwǝr tepip uningƣa ǝgixip kǝldi. U ularni ⱪarxi elip, ularƣa Hudaning padixaⱨliⱪi toƣrisida sɵzlidi wǝ xipaƣa moⱨtajlarni saⱪaytti. 12 Kün olturay degǝndǝ, on ikkiylǝn uning aldiƣa kelip uningƣa:

— Halayiⱪni yolƣa salsang, ular ǝtraptiki yeza-ⱪixlaⱪlarƣa wǝ etizlarƣa berip ⱪonƣudǝk jaylar wǝ ozuⱪ-tülük tapsun; qünki muxu yǝr qɵllük ikǝn, — dedi.■

13 Lekin u ularƣa:

— Ularƣa ɵzünglar ozuⱪ beringlar, — dedi.

— Bizdǝ pǝⱪǝt bǝx nan bilǝn ikki beliⱪtin baxⱪa nǝrsǝ yoⱪ. Bu barliⱪ hǝlⱪkǝ ozuⱪ-tülük setiwelip kelǝmduⱪ?! — deyixti ular. ■ 14 Qünki xu yǝrdǝ yiƣilƣan ǝrlǝrningla sani bǝx mingqǝ idi.

U muhlislarƣa:

— Halayiⱪni ǝlliktin-ǝlliktin bɵlüp olturƣuzunglar, — dedi.□

15 Ular uning deginiqǝ ⱪilip ⱨǝmmǝylǝnni olturƣuzdi. 16 Əysa bǝx nan bilǝn ikki beliⱪni ⱪoliƣa elip, asmanƣa ⱪarap Hudaƣa tǝxǝkkür eytip bularni bǝrikǝtlidi. Andin ularni oxtup, halayiⱪⱪa sunup berix üqün muhlisliriƣa bǝrdi. ■ 17 Ⱨǝmmǝylǝn yǝp toyundi. Andin xulardin exip ⱪalƣan parqilirini on ikki sewǝtkǝ yiƣip ⱪaqilidi.□

Petrusning Əysani «Mǝsiⱨ» dǝp tonuxi

Mat. 16:13-19; Mar. 8:27-29

18 Wǝ xundaⱪ boldiki, u ɵzi yalƣuz dua ⱪiliwatⱪanda, muhlisliri yenida turatti. U ulardin:

— Halayiⱪ meni kim dǝydu? — dǝp soridi.■

19 Ular jawabǝn: — Bǝzilǝr seni Qɵmüldürgüqi Yǝⱨya, bǝzilǝr Ilyas pǝyƣǝmbǝr, wǝ yǝnǝ bǝzilǝr ⱪǝdimki pǝyƣǝmbǝrlǝrdin biri tiriliptu dǝydu, — dedi.■

20 U ulardin:

— Silǝrqu? Silǝr meni kim dǝp bilisilǝr? — dǝp soridi.

Petrus jawab berip: — Sǝn Hudaning Mǝsiⱨidursǝn, — dedi.□

21 U ularƣa ⱪattiⱪ jekilǝp, bu ixni ⱨeqkimgǝ tinmanglar, dǝp tapilidi. 22 — Qünki Insan’oƣlining nurƣun azab-oⱪubǝt tartixi, aⱪsaⱪallar, bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi, ɵltürülüxi wǝ üq kündin keyin tirildürülüxi muⱪǝrrǝr, — dedi.■

23 Andin u ularning ⱨǝmmisigǝ mundaⱪ dedi:

— Kimdǝkim manga ǝgixixni niyǝt ⱪilsa, ɵzidin keqip, ⱨǝr küni ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun! □ ■ 24 Qünki kimdǝkim ɵz ⱨayatini ⱪutⱪuzimǝn dǝydikǝn, qoⱪum uningdin mǝⱨrum bolidu, lekin mǝn üqün ɵz ⱨayatidin mǝⱨrum bolƣan kixi ⱨayatini ⱪutⱪuzidu. ■ 25 Qünki bir adǝm pütün dunyaƣa igǝ bolup, ɵzini ⱨalak ⱪilsa yaki ɵzidin mǝⱨrum ⱪalsa, buning nemǝ paydisi bolsun?! 26 Qünki kimdǝkim mǝndin wǝ mening sɵzlirimdin nomus ⱪilsa, Insan’oƣli ɵzining xan-xǝripi iqidǝ, uning Atisining wǝ muⱪǝddǝs pǝrixtilǝrning xan-xǝripi iqidǝ ⱪaytip kǝlginidǝ uningdinmu nomus ⱪilidu. □ ■ 27 Lekin mǝn dǝrⱨǝⱪiⱪǝt silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, bu yǝrdǝ turƣanlarning arisidin ɵlümning tǝmini tetixtin burun jǝzmǝn Hudaning padixaⱨliⱪini kɵridiƣanlar bardur.■

Əysaning julaliⱪta kɵrünüxi

Mat. 17:1-8; Mar. 9:2-8

28 Bu sɵzlǝrdin tǝhminǝn sǝkkiz kün keyin xundaⱪ boldiki, u Petrus, Yuⱨanna wǝ Yaⱪupni elip, dua ⱪilix üqün bir taƣⱪa qiⱪti. ■ 29 U dua ⱪiliwatⱪinida, uning yüzining ⱪiyapiti ɵzgǝrdi wǝ kiyimliri ap’aⱪ bolup qaⱪmaⱪtǝk qaⱪnidi. 30 Wǝ mana, ikki adǝm pǝyda bolup uning bilǝn sɵzlixixiwatⱪanidi; ular Musa wǝ Ilyas pǝyƣǝmbǝrlǝr idi. 31 Ular parlaⱪ jula iqidǝ ayan bolup, uning bilǝn Yerusalemda ada ⱪilidiƣan «dunyadin ɵtüp ketix»i toƣrisida sɵⱨbǝtlǝxti.□

32 Əmdi Petrus wǝ uning ⱨǝmraⱨlirini heli ügidǝk basⱪanidi; lekin ularning uyⱪusi toluⱪ eqilƣanda ular uning xan-xǝripini wǝ uning bilǝn billǝ turƣan ikki adǝmzatni kɵrdi. 33 Wǝ xundaⱪ boldiki, bu ikkisi Əysadin ayriliwatⱪanda, Petrus ɵzining nemini dǝwatⱪanliⱪini bilmigǝn ⱨalda Əysaƣa:

— Ustaz, bu yǝrdǝ bolƣinimiz intayin yahxi boldi! Birini sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa atap bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli, — dedi.□

34 Lekin u bu gǝplǝrni ⱪiliwatⱪanda, bir parqǝ bulut pǝyda bolup ularni ⱪapliwaldi; ular bulut iqigǝ kirip ⱪalƣinida ⱪorⱪuxup kǝtti. 35 Buluttin tuyuⱪsiz bir awaz anglinip:

— Bu Mening sɵyümlük Oƣlumdur. Uningƣa ⱪulaⱪ selinglar! — dedi.□ ■

36 Awaz anglanƣandin keyin, ⱪarisa, Əysa ɵzi yalƣuz ⱪalƣanidi. Ular süküt ⱪilip ⱪelixti wǝ xu künlǝrdǝ ɵzliri kɵrgǝn ixlardin ⱨeqⱪaysisini ⱨeqkimgǝ eytmidi.

Uning jin qaplaxⱪan balini saⱪaytixi

Mat. 17:14-18; Mar. 9:14-27

37 Ətisi, ular taƣdin qüxkǝn waⱪtida, zor bir top kixilǝr uni ⱪarxi aldi. ■ 38 Mana, topning arisidin birǝylǝn warⱪirap:

— Ustaz, ɵtünüp ⱪalay, oƣlumƣa iqingni aƣritip ⱪarap ⱪoyƣaysǝn! Qünki u mening birla balam idi. 39 Mana, uni daim bir roⱨ tutuwelip, u ɵziqila warⱪirap-jarⱪirap ketidiƣan bolup ⱪaldi; u uning bǝdinini tartixturup, aƣzidin aⱪ kɵpük kǝltürüwetidu. Jin uni daim degüdǝk ⱪiynap, uningƣa ⱨeq aram bǝrmǝydu. □ 40 Mǝn muhlisliringizdin roⱨni ⱨǝydiwetixni ɵtünüwidim, biraⱪ ular undaⱪ ⱪilalmidi, — dedi.

41 Əysa jawabǝn: — Əy etiⱪadsiz wǝ tǝtür dǝwr, silǝr bilǝn ⱪaqanƣiqǝ turup, silǝrgǝ sǝwr ⱪilay? — Oƣlungni aldimƣa elip kǝlgin — dedi.

42 Bala tehi yolda keliwatⱪanda, jin uni yiⱪitip, pütün bǝdinini tartixturdi. Əysa napak roⱨⱪa tǝnbiⱨ berip, balini saⱪaytti wǝ uni atisiƣa ⱪayturup bǝrdi. □ 43 Ⱨǝmmǝylǝn Hudaning xǝrǝplik küq-ⱪudritigǝ ⱪin-ⱪiniƣa patmay tǝǝjjüplǝndi. Ⱨǝmmisi Əysaning ⱪilƣanliriƣa ⱨǝyran ⱪelixip turƣanda, u muhlisliriƣa mundaⱪ eytti:

44 — Bu sɵzlǝrni ⱪulaⱪliringlarƣa obdan singdürüp ⱪoyunglar. Qünki Insan’oƣli pat arida satⱪunluⱪtin insanlarning ⱪoliƣa tapxurup berilidu, — dedi.■

45 Biraⱪ ular bu sɵzni qüxinǝlmidi. Buning mǝnisi ular qüxinip yǝtmisun üqün ulardin yoxurulƣanidi. Ular uningdin bu sɵz toƣruluⱪ soraxⱪimu petinalmidi.□ ■

Hudaning nǝziridǝ kim ǝng uluƣ?

Mat. 18:1-5; Mar. 9:33-37

46 Əmdi muhlislar arisida ulardin kimning ǝng uluƣ bolidiƣanliⱪi toƣruluⱪ talax-tartix pǝyda boldi. ■ 47 Əmma Əysa ularning kɵnglidiki oylarni kɵrüp yetip, kiqik bir balini elip yenida turƣuzup, 48 ularƣa:

— Kim mening namimda bu kiqik balini ⱪobul ⱪilsa, meni ⱪobul ⱪilƣan bolidu wǝ kim meni ⱪobul ⱪilsa, meni ǝwǝtküqini ⱪobul ⱪilƣan bolidu. Aranglarda ɵzini ǝng tɵwǝn tutⱪini bolsa uluƣ bolidu, — dedi.■

Ⱪarxi turmasliⱪning ɵzi ⱪolliƣanliⱪtur

Mar. 9:38-40

49 Yuⱨanna jawabǝn uningƣa:

— Ustaz, sening naming bilǝn jinlarni ⱨǝydǝwatⱪan birsini kɵrduⱪ. Lekin u biz bilǝn birgǝ sanga ǝgǝxmigǝnliki tüpǝylidin, uni tostuⱪ, — dedi.■

50 Lekin Əysa uningƣa: — Uni tosmanglar. Qünki kim silǝrgǝ ⱪarxi turmisa silǝrni ⱪolliƣanlardindur, — dedi.■

Əysani ⱪarxi almiƣan yeza

51 Wǝ xundaⱪ boldiki, uning asmanƣa elip ketilidiƣan künlirining toxuxiƣa az ⱪalƣanda, u ⱪǝt’iylik bilǝn yüzini Yerusalemƣa berixⱪa ⱪaratti. □ ■ 52 Xuning üqün u aldin ǝlqilǝrni ǝwǝtti. Ular yolƣa qiⱪip, uning kelixigǝ tǝyyarliⱪ ⱪilix üqün Samariyǝ ɵlkisidiki bir yeziƣa kirdi. 53 Biraⱪ u yüzini Yerusalemƣa ⱪaratⱪanliⱪi tüpǝylidin yezidikilǝr Əysani ⱪobul ⱪilmidi. □ ■ 54 Uning muhlisliridin Yaⱪup bilǝn Yuⱨanna bu ixni kɵrüp:

— I Rǝb, ularni kɵydürüp yoⱪitix üqün Iliyas pǝyƣǝmbǝrdǝk asmandin ot yeƣixini qiⱪiriximizni halamsǝn? — dedi.□

55 Lekin u burulup ularni ǝyiblǝp: «Silǝr ⱪandaⱪ roⱨtin bolƣanliⱪinglarni bilmǝydikǝnsilǝr» — dedi. □ 56 Andin ular baxⱪa bir yeziƣa ɵtüp kǝtti.■

Əysaƣa ǝgixixning bǝdili

Mat. 8:19-22

57 Wǝ xundaⱪ boldiki, ular yolda ketiwatⱪanda, birsi uningƣa:

— I Rǝb, sǝn ⱪǝyǝrgǝ barma, mǝn sanga ǝgixip mangimǝn, — dedi.■

58 Əysa uningƣa:

— Tülkilǝrning ɵngkürliri, asmandiki ⱪuxlarning uwiliri bar. Biraⱪ Insan’oƣlining bexini ⱪoyƣudǝk yerimu yoⱪ, — dedi.

59 U yǝnǝ baxⱪa birsigǝ:

— Manga ǝgǝxkin! — dedi.

Lekin u:

— Rǝb, awwal berip atamni yǝrlikkǝ ⱪoyƣili ijazǝt bǝrgǝysǝn, — dedi.□ ■

60 Lekin Əysa uningƣa — Ɵlüklǝr ɵz ɵlüklirini kɵmsun! Biraⱪ sǝn bolsang, berip Hudaning padixaⱨliⱪini jakarliƣin, — dedi.□ ■

61 Yǝnǝ birsi:

— Əy Rǝb, mǝn sanga ǝgiximǝn, lekin awwal ɵyümgǝ berip, ɵydikilirim bilǝn hoxlixiximƣa ijazǝt bǝrgǝysǝn, — dedi.

62 — Kim ⱪolida ⱪoxning tutⱪuqini tutup turup kǝynigǝ ⱪarisa, u Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ ǝmǝstur, — dedi. □ ■

Luⱪa
<
9
>

■9:1 Mat. 10:1; Mar. 3:13; 6:7; Luⱪa 6:13.

■9:2 Mat. 10:7.

□9:3 «hurjun» — yaki «tilǝmqining haltisi».

■9:3 Mat. 10:9; Mar. 6:8; Luⱪa 22:35.

□9:4 «u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydǝ turunglar» — yaki «u yurttin kǝtküqǝ xu ɵydǝ qiⱪip-kirip turunglar». Kona zamanlarda pǝylasoplar wǝ «tǝlim bǝrgüqilǝr» ɵymu-ɵy yürüp tilǝmqilik ⱪilatti. Əmma Mǝsiⱨ muhlisliri xundaⱪ ⱪilmasliⱪi kerǝk idi. Yǝnǝ 10:7 wǝ uningdiki izaⱨatnimu kɵrüng.

□9:5 «u xǝⱨǝrdin qiⱪⱪininglarda ularƣa agaⱨ-guwaⱨ bolsun üqün ayiƣinglardiki topinimu ⱪeⱪiwetinglar!» — «ayaƣdiki topini ⱪeⱪiwetix» degǝn ixarǝt «bizning silǝr bilǝn munasiwetimiz yoⱪ» degǝnni bildürüp, Hudaning sɵzini rǝt ⱪilƣanlarƣa ⱪattiⱪ agaⱨlandurux idi.

■9:5 Mat. 10:14; Mar. 6:11; Luⱪa 10:11; Ros. 13:51; 18:6.

□9:7 «Ⱨerod ⱨakim» — muxu yǝrdǝ «ⱨakim» grek tilidiki «tetrarⱪ»ni bildüridu. 3:1diki izaⱨatni kɵrüng.

■9:7 Mat. 14:1; Mar. 6:14.

■9:10 Mat. 14:13; Mar. 6:30,31,32.

■9:12 Mat. 14:15; Mar. 6:35; Yⱨ. 6:5.

■9:13 Mat. 14:16; Mar. 6:37; Yⱨ. 6:9.

□9:14 «ǝrlǝrningla sani bǝx mingqǝ» — bala-qaⱪiliri ⱨesablanmiƣan.

■9:16 1Sam. 9:13.

□9:17 «sewǝt» — grek tilida «ⱪol sewǝt» — demǝk, bir adǝm ikki ⱪollap kɵtürǝlǝydiƣan sewǝtlǝr.

■9:18 Mat. 16:13; Mar. 8:27.

■9:19 Mat. 14:2.

□9:20 «sǝn Hudaning Mǝsiⱨidursǝn» — «Mǝsiⱨ» degǝn sɵz toƣruluⱪ «Tǝbirlǝr»imizni kɵrüng. «Hudaning Mǝsiⱨi» demǝk, Huda tǝyinlǝp ǝwǝtkǝn Mǝsiⱨ.

■9:22 Mat. 16:21; 17:22; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 18:31; 24:7.

□9:23 «Kimdǝkim manga ǝgixixni niyǝt ⱪilsa, ɵzidin keqip, ⱨǝr küni ɵzining krestini kɵtürüp manga ǝgǝxsun!» — «Mat.» 10:38ni, xundaⱪla uningdiki izaⱨatnimu kɵrüng.

■9:23 Mat. 10:38; 16:24; Mar. 8:34; Luⱪa 14:27.

■9:24 Mat. 10:39; 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 17:33; Yⱨ. 12:25.

□9:26 «Insan’oƣli ɵzining xan-xǝripi iqidǝ... ⱪaytip kǝlginidǝ...» — «Insan’oƣli» Mǝsiⱨning ɵzi, ǝlwǝttǝ. Bu ibarǝ toƣruluⱪ «Mat.» 8:20diki izaⱨat wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.

■9:26 Mat. 10:33; Mar. 8:38; Luⱪa 12:9; 2Tim. 2:12; 1Yuⱨa. 2:23.

■9:27 Mat. 16:28; Mar. 9:1.

■9:28 Mat. 17:1; Mar. 9:2.

□9:31 «... uning bilǝn Yerusalemda ada ⱪilidiƣan «dunyadin ɵtüp ketix»i toƣrisida sɵⱨbǝtlǝxti» — bu bayanda «dunyadin ɵtüp ketix» intayin ǝⱨmiyǝtlik sɵz, grek tilida «eksodus» degǝn bilǝn ipadilinidu. Bu sɵz Israil hǝlⱪining «Misirdin qiⱪix»ini bildürgǝnidi. Demǝk, Musa pǝyƣǝmbǝr Israil hǝlⱪini Misirning ⱪulluⱪidin ⱪutⱪuzƣandǝk, Əysa Mǝsiⱨ Hudaning hǝlⱪini gunaⱨning wǝ Xǝytanning ⱪulluⱪidin (ɵz ⱪurbanliⱪi arⱪiliⱪ) ⱪutⱪuzidiƣan bolidu («1Kor.» 10:1-11, izaⱨatliri wǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng).

□9:33 «Birini sanga, birini Musaƣa, yǝnǝ birini Ilyasⱪa atap bu yǝrgǝ üq kǝpǝ yasayli» — bu sɵz wǝ pütün wǝⱪǝ toƣruluⱪ yǝnǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

□9:35 «Bu Mening sɵyümlük Oƣlumdur...» — yaki «Bu Mening Oƣlum, Mening talliƣinim...».

■9:35 Ⱪan. 18:19; Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luⱪa 3:22; Ros. 3:22; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17.

■9:37 Mat. 17:14; Mar. 9:17.

□9:39 «mana, uni daim bir roⱨ tutuwelip, u ɵziqila warⱪirap-jarⱪirap ketidiƣan bolup ⱪaldi» — «roⱨ» xübⱨisizki yaman roⱨ, jinni kɵrsitidu.

□9:42 «jin uni yiⱪitip,...» — yaki «jin uni yirtip...».

■9:44 Mat. 17:22; Mar. 9:31.

□9:45 «Buning mǝnisi ular qüxinip yǝtmisun üqün ulardin yoxurulƣanidi» — kim tǝripidin yoxurulƣanliⱪi eytilmaydu. Xǝytan tǝripidinmu, yaki Huda tǝripidinmu? Yaki pǝⱪǝt ɵz galliⱪi tǝripidinmu? Bizningqǝ Xǝytan bu ixni ⱪilƣuqi idi; qünki Mǝsiⱨ ɵzining pütün dunya üqün ɵlüp pida boluxini muhlislarning qüxinixini halaytti (44-ayǝttǝ).

■9:45 Luⱪa 2:50; 18:34.

■9:46 Mat. 18:1; Mar. 9:33; Luⱪa 22:24.

■9:48 Mat. 18:5; 23:11; Mar. 9:37; Luⱪa 10:16; 14:11; 18:14; Yⱨ. 13:20.

■9:49 Mar. 9:38.

■9:50 Mat. 12:30; Luⱪa 11:23.

□9:51 «Wǝ xundaⱪ boldiki, uning asmanƣa elip ketilidiƣan künlirining toxuxiƣa az ⱪalƣanda, u ⱪǝt’iylik bilǝn yüzini Yerusalemƣa berixⱪa ⱪaratti» — bu ayǝttǝ Mǝsiⱨ Əysaning «Yerusalemƣa baridiƣan sǝpǝr»i baxlinidu; sǝpǝrning «ahirⱪi nuⱪta»si bǝlkim 19:48dǝ tepilidu.

■9:51 Mar. 16:19; Ros. 1:2; 1Tim. 3:16.

□9:53 «Biraⱪ u yüzini Yerusalemƣa ⱪaratⱪanliⱪi tüpǝylidin yezidikilǝr Əysani ⱪobul ⱪilmidi» — Samariyǝliklǝr adǝttǝ adǝmlǝrning Yerusalemƣa berip xu yǝrdǝ ibadǝt ⱪilixini ɵq kɵrǝtti; qünki ular: «Bizning Samariyǝmizdǝ ⱨǝⱪiⱪiy ibadǝthana bardur» — dǝytti.

■9:53 Yⱨ. 4:9.

□9:54 «I Rǝb, ularni kɵydürüp yoⱪitix üqün Iliyas pǝyƣǝmbǝrdǝk asmandin ot yeƣixini qiⱪiriximizni halamsǝn?» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «Iliyas pǝyƣǝmbǝrdǝk» degǝn sɵzlǝr tepilmaydu.

□9:55 «Lekin u burulup ularni ǝyiblǝp: «Silǝr ⱪandaⱪ roⱨtin bolƣanliⱪinglarni bilmǝydikǝnsilǝr» — dedi» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ pǝⱪǝt «Lekin u burulup ularni ǝyiblidi» deyilidu.

■9:56 Yⱨ. 3:17; 12:47.

■9:57 Mat. 8:19.

□9:59 «Rǝb, awwal berip atamni yǝrlikkǝ ⱪoyƣili ijazǝt bǝrgǝysǝn» — bu adǝmning sɵzidǝ üq imkaniyǝt bar: (1) uning atisi ɵlgǝnidi, biraⱪ tehi yǝrlikkǝ ⱪoyulmiƣan; bizningqǝ bu xǝrⱪtǝ mumkin ǝmǝs, adǝm ɵlgǝndǝ dǝrⱨal dǝpnǝ ⱪilix kerǝk; (2) xu dǝwrdǝ Yǝⱨudiyǝdǝ turƣanlar arisida, ɵlgüqilǝrni ɵlüp bir yildin keyin, yǝnǝ bir dǝpnǝ murasimini ɵtküzidiƣan ɵrp-adǝt bar idi (Uyƣur hǝlⱪi arisidiki «yilliⱪ nǝzir»dǝk). Bu kixi tehi bu murasimni ɵtküzmigǝn; (3) uning atisi tirik. Undaⱪta mǝnisi «atam ɵlüp uni yǝrlikkǝ ⱪoyƣuqǝ kütüp, andin sanga ǝgixǝyqu!» degǝndǝk.

■9:59 Mat. 8:21.

□9:60 «Ɵlüklǝr ɵz ɵlüklirini kɵmsun! Biraⱪ sǝn bolsang, berip Hudaning padixaⱨliⱪini jakarliƣin» — yuⱪiriⱪi izaⱨatni kɵrüng. Mǝyli bu kixi atisining «yilliⱪ dǝpnǝ»sini ɵtküzmǝkqi bolsun yaki atisi tehi tirik bolsun, Rǝbning bu jawabida «Bu sening ixing ǝmǝs; sǝn ɵzüng «roⱨiy tirik» adǝm bolsangla deginimdǝk ⱪil, roⱨiy ⱨayatni yǝtküzidiƣan Hudaning padixaⱨliⱪini jakarla; sǝn eytⱪan bu ix «roⱨiy ɵlgǝnlǝr»ning ixi, halas» degǝn iqki mǝnǝ eniⱪ kɵrünidu.

■9:60 Mat. 8:22.

□9:62 «Kim ⱪolida ⱪoxning tutⱪuqini tutup turup kǝynigǝ ⱪarisa, u Hudaning padixaⱨliⱪiƣa layiⱪ ǝmǝstu» — adǝm ⱪox ⱨǝydigǝndǝ, kǝynigǝ ⱪarisa tüz ⱨǝydiyǝlmǝydu.

■9:62 Pǝnd. 26:11; Fil. 3:14; Ibr. 6:5; 2Pet. 2:20.