24
Əysaning tirilixi
Mat. 28:1-10; Mar. 16:1-8; Yⱨ. 20:1-10
Əmdi ⱨǝptining birinqi künidǝ tang yuray dǝp ⱪalƣanda, ayallar ɵzliri tǝyyarliƣan ǝtirlǝrni elip, ⱪǝbrigǝ kǝldi. «ⱨǝptining birinqi küni» — yaki «xabattin keyinki kün», yǝni yǝkxǝnbǝ. Baxⱪa birhil tǝrjimisi ««Ⱨǝptilǝr»ning birinqi küni». «Petir nan ⱨeyti»din «orma ⱨeyti»ƣiqǝ 7 ⱨǝptǝ, yǝni 49 kün sanilixi kerǝk. Bu waⱪit «ⱨǝptilǝr» dǝp atilidu, «orma ⱨeyti» bǝzidǝ «ⱨǝptilǝr ⱨeyti» dǝpmu atilidu.   Mat. 28:1; Mar. 16:1; Yⱨ. 20:1. Ular ⱪǝbrining aƣzidiki taxning domilitiwetilgǝnlikini kɵrdi; wǝ ⱪǝbrigǝ kirip ⱪariwidi, Rǝb Əysaning jǝsiti yoⱪ turatti. Wǝ xundaⱪ boldiki, ular buningdin patiparaⱪ bolup turƣanda, mana, nur qaⱪnap turidiƣan kiyimlǝrni kiygǝn ikki zat ularning yenida tuyuⱪsiz pǝyda boldi. «nur qaⱪnap turidiƣan kiyimlǝrni kiygǝn ikki zat» — «ikki zat» grek tilida «ikki ǝr kixi». Bular pǝrixtilǝr bolsa kerǝk. Ayallar ⱪattiⱪ wǝⱨimgǝ qüxüp, yüzlirini yǝrgǝ yeⱪixti. Ikki zat ularƣa: — Nemǝ üqün tirik bolƣuqini ɵlgǝnlǝrning arisidin izdǝysilǝr? 6-7 U bu yǝrdǝ ǝmǝs, bǝlki u tirildi! U tehi Galiliyǝdǝ turƣan waⱪtida, uning silǝrgǝ nemini eytⱪinini, yǝni: «Insan’oƣlining gunaⱨkar adǝmlǝrning ⱪoliƣa tapxurulup, krestlinip, üqinqi küni ⱪayta tirilixi muⱪǝrrǝrdur» degǝnlirini ǝslǝp beⱪinglar! — dedi. Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31.
Wǝ ular uning dǝl xundaⱪ deginini esigǝ elixti; Yⱨ. 2:22. wǝ ⱪǝbridin ⱪaytip, bu ixlarning ⱨǝmmisini on birǝylǝngǝ, xundaⱪla ⱪalƣan muhlislarning ⱨǝmmisigǝ yǝtküzdi. Mat. 28:8; Mar. 16:10. 10 Rosullarƣa bu ixlarni yǝtküzgüqilǝr bolsa Magdalliⱪ Mǝryǝm, Yoanna wǝ Yaⱪupning anisi Mǝryǝm ⱨǝmdǝ ular bilǝn billǝ bolƣan baxⱪa ayallar idi. 11 Lekin ayallarning bu eytⱪanliri ularƣa ǝpsanidǝk bilindi, ular ularning sɵzlirigǝ ixǝnmidi. 12 Biraⱪ Petrus ornidin turup, ⱪǝbrigǝ yügürüp bardi. U engixip ⱪǝbrǝ iqigǝ ⱪariwidi, yalƣuz kanap kepǝnlikning tilim-tilim parqilirini kɵrüp, yüz bǝrgǝn ixlarƣa tǝǝjjüplinip ɵygǝ ⱪaytip kǝtti. Yⱨ. 20:3, 6.
 
Emayus yezisiƣa baridiƣan yolda mengiwatⱪan sirliⱪ musapir
Mar. 16:12-13
13 Wǝ mana, xu kündǝ ulardin ikkiylǝn Yerusalemdin on bir qaⱪirim yiraⱪliⱪtiki Emayus degǝn kǝntkǝ ketip baratti. «on bir qaⱪirim» — grek tilida «atmix stadiyon» — bir stadiyon tǝhminǝn 185 metr kelidu.   Mar. 16:12. 14 Ular yüz bǝrgǝn barliⱪ ixlar toƣrisida sɵzlixip ketiwatatti. 15 Wǝ xundaⱪ boldiki, ular sɵzlixip-mulaⱨizilixip ketiwatⱪanda, mana Əysa ɵzi ularƣa yeⱪinlixip kelip, ular bilǝn billǝ mangdi; Mat. 18:20; Luⱪa 24:36. 16 lekin ularning kɵzliri uni tonuxtin tutuldi.
17 U ulardin: — Ketiwetip nemǝ ixlar toƣruluⱪ munazirǝ ⱪilixiwatisilǝr? — dǝp soridi. Ular ⱪayƣuluⱪ ⱪiyapǝttǝ tohtap, 18  ulardin Kliyopas isimlik biri jawab berip: — Yerusalemda turupmu, muxu künlǝrdǝ xu yǝrdǝ yüz bǝrgǝn wǝⱪǝlǝrdin birdinbir hǝwǝr tapmiƣan musapir sǝn ohximamsǝn?! — dedi.
19 Wǝ u ulardin: — Nemǝ wǝⱪǝlǝr boldi? — dǝp soridi.
«Nasarǝtlik Əysaƣa munasiwǝtlik wǝⱪǝlǝr!» — dedi ular, — «U ɵzi Hudaning aldidimu, barliⱪ hǝlⱪning aldidimu ǝmǝldǝ wǝ sɵzdǝ ⱪudrǝtlik bir pǝyƣǝmbǝr bolup, Luⱪa 7:16; Yⱨ. 4:19; 6:14. 20 bax kaⱨinlar wǝ ⱨɵkümdarlirimiz uni ɵlüm ⱨɵkümigǝ tapxurup, krestlǝtti. 21 Biz ǝslidǝ uni Israilƣa ⱨǝmjǝmǝt bolup azad ⱪilidiƣan zat ikǝn, dǝp ümid ⱪilƣaniduⱪ. Lekin ixlar xundaⱪ boldi, ⱨazir bu wǝⱪǝlǝr yüz bǝrginigǝ üqinqi kün boldi; «Biz ǝslidǝ uni Israilƣa ⱨǝmjǝmǝt bolup azad ⱪilidiƣan zat ikǝn, dǝp ümid ⱪilƣaniduⱪ» — «ⱨǝmjǝmǝt-azad ⱪilƣuqi» yaki «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi» toƣruluⱪ «Ayup» 19:25 wǝ izaⱨat, xundaⱪla «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.   Ros. 1:6. 22 yǝnǝ kelip, arimizdiki birnǝqqǝ ayal ⱨǝm bizni ⱨang-tang ⱪalduruwǝtti. Qünki ular bügün tang sǝⱨǝrdǝ ⱪǝbrigǝ beriptikǝn, Mat. 28:8; Mar. 16:10; Yⱨ. 20:18. 23 uning jǝsitini tapalmay ⱪaytip kelip: «Bizgǝ birnǝqqǝ pǝrixtǝ ƣayibanǝ kɵrünüxtǝ ayan bolup, «U tirik!» dedi» dǝp eytiptu. 24 Buning bilǝn arimizdin birnǝqqǝylǝn ⱪǝbrigǝ berip, ǝⱨwalning dǝl ayallarning eytⱪinidǝk ikǝnlikini bayⱪaptu. Lekin uni ularmu kɵrmǝptu».
25 Əysa ularƣa:
— Əy nadanlar, pǝyƣǝmbǝrlǝrning eytⱪanlirining ⱨǝmmisigǝ ixinixkǝ ⱪǝlbi gallar! 26 Mǝsiⱨning ɵzigǝ has xan-xǝripigǝ kirixtin burun, muxu japa-muxǝⱪⱪǝtlǝrni bexidin ɵtküzüxi muⱪǝrrǝr ǝmǝsmidi? — dedi. Yǝx. 50:6; 53:5; Fil. 2:7; Ibr. 12:2; 1Pet. 1:11.
27 Andin pütün Tǝwrat-Zǝburdin, Musa wǝ baxⱪa barliⱪ pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliridin baxlap u ɵzi ⱨǝⱪⱪidǝ aldin pütülgǝnlirini ularƣa xǝrⱨ berip qüxǝndürdi. Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Ⱪan. 18:15; Zǝb. 132:11; Yǝx. 7:14; 9:5; 40:10; Yǝr. 23:5; 33:14; Əz. 34:23; 37:24-25; Dan. 9:24; Mik. 7:20.
28 Ular baridiƣan kǝntkǝ yeⱪinlaxⱪanda, u yiraⱪraⱪ bir yǝrgǝ baridiƣandǝk turatti. 29 Lekin ular uni tutuwelip:
— Kǝq kirip ⱪaldi, ⱨelila kün olturidu. Biz bilǝn billǝ ⱪonup ⱪalƣin, — dǝp ɵtündi. Xuning bilǝn u ular bilǝn ⱪonƣili ɵygǝ kirdi. Yar. 19:3; Ros. 16:15; Ibr. 13:2. 30 Wǝ xundaⱪ boldiki, u ular bilǝn dastihanda olturƣanda, nanni ⱪoliƣa elip, Hudaƣa tǝxǝkkür eytti, andin nanni oxtup ularƣa tutti. «u ular bilǝn dastihanda olturƣanda, nanni ⱪoliƣa elip, Hudaƣa tǝxǝkkür eytti, andin nanni oxtup ularƣa tutti» — «nan oxtux» adǝttǝ buni meⱨman ǝmǝs, bǝlki saⱨibhana ⱪilixi kerǝk idi. 31 Ularning kɵzliri xuan eqilip, uni tonudi; xuning bilǝn u ularning aldidin ƣayib boldi. 32 Ular bir-birigǝ:
— U yolda biz bilǝn paranglixip, bizgǝ muⱪǝddǝs yazmilarƣa xǝrⱨ bǝrgǝndǝ, yürǝk-baƣrimiz goya ottǝk yanmidimu?! — deyixti.
33-34 Wǝ ular xu ⱨaman turup Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi. Ular ikkisi on birǝylǝn bilǝn ularning ⱨǝmraⱨlirining bir yǝrgǝ yiƣilip turƣinining üstigila qüxti, ular: «Rǝb rasttin tiriliptu. U Simonƣa kɵrünüptu!» deyixiwatatti. «ular xu ⱨaman turup Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi» — grek tilida «ular xu saǝttila turup Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi». 35 Xuning bilǝn ular ikkiylǝnmu yolda yüz bǝrgǝn ixlarni wǝ u nanni oxtuwatⱪanda uning ɵzlirigǝ ⱪandaⱪ tonulƣinini kɵpqilikkǝ sɵzlǝp bǝrdi.
 
Əysaning muhlisliriƣa yǝnǝ kɵrünüxi
Mat. 28:16-20; Mar. 16:14-18; Yⱨ. 20:19-23; Ros. 1:6-8
36 Wǝ ular bu ixlar üstidǝ sɵzlixiwatⱪanda, Əysa ɵzi tosattin ularning otturisida pǝyda bolup:
— Silǝrgǝ aman-hatirjǝmlik bolƣay! — dedi. «Silǝrgǝ aman-hatirjǝmlik bolƣay!» — ibraniy tilida «xalom ǝlǝykum», ǝrǝb tilida «ǝssalamuǝlǝykum» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.   Mar. 16:14; Yⱨ. 20:19; 1Kor. 15:5.
37 Ular birǝr roⱨni uqrattuⱪmu nemǝ, dǝp hiyal ⱪilip, alaⱪzadǝ boluxup wǝⱨimigǝ qüxti.
38 U ularƣa:
— Nemigǝ xunqǝ alaⱪzadǝ bolup kǝttinglar? Nemixⱪa ⱪǝlbinglarda xǝk-guman qiⱪip turidu? 39 Ⱪollirimƣa wǝ putlirimƣa ⱪarap beⱪinglar! Mening ɵzüm ikǝnlikimni bilinglar! Meni tutup kɵrünglar, roⱨning ǝt bilǝn sɵngiki yoⱪ, lekin mǝndǝ barliⱪini kɵrisilǝr, — dedi.
40 Wǝ xundaⱪ degǝq ularƣa put-ⱪolini kɵrsǝtti. 41 Ular huxluⱪtin kɵzlirigǝ ixǝngüsi kǝlmǝy ⱨǝyranuⱨǝs turƣinida u ulardin:
— Silǝrning bu yǝrdǝ yegüdǝk nǝrsǝnglar barmu? — dǝp soridi. Yⱨ. 21:10. 42 Ular bir parqǝ beliⱪ kawipi wǝ bir parqǝ ⱨǝsǝl kɵnikini uningƣa sunuwidi, 43 u elip ularning aldida yedi.
44 Andin u ularƣa:
— Mana bu mǝn silǝr bilǝn bolƣan waⱪtimda silǝrgǝ eytⱪan: «Musa hatiriligǝn Tǝwrat ⱪanuni, pǝyƣǝmbǝrlǝrning yazmiliri wǝ Zǝburda mening toƣramda pütülgǝnning ⱨǝmmisi qoⱪum ǝmǝlgǝ axurulmay ⱪalmaydu» degǝn sɵzlirim ǝmǝsmu? — dedi. Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:6.
45 Xuning bilǝn u muⱪǝddǝs yazmilarni qüxinixi üqün ularning zeⱨinlirini aqti 46 wǝ ularƣa mundaⱪ dedi:
Muⱪǝddǝs yazmilarda xundaⱪ aldin pütülgǝnki wǝ xu ix Mǝsiⱨning ɵzigǝ toƣra kǝldiki, u azab qekip, üqinqi künidǝ ɵlgǝnlǝr arisidin tirilidu, Zǝb. 16:10; 22:6. 22; Ros. 17:3. 47 andin uning nami bilǝn «Towa ⱪilinglar, gunaⱨlarning kǝqürümigǝ muyǝssǝr bolunglar» degǝn hǝwǝr Yerusalemdin baxlap barliⱪ ǝllǝrgǝ jakarlinidu. Ros. 13:38; 1Yuⱨa. 2:12. 48 Silǝr ǝmdi bu ixlarƣa guwaⱨqidursilǝr. 49 Wǝ mana, mǝn Atamning wǝdǝ ⱪilƣinini wujudunglarƣa ǝwǝtimǝn. Lekin silǝr yuⱪiridin qüxidiƣan küq-ⱪudrǝt bilǝn kiygüzülgüqǝ, xǝⱨǝrdǝ kütüp turunglar». «mǝn Atamning wǝdǝ ⱪilƣinini wujudunglarƣa ǝwǝtimǝn» — «Atamning wǝdǝ ⱪilƣini» Ɵzining Muⱪǝddǝs Roⱨi. Huda ularni «ⱪudrǝt bilǝn kiygüzidu». «Lekin silǝr yuⱪiridin qüxidiƣan küq-ⱪudrǝt bilǝn kiygüzülgüqǝ, xǝⱨǝrdǝ kütüp turunglar» — «xǝⱨǝr» — Yerusalem.   Yⱨ. 14:26; 15:26; 16:7; Ros. 1:4.
 
Əysaning asmanƣa kɵtürülüxi
Mar. 16:19-20; Ros. 1:9-11
50 Wǝ u ularni Bǝyt-Aniya yezisiƣiqǝ baxlap bardi wǝ ⱪollirini kɵtürüp ularni bǝrikǝtlidi. Ros. 1:12. 51 Wǝ xundaⱪ boldiki, ularni bǝrikǝtligǝndǝ u ulardin ayrilip asmanƣa kɵtürüldi. Mar. 16:19 Ros. 1:9. 52 Ular uningƣa sǝjdǝ ⱪilixti wǝ zor huxal-huramliⱪ iqidǝ Yerusalemƣa ⱪaytip kelip, 53 ⱨǝrdaim ibadǝthanida turup Hudaƣa xükür-sana oⱪuxup turdi. «...wǝ xundaⱪ boldiki, u ularni bǝrikǝtligǝndǝ u ulardin ayrilip asmanƣa kɵtürüldi... ular ⱨǝrdaim ibadǝthanida turup Hudaƣa xükür-sana oⱪuxup turdi» — bu 36-53-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, bu Mǝsiⱨning muhlisliriƣa ahirⱪi kɵrünüxi idi. Biraⱪ uning tirilixini bayan ⱪilidiƣan baxⱪa hatirilǝr bilǝn selixturƣanda, bu birinqi yǝkxǝnbidiki kɵrünüxtin keyin Əysa yǝnǝ birnǝqqǝ ⱪetim muhlisliriƣa ayan boldi. Luⱪaning bu hatirisi Əysaning muhlislarƣa birinqi künidiki kɵrünixliridin biraⱪla ⱪiriⱪinqi künidiki kɵrünüxigǝ atlap ɵtkǝn bolsa kerǝk (45-ayǝttǝ yaki 50-ayǝttǝ «atlap ɵtidu»). Xunga Injildiki «tɵt bayan»da ⱨeqⱪandaⱪ zit yǝrlǝr yoⱪ, dǝp ⱪaraymiz.
«Luⱪa»ning dawami «Rosullarning paaliyǝtliri»dur, ǝlwǝttǝ.

24:1 «ⱨǝptining birinqi küni» — yaki «xabattin keyinki kün», yǝni yǝkxǝnbǝ. Baxⱪa birhil tǝrjimisi ««Ⱨǝptilǝr»ning birinqi küni». «Petir nan ⱨeyti»din «orma ⱨeyti»ƣiqǝ 7 ⱨǝptǝ, yǝni 49 kün sanilixi kerǝk. Bu waⱪit «ⱨǝptilǝr» dǝp atilidu, «orma ⱨeyti» bǝzidǝ «ⱨǝptilǝr ⱨeyti» dǝpmu atilidu.

24:1 Mat. 28:1; Mar. 16:1; Yⱨ. 20:1.

24:4 «nur qaⱪnap turidiƣan kiyimlǝrni kiygǝn ikki zat» — «ikki zat» grek tilida «ikki ǝr kixi». Bular pǝrixtilǝr bolsa kerǝk.

24:6-7 Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31.

24:8 Yⱨ. 2:22.

24:9 Mat. 28:8; Mar. 16:10.

24:12 Yⱨ. 20:3, 6.

24:13 «on bir qaⱪirim» — grek tilida «atmix stadiyon» — bir stadiyon tǝhminǝn 185 metr kelidu.

24:13 Mar. 16:12.

24:15 Mat. 18:20; Luⱪa 24:36.

24:19 Luⱪa 7:16; Yⱨ. 4:19; 6:14.

24:21 «Biz ǝslidǝ uni Israilƣa ⱨǝmjǝmǝt bolup azad ⱪilidiƣan zat ikǝn, dǝp ümid ⱪilƣaniduⱪ» — «ⱨǝmjǝmǝt-azad ⱪilƣuqi» yaki «ⱨǝmjǝmǝt-ⱪutⱪuzƣuqi» toƣruluⱪ «Ayup» 19:25 wǝ izaⱨat, xundaⱪla «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.

24:21 Ros. 1:6.

24:22 Mat. 28:8; Mar. 16:10; Yⱨ. 20:18.

24:26 Yǝx. 50:6; 53:5; Fil. 2:7; Ibr. 12:2; 1Pet. 1:11.

24:27 Yar. 3:15; 22:18; 26:4; 49:10; Ⱪan. 18:15; Zǝb. 132:11; Yǝx. 7:14; 9:5; 40:10; Yǝr. 23:5; 33:14; Əz. 34:23; 37:24-25; Dan. 9:24; Mik. 7:20.

24:29 Yar. 19:3; Ros. 16:15; Ibr. 13:2.

24:30 «u ular bilǝn dastihanda olturƣanda, nanni ⱪoliƣa elip, Hudaƣa tǝxǝkkür eytti, andin nanni oxtup ularƣa tutti» — «nan oxtux» adǝttǝ buni meⱨman ǝmǝs, bǝlki saⱨibhana ⱪilixi kerǝk idi.

24:33-34 «ular xu ⱨaman turup Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi» — grek tilida «ular xu saǝttila turup Yerusalemƣa ⱪaytip kǝldi».

24:36 «Silǝrgǝ aman-hatirjǝmlik bolƣay!» — ibraniy tilida «xalom ǝlǝykum», ǝrǝb tilida «ǝssalamuǝlǝykum» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.

24:36 Mar. 16:14; Yⱨ. 20:19; 1Kor. 15:5.

24:41 Yⱨ. 21:10.

24:44 Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:6.

24:46 Zǝb. 16:10; 22:6. 22; Ros. 17:3.

24:47 Ros. 13:38; 1Yuⱨa. 2:12.

24:49 «mǝn Atamning wǝdǝ ⱪilƣinini wujudunglarƣa ǝwǝtimǝn» — «Atamning wǝdǝ ⱪilƣini» Ɵzining Muⱪǝddǝs Roⱨi. Huda ularni «ⱪudrǝt bilǝn kiygüzidu». «Lekin silǝr yuⱪiridin qüxidiƣan küq-ⱪudrǝt bilǝn kiygüzülgüqǝ, xǝⱨǝrdǝ kütüp turunglar» — «xǝⱨǝr» — Yerusalem.

24:49 Yⱨ. 14:26; 15:26; 16:7; Ros. 1:4.

24:50 Ros. 1:12.

24:51 Mar. 16:19 Ros. 1:9.

24:53 «...wǝ xundaⱪ boldiki, u ularni bǝrikǝtligǝndǝ u ulardin ayrilip asmanƣa kɵtürüldi... ular ⱨǝrdaim ibadǝthanida turup Hudaƣa xükür-sana oⱪuxup turdi» — bu 36-53-ayǝtlǝrgǝ ⱪariƣanda, bu Mǝsiⱨning muhlisliriƣa ahirⱪi kɵrünüxi idi. Biraⱪ uning tirilixini bayan ⱪilidiƣan baxⱪa hatirilǝr bilǝn selixturƣanda, bu birinqi yǝkxǝnbidiki kɵrünüxtin keyin Əysa yǝnǝ birnǝqqǝ ⱪetim muhlisliriƣa ayan boldi. Luⱪaning bu hatirisi Əysaning muhlislarƣa birinqi künidiki kɵrünixliridin biraⱪla ⱪiriⱪinqi künidiki kɵrünüxigǝ atlap ɵtkǝn bolsa kerǝk (45-ayǝttǝ yaki 50-ayǝttǝ «atlap ɵtidu»). Xunga Injildiki «tɵt bayan»da ⱨeqⱪandaⱪ zit yǝrlǝr yoⱪ, dǝp ⱪaraymiz. «Luⱪa»ning dawami «Rosullarning paaliyǝtliri»dur, ǝlwǝttǝ.