15
Tirilix
Əmma, i ⱪerindaxlar, mǝn silǝrgǝ ǝslidǝ yǝtküzgǝn hux hǝwǝrni bayan ⱪilmaⱪqimǝn; silǝr bu hux hǝwǝrni ⱪobul ⱪilƣan wǝ uningda qing turuwatisilǝr; mǝn silǝrgǝ yǝtküzgǝn hux hǝwǝr bolƣan kalamda qing turƣan bolsanglar, — (ixǝngininglar bikarƣa kǝtmigǝn bolsa) — silǝr uning arⱪiliⱪ ⱪutⱪuzuluwatisilǝr.«ixǝngininglar bikarƣa kǝtmigǝn bolsa...» — adǝmning hux hǝwǝrgǝ ixinixi «bikarƣa ketix»imu mumkinmu? Bu babta bir misal kɵrsitilidu; birsi hux hǝwǝrning muⱨim bir nuⱪtisini ⱪobul ⱪilmiƣan bolsa (bu nuⱪta uningƣa yaⱪmiƣan, yaki u uni ɵginixni halimiƣan bolsa), undaⱪta bu hux hǝwǝrni inkar ⱪilƣanƣa barawǝr; demǝk, xu ixǝngüqi adǝm, gǝrqǝ «ixǝngǝn bolsimu», toluⱪ ixǝnmigǝqkǝ, ixinix yoli bikarƣa ketidu. Xunga ahirda ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijǝ qiⱪmaydu.  Rim. 1:16; 1Kor. 1:21.
Qünki mǝn ɵzümgǝ amanǝt ⱪilinƣanlirini ǝng zɵrür ix süpitidǝ silǝrgimu tapxurdum; yǝni, Tǝwrat-Zǝburda aldin eytilƣinidǝk, Mǝsiⱨ gunaⱨlirimiz üqün ɵldi;Yǝx. 53:7; Dan. 9:24,26; 1Kor. 5:7; 1Pet. 2:24. U dǝpnǝ ⱪilindi; wǝ üqinqi küni yǝnǝ Tǝwrat-Zǝburdǝ aldin eytilƣinidǝk tirildürüldi;Zǝb. 16:10; Yǝx. 53:8, 9; Yun. 2:1; Mat. 12:40 U Kefasⱪa, andin on ikkiylǝngǝ kɵründi;«Kefas» — yǝni rosul bolƣan Simon Petrus. «on ikkiylǝngǝ» — on ikki rosulƣa kɵrüngǝn, demǝkqi. «on ikkiylǝn» bǝlkim Mattiyani ɵz iqigǝ elixi mumkin («Ros.» 1:26).  Luⱪa 24:34; Yⱨ. 20:19; Ros. 10:41. andin U bir sorunda bǝx yüzdin artuⱪ ⱪerindaxⱪa kɵründi; ularning kɵpinqisi bügünki kündǝ tirik, ǝmma bǝziliri ɵlümdǝ uhlawatidu; U Yaⱪupⱪa, andin rosullarning ⱨǝmmisigǝ kɵründi;«U Yaⱪupⱪa ... Kɵründi» — Yaⱪup Mǝsiⱨ Əysaning qong inisi, keyin u rosul bolƣan. Injil «Yuⱨ.» 5:7ni kɵrüng). Ⱨǝmmisidin keyin U huddi waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk bolƣan mangimu kɵründi.«Huddi waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk bolƣan manga...» — « waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk bolƣan mǝn...» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.  Ros. 9:3,17; 23:11; 1Kor. 9:1; 2Kor. 12:2. Qünki mǝn rosullar arisidiki ǝng tɵwinimǝn, rosul dǝp atilixⱪa layiⱪ ǝmǝsmǝn; qünki mǝn Hudaning jamaitigǝ ziyankǝxlik ⱪilƣanmǝn. Əf. 3:8; Ros. 8:3; 9:1; 22:4; 26:9; Gal. 1:13; 1Tim. 1:13. 10 Lekin ⱨazir nemila bolsam Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti arⱪiliⱪ boldum; Uning manga kɵrsǝtkǝn xu meⱨir-xǝpⱪiti bikarƣa kǝtmidi; qünki mǝn Hudaning hizmitidǝ barliⱪ rosullardin bǝkrǝk japaliⱪ ixligǝnmǝn; ǝmǝliyǝttǝ ixligüqi mǝn ǝmǝs, bǝlki mǝn bilǝn billǝ bolƣan Hudaning meⱨir-xǝpⱪitidur. 2Kor. 11:23; 12:11. 11 Demǝk, mǝyli mǝn yaki baxⱪa rosullar bolsun, ⱨǝmmimizning yǝtküzgǝnliri ohxax bolup, u dǝl silǝr ixinip ⱪobul ⱪilƣan hux hǝwǝrdur.
12 Əmma Mǝsiⱨ ɵlgǝnlǝr iqidin tirildürülgǝn dǝp jakarlanƣan bolsa, ⱪandaⱪmu aranglardiki bǝzilǝr ɵlgǝnlǝrning tirilixi degǝn yoⱪ ix, dǝydu? 13 Əmma ɵlgǝnlǝrning tirilixi degǝn yoⱪ ix bolsa, Mǝsiⱨning tiriliximu yoⱪ ix bolƣan bolatti. 14 Xuningdǝk ǝgǝr Mǝsiⱨ ɵlümdin tirilgǝn bolmisa, jakarliƣan hǝwirimiz biⱨudǝ bolƣan, silǝrning etiⱪadinglarmu biⱨudǝ bolƣan bolatti. 15 Ⱨǝtta bizmu Huda toƣrisidiki yalƣan guwaⱨqilar bolƣan bolattuⱪ — qünki biz Hudaning Mǝsiⱨni ɵlümdin tirildürgǝnlikigǝ guwaⱨliⱪ bǝrduⱪ. Əgǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn ɵlümdin tirilix bolmisa, Huda Mǝsiⱨnimu ɵlümdin tirildürmigǝn bolatti. 16 Qünki ɵlgǝnlǝr ⱪayta tirildürülmisǝ, Mǝsiⱨmu tirilmigǝn bolatti. 17 Mubada Mǝsiⱨ tirilmigǝn bolsa, etiⱪadinglar kerǝksiz bolƣan, silǝr tehiqǝ gunaⱨliringlarda yürüwatⱪan bolattinglar, 18 xundaⱪla Mǝsiⱨtǝ ɵlümdǝ uhlawatⱪanlarmu ⱨalakǝtkǝ yüz tutⱪan bolatti. 19 Əgǝr ümidimizni pǝⱪǝt bu dunyadiki ⱨayatimiz üqünla Mǝsiⱨgǝ baƣliƣan bolsaⱪ, biz insanlar arisidiki ǝng biqarǝ adǝmlǝrdin bolƣan bolimiz.«ümidimizni pǝⱪǝt bu dunyadiki ⱨayatimiz üqünla Mǝsiⱨgǝ baƣliƣan bolsaⱪ...» — yaki «ümidimizni pǝⱪǝt bu dunyadiki ⱨayatimizdila Mǝsiⱨgǝ baƣliƣan bolsaⱪ...».
20 Əmma ǝmǝliyǝttǝ, Mǝsiⱨ ɵlümdǝ uhliƣanlar iqidǝ «ⱨosulning tunji mewisi» bolup, ɵlümdin tirilgǝndur; «ⱨosulning tunji mewisi» — aldin pixⱪan mewǝ yiƣiwelinƣandin keyinmu, baxⱪa mewilǝrning qoⱪum pixidiƣanliⱪiƣa kapalǝtlik ⱪilinƣinidǝk, Mǝsiⱨning tirilixi iman-ixǝnqtǝ bolup alǝmdin ɵtkǝnlǝrningmu ⱨǝⱪⱪaniyliⱪta ⱪayta tirilidiƣanliⱪiƣa kapalǝtlik ⱪilidu. Tǝwrat boyiqǝ «ⱨosulning tunji mewisi» Hudaƣa alaⱨidǝ atilatti (beƣixlinatti) («Law.» 23-bab, «Ⱪan.» 18:4).  Kol. 1:18; 1Pet. 1:3; Wǝⱨ. 1:5. 21 Qünki bir insan arⱪiliⱪ ɵlüm alǝmdǝ pǝyda bolƣinidǝk, ɵlümdin tirilixmu bir insan arⱪiliⱪ alǝmdǝ pǝyda boldi. Yar. 2:17; 3:6; Rim. 5:12,18; 6:23. 22 Adamatimizdin bolƣanlarning ⱨǝmmisi uning tüpǝylidin ɵlümgǝ mǝⱨkum bolƣanliⱪiƣa ohxax, Mǝsiⱨdǝ bolƣanlarning ⱨǝmmisi Uning tüpǝylidin ɵlümdin ⱨayatⱪa erixidu. 23 Əmma ⱨǝmmǝylǝn ɵz nɵwǝt-ⱪatarida tirilidu; tunji ⱨosulning mewisi bolƣan Mǝsiⱨ birinqi; ikkinqilǝr bolsa Mǝsiⱨning dunyaƣa ⱪaytip kǝlginidǝ ɵzigǝ tǝwǝ bolƣanlar. 24 Andin ahirǝt bolidu; xu qaƣda U barliⱪ ⱨɵkümranliⱪni, barliⱪ ⱨoⱪuⱪ wǝ ⱨǝrhil küqlǝrni ǝmǝldin ⱪaldurup, padixaⱨliⱪni Huda-Atiƣa tapxuridu. «Andin ahirǝt bolidu; xu qaƣda U barliⱪ ⱨɵkümranliⱪni, barliⱪ ⱨoⱪuⱪ wǝ ⱨǝrhil küqlǝrni ǝmǝldin ⱪaldurup, padixaⱨliⱪni Huda-Atiƣa tapxuridu» — bu muⱨim ayǝt wǝ tɵwǝndiki ayǝtlǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz. 25 Qünki U barliⱪ düxmǝnlǝrni mǝƣlup ⱪilip ayiƣi astida ⱪilƣuqǝ ⱨɵküm sürüxi kerǝktur; Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; Əf. 1:20; Kol. 3:1; Ibr. 1:13; 10:12. 26 ǝng ahirⱪi yoⱪitilidiƣan düxmǝn bolsa ɵlüm ɵzidur. 27 Qünki Zǝburda «Huda pütkül mǝwjudatni Uning ayiƣi astiƣa boysundurƣan» dǝp pütüklüktur. Əmma «pütkül mǝwjudat Uningƣa boysundurulƣan» deyilginidǝ, roxǝnki, xu «pütkül» degǝn sɵz «ⱨǝmmini Uningƣa Boysundurƣuzƣuqi»ning ɵzini iqigǝ alƣan ǝmǝstur. «Qünki Zǝburda «Huda pütkül mǝwjudatni uning ayiƣi astiƣa boysundurƣan» dǝp pütüklüktur» — «Zǝb.» 8:6.  Zǝb. 8:6; Mat. 11:27; 28:18; Əf. 1:22; Ibr. 2:8. 28 Əmma ⱨǝmmǝ Uningƣa boysundurulƣandin keyin, Oƣul ⱨǝmmini ɵzigǝ boysundurƣuqiƣa boysunidu; xuning bilǝn Huda ⱨǝmmining ⱨǝmmisi bolidu. 29 Ɵlümdin tirilix bolmisa, bǝzilǝrning ɵlgǝnlǝr üqün qɵmüldürülüxini ⱪandaⱪ qüxinix kerǝk? Ɵlgǝnlǝr zadi tirilmisǝ, kixilǝr ular üqün nemǝ dǝp qɵmüldürülidu? «kixilǝr ...ɵlgǝnlǝr üqün nemǝ dǝp qɵmüldürülidu?» — qüxinix ⱪiyin bolƣan bu ayǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz. 30 Bizlǝr nemǝ dǝp ⱨǝr küni ⱨǝr saǝttǝ hǝwp-hǝtǝrgǝ duq kelip yürimiz? 31 Rǝbbimiz Mǝsiⱨ Əysada silǝrdin pǝhirlinixim rast bolƣandǝk, i ⱪerindaxlirim, mǝn ⱨǝrküni ɵlümgǝ duq kelimǝn. «mǝn ⱨǝrküni ɵlümgǝ duq kelimǝn» — grek tilida «mǝn ⱨǝrküni ɵlimǝn».
Toluⱪ ayǝtning baxⱪa birhil ipadilǝx usuli: «Mǝn ⱨǝrküni ɵlümgǝ duq keliwatimǝn. Bu rast! Ⱪerindaxlar, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning silǝrning ⱨayatinglarda (xundaⱪ kɵp ixlarni) ⱪilƣanliⱪi bilǝn pǝhirlǝnginimning rastliⱪiƣa ohxax, bu sɵzümningmu ⱨǝrgiz yalƣan yeri yoⱪtur».
32 Əgǝr insanlarning nuⱪti’inǝziridin eytⱪanda «Əfǝsus xǝⱨiridǝ wǝⱨxiy ⱨaywanlar bilǝn elixtim» desǝm, ɵlgǝnlǝr ɵlümdin tirilmisǝ, buning manga nemǝ paydisi? «Ətǝ bǝribir ɵlüp ketidiƣan bolƣandin keyin, yǝp-iqip yürüwalayli» degǝn sɵz yolluⱪ bolmamti? ««Əfǝsus xǝⱨiridǝ wǝⱨxiy ⱨaywanlar bilǝn elixtim» desǝm...» — Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridǝ hux hǝwǝr yǝtküzgǝndǝ, bǝzi adǝmlǝr uningƣa ⱪarxi qiⱪip wǝⱨxiy ⱨaywanlardǝk ⱨujum ⱪilƣan boluxi mumkin. «Ətǝ bǝribir ɵlüp ketidiƣan bolƣandin keyin, yǝp-iqip yürüwalayli» — «Yǝx.» 22:13.  Yǝx. 22:13; 56:12. 33 Aldanmanglar; qünki «Yaman ⱨǝmraⱨlar ǝhlaⱪni buzidu». «Yaman ⱨǝmraⱨlar ǝhlaⱪni buzidu» — bu sɵzlǝr grek xairi Mǝnandǝrningkidin elinƣan. 34 Ⱨǝⱪⱪaniy bolux üqün oyƣininglar, gunaⱨdin ⱪol üzünglar; qünki bǝziliringlarda Huda toƣruluⱪ hǝwǝr yoⱪtur — buni eytsam silǝr üqün uyat ǝmǝsmu?
 
35 Bǝlkim birsi: «Ɵlüklǝr ⱪandaⱪ tirildürilǝr? Ular ⱪandaⱪ tǝn bilǝn tirilǝr?» — dǝp sorixi mumkin. Əz. 37:3. 36 I ǝhmǝⱪ kixi, sening teriƣining, ɵlmǝy turup ⱪaytidin tirilmǝydu. «... ⱪaytidin tirilmǝydu» — grek tilida «... janlandurulmaydu».  Yⱨ. 12:24. 37 Ⱨǝm sening teriƣining, ɵsümlükning teni ǝmǝs, bǝlki uning yalingaq deni — mǝsilǝn, buƣdayning yaki baxⱪa birǝr ziraǝtning deni, halas. 38 Wǝ keyin Huda Ɵz haⱨixi boyiqǝ uningƣa mǝlum bir tǝnni beridu; xundaⱪla uruⱪ danlirining ⱨǝrbirigǝ ɵzining tenini ata ⱪilidu. 39 Janiwarlarning ǝtliri bolsa bir-birigǝ ohximaydu; insanlarning ɵzigǝ has ǝtliri bar, ⱨaywanlarning ɵzigǝ has ǝtliri bar, uqar-ⱪanatlarningmu bar, beliⱪlarningmu bar. 40 Asmanda jisimlar bar, yǝr yüzidimu jisimlar bar; ǝmma asmandikisining jula-xǝripi baxⱪiqǝ, yǝr yüzidikisiningmu baxⱪiqǝ bolidu; 41 Ⱪuyaxning xan-xǝripi bir hil, ayning xǝripi yǝnǝ bir hil, yultuzlarning xan-xǝripi yǝnǝ bir hildur; qünki yultuzlar xan-xǝrǝpliridǝ bir-biridin pǝrⱪlinidu. 42 Ɵlümdin tirilix ⱨǝm xundaⱪtur. Tǝn qirix ⱨalitidǝ terilidu, qirimas ⱨalǝttǝ tirildürülidu; «Ⱪuyaxning xan-xǝripi bir hil, ayning xǝripi yǝnǝ bir hil, yultuzlarning xan-xǝripi yǝnǝ bir hildur; qünki yultuzlar xan-xǝrǝpliridǝ bir-biridin pǝrⱪlinidu (41-ayǝt). Ɵlümdin tirilix ⱨǝm xundaⱪtur» — demǝk, tirildürülgǝndin keyinki tenimiz ɵlgǝndin keyinki tenimizgǝ ohximaydu.  Dan. 12:3; Mat. 13:43. 43 Uyatliⱪ ⱨalǝttǝ terilidu, xan-xǝrǝp bilǝn tirildürülidu; ajiz ⱨalǝttǝ terilidu, ǝmma küq-ⱪudrǝt bilǝn tirildürülidu. 44 U tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bir tǝn süpitidǝ terilidu; roⱨⱪa tǝwǝ bir tǝn bolup tirildürülidu; ǝslidǝ tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bir «janliⱪ» tǝn bolƣan bolsa, ǝmdi roⱨiy bir tǝn bolidu. «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bir tǝn süpitidǝ» — grek tilida «janƣa tǝwǝ bir tǝn süpitidǝ» yaki «janliⱪ bir tǝn süpitidǝ» deyilidu; «jan» muxu yǝrdǝ insanning zeⱨni, oy-pikirliri wǝ ⱨessiyatliri ⱪatarliⱪlarni kɵrsitidu. «Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»imizni kɵrüng. 45 Xunga Tǝwratta mundaⱪ pütülgǝnki: «Tunji insan Adǝm’atimiz tirik bir jan ⱪilip yaritildi»; ǝmma «ahirⱪi Adǝm’ata» bolsa ⱨayatliⱪ bǝrgüqi Roⱨ boldi. «Tunji insan Adǝm’atimiz tirik bir jan ⱪilip yaritildi» — «Yar.» 2:7. «ǝmma «ahirⱪi Adǝm’ata» bolsa ⱨayatliⱪ bǝrgüqi Roⱨ boldi» — «ahirⱪi Adǝm’ata» Mǝsiⱨni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.  Yar. 2:7. 46 Əmma awwal kǝlgini roⱨiy adǝm ǝmǝs, bǝlki «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bolƣuqi» adǝm idi, keyin «roⱨiy adǝm» kǝldi. «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bolƣuqi» — grek tilida «janƣa tǝwǝ bolƣuqi». 44-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bolƣuqi» adǝm idi, keyin «roⱨiy adǝm» kǝldi» — (grek tilida: ««janƣa tǝwǝ bolƣuqi» awwal kǝlgǝn, keyin «roⱨⱪa tǝwǝ bolƣuqi» kǝlgǝn») — bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. 47 Dǝslǝpki insan bolsa yǝrdin, tupraⱪtin apiridǝ ⱪilinƣan; ikkinqi insan bolsa asmandin kǝlgǝndur; «dǝslǝpki insan bolsa yǝrdin, tupraⱪtin apiridǝ ⱪilinƣan» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bar bolsa kerǝk, ibraniy tilida «adǝm» degǝn sɵz «tupraⱪ», «topa» degǝnni bildüridu («Yar.» 2:7ni kɵrüng). 48 Tupraⱪtin apiridǝ ⱪilinƣini ⱪandaⱪ bolƣan bolsa, uningdin bolƣan «tupraⱪliⱪ»larmu xundaⱪ bolidu; asmandin kǝlgini ⱪandaⱪ bolsa, uningdin bolƣan «asmanliⱪlar»mu xundaⱪ bolidu. 49 Bizlǝr «tupraⱪliⱪ adǝm» süritidǝ bolƣinimizdǝk, «asmanliⱪ adǝm» süritidimu bolalaymiz. «Bizlǝr «tupraⱪliⱪ adǝm» süritidǝ bolƣinimizdǝk, «asmanliⱪ adǝm» süritidimu bolalaymiz» — bǝzi kona kɵqürülmilǝrdǝ: «Bizlǝr «tupraⱪliⱪ adǝm» süritidǝ bolƣinimizdǝk, «asmanliⱪ adǝm» süritidimu bolayli» deyilidu.  2Kor. 4:11. 50 Əmma xuni eytimǝnki, i ⱪerindaxlar, ǝt wǝ ⱪandin tɵrǝlgǝnlǝr Hudaning padixaⱨliⱪiƣa warisliⱪ ⱪilalmaydu; qirigüqi qirimaydiƣanƣa warisliⱪ ⱪilalmaydu.«... Qirigüqi qirimaydiƣanƣa warisliⱪ ⱪilalmaydu» — bu qirigüqi tenimiz ɵlidu, pǝⱪǝt roⱨimiz ɵzgǝrmǝs ⱨalǝttǝ baⱪiy alǝmgǝ ketidu. Hudaning biz mɵmin bǝndiliri tirildürülgǝndǝ qirimas tenimizning «qirigüqi» tenimiz bilǝn munasiwiti bolmaydu. Huda etiⱪadqilarƣa pütünlǝy yengi bir tǝn ata ⱪilidu.  Yⱨ. 1:13.
51 Mana, mǝn silǝrgǝ bir sirni eytip berimǝn; biz ⱨǝmmimizla ɵlümdǝ uhlaydiƣanlardin bolmaymiz; biraⱪ ⱨǝmmimiz ɵzgǝrtilimiz! «mǝn silǝrgǝ bir sirni eytip berimǝn» — «sir» toƣruluⱪ «rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»ni kɵrüng.  1Tes. 4:16. 52 Bir dǝⱪiⱪidila, kɵzni bir yumup aqⱪuqǝ, ǝng ahirⱪi kanay qelinƣanda ɵzgǝrtilimiz; qünki kanay qelinsila ɵlgǝnlǝr qirimas ⱨayatⱪa tirildürülidu, xundaⱪla ɵzgǝrtilimiz; «...ǝng ahirⱪi kanay qelinƣanda ɵzgǝrtilimiz» — «ǝng ahirⱪi kanay» — Injil, «Mat.» 24:31, «1Tes.» 4:16, «Wǝⱨ.» 10:7 ⱪatarliⱪlarni kɵrüng.  Mat. 24:31; 1Tes. 4:16. 53 Qünki bu qirip kǝtküqi qirimas ⱨayatni kiyiwelixi, bu ɵlgüqi ɵlmǝslikni kiyiwelixi kerǝk; 54 Əmma qirip kǝtküqi qirimas ⱨayatni kiygǝndǝ, bu ɵlgüqi ɵlmǝslikni kiygǝndǝ, xu qaƣda bu sɵz ǝmǝlgǝ axurulidu: «Ɵlüm ƣǝlibǝ tǝripidin yutulup yoⱪutulidu!». «Ɵlüm ƣǝlibǝ tǝripidin yutulup yoⱪutulidu!» — «Yǝx.» 25:8 (LXX tǝrjimisidin).  Yǝx. 25:8. 55 «Aⱨ, ɵlüm, sening nǝxtiring ⱪeni?! Aⱨ, ɵlüm, sening ƣǝlibǝng ⱪeni?!» «Aⱨ, ɵlüm, sening nǝxtiring ⱪeni?! Aⱨ, ɵlüm, sening ƣǝlibǝng ⱪeni?!» — «Ⱨox.» 13:14. «Ⱨoxiya»din nǝⱪil kǝltürülgǝn ayǝtning ikkinqi ⱪismi «Aⱨ, tǝⱨtisara, sening ƣǝlibǝng ⱪeni?!» («tǝⱨtisara» ɵlgǝn adǝmlǝrning roⱨliri baridiƣan jay).  Ⱨox. 13:14; Ibr. 2:14. 56 Ɵlümdiki nǝxtǝr — gunaⱨtur, gunaⱨning küqi bolsa, Tǝwrat ⱪanuni arⱪiliⱪ namayan bolidu. «gunaⱨning küqi bolsa, Tǝwrat ⱪanuni arⱪiliⱪ namayan bolidu» — demǝk, insanlar ⱪanunsiz yürgǝndǝ gunaⱨ engi bolmaydu. Lekin Tǝwrat ⱪanunidiki yuⱪiriⱪi tǝlǝplǝrni bilip, ularƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa tirixidu, lekin ǝmǝl ⱪilalmiƣanliⱪidin gunaⱨning ⱨǝⱪiⱪiy dǝⱨxǝtlik küqlük birnǝrsǝ ikǝnliki axkarilinidu. 57 Lekin bizni Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ bularning üstidin ƣǝlibigǝ erixtürgüqi Hudaƣa tǝxǝkkür!«bizni Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ bularning üstidin ƣǝlibigǝ erixtürgüqi Hudaƣa tǝxǝkkür!» — «ƣǝlibǝ» degǝn sɵz ɵlüm wǝ gunaⱨ üstidin ƣǝlibi ⱪilixni kɵrsitidu.  1Yuⱨa. 5:5.
58 Xuning üqün, sɵyümlük ⱪerindaxlirim, qing turup tǝwrǝnmǝs bolunglar, Rǝbning hizmitidiki ixliringlar ⱨǝmixǝ kǝng ziyadilǝxsun; qünki Rǝbdǝ bolƣan ǝjir-japayinglar ⱨǝrgiz biⱨudǝ kǝtmǝydiƣanliⱪini bilisilǝr.
 
 

15:2 «ixǝngininglar bikarƣa kǝtmigǝn bolsa...» — adǝmning hux hǝwǝrgǝ ixinixi «bikarƣa ketix»imu mumkinmu? Bu babta bir misal kɵrsitilidu; birsi hux hǝwǝrning muⱨim bir nuⱪtisini ⱪobul ⱪilmiƣan bolsa (bu nuⱪta uningƣa yaⱪmiƣan, yaki u uni ɵginixni halimiƣan bolsa), undaⱪta bu hux hǝwǝrni inkar ⱪilƣanƣa barawǝr; demǝk, xu ixǝngüqi adǝm, gǝrqǝ «ixǝngǝn bolsimu», toluⱪ ixǝnmigǝqkǝ, ixinix yoli bikarƣa ketidu. Xunga ahirda ⱨeqⱪandaⱪ nǝtijǝ qiⱪmaydu.

15:2 Rim. 1:16; 1Kor. 1:21.

15:3 Yǝx. 53:7; Dan. 9:24,26; 1Kor. 5:7; 1Pet. 2:24.

15:4 Zǝb. 16:10; Yǝx. 53:8, 9; Yun. 2:1; Mat. 12:40

15:5 «Kefas» — yǝni rosul bolƣan Simon Petrus. «on ikkiylǝngǝ» — on ikki rosulƣa kɵrüngǝn, demǝkqi. «on ikkiylǝn» bǝlkim Mattiyani ɵz iqigǝ elixi mumkin («Ros.» 1:26).

15:5 Luⱪa 24:34; Yⱨ. 20:19; Ros. 10:41.

15:7 «U Yaⱪupⱪa ... Kɵründi» — Yaⱪup Mǝsiⱨ Əysaning qong inisi, keyin u rosul bolƣan. Injil «Yuⱨ.» 5:7ni kɵrüng).

15:8 «Huddi waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk bolƣan manga...» — « waⱪitsiz tuƣulƣan bowaⱪtǝk bolƣan mǝn...» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

15:8 Ros. 9:3,17; 23:11; 1Kor. 9:1; 2Kor. 12:2.

15:9 Əf. 3:8; Ros. 8:3; 9:1; 22:4; 26:9; Gal. 1:13; 1Tim. 1:13.

15:10 2Kor. 11:23; 12:11.

15:19 «ümidimizni pǝⱪǝt bu dunyadiki ⱨayatimiz üqünla Mǝsiⱨgǝ baƣliƣan bolsaⱪ...» — yaki «ümidimizni pǝⱪǝt bu dunyadiki ⱨayatimizdila Mǝsiⱨgǝ baƣliƣan bolsaⱪ...».

15:20 «ⱨosulning tunji mewisi» — aldin pixⱪan mewǝ yiƣiwelinƣandin keyinmu, baxⱪa mewilǝrning qoⱪum pixidiƣanliⱪiƣa kapalǝtlik ⱪilinƣinidǝk, Mǝsiⱨning tirilixi iman-ixǝnqtǝ bolup alǝmdin ɵtkǝnlǝrningmu ⱨǝⱪⱪaniyliⱪta ⱪayta tirilidiƣanliⱪiƣa kapalǝtlik ⱪilidu. Tǝwrat boyiqǝ «ⱨosulning tunji mewisi» Hudaƣa alaⱨidǝ atilatti (beƣixlinatti) («Law.» 23-bab, «Ⱪan.» 18:4).

15:20 Kol. 1:18; 1Pet. 1:3; Wǝⱨ. 1:5.

15:21 Yar. 2:17; 3:6; Rim. 5:12,18; 6:23.

15:24 «Andin ahirǝt bolidu; xu qaƣda U barliⱪ ⱨɵkümranliⱪni, barliⱪ ⱨoⱪuⱪ wǝ ⱨǝrhil küqlǝrni ǝmǝldin ⱪaldurup, padixaⱨliⱪni Huda-Atiƣa tapxuridu» — bu muⱨim ayǝt wǝ tɵwǝndiki ayǝtlǝr üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.

15:25 Zǝb. 110:1; Ros. 2:34; Əf. 1:20; Kol. 3:1; Ibr. 1:13; 10:12.

15:27 «Qünki Zǝburda «Huda pütkül mǝwjudatni uning ayiƣi astiƣa boysundurƣan» dǝp pütüklüktur» — «Zǝb.» 8:6.

15:27 Zǝb. 8:6; Mat. 11:27; 28:18; Əf. 1:22; Ibr. 2:8.

15:29 «kixilǝr ...ɵlgǝnlǝr üqün nemǝ dǝp qɵmüldürülidu?» — qüxinix ⱪiyin bolƣan bu ayǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.

15:31 «mǝn ⱨǝrküni ɵlümgǝ duq kelimǝn» — grek tilida «mǝn ⱨǝrküni ɵlimǝn». Toluⱪ ayǝtning baxⱪa birhil ipadilǝx usuli: «Mǝn ⱨǝrküni ɵlümgǝ duq keliwatimǝn. Bu rast! Ⱪerindaxlar, Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨning silǝrning ⱨayatinglarda (xundaⱪ kɵp ixlarni) ⱪilƣanliⱪi bilǝn pǝhirlǝnginimning rastliⱪiƣa ohxax, bu sɵzümningmu ⱨǝrgiz yalƣan yeri yoⱪtur».

15:32 ««Əfǝsus xǝⱨiridǝ wǝⱨxiy ⱨaywanlar bilǝn elixtim» desǝm...» — Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridǝ hux hǝwǝr yǝtküzgǝndǝ, bǝzi adǝmlǝr uningƣa ⱪarxi qiⱪip wǝⱨxiy ⱨaywanlardǝk ⱨujum ⱪilƣan boluxi mumkin. «Ətǝ bǝribir ɵlüp ketidiƣan bolƣandin keyin, yǝp-iqip yürüwalayli» — «Yǝx.» 22:13.

15:32 Yǝx. 22:13; 56:12.

15:33 «Yaman ⱨǝmraⱨlar ǝhlaⱪni buzidu» — bu sɵzlǝr grek xairi Mǝnandǝrningkidin elinƣan.

15:35 Əz. 37:3.

15:36 «... ⱪaytidin tirilmǝydu» — grek tilida «... janlandurulmaydu».

15:36 Yⱨ. 12:24.

15:42 «Ⱪuyaxning xan-xǝripi bir hil, ayning xǝripi yǝnǝ bir hil, yultuzlarning xan-xǝripi yǝnǝ bir hildur; qünki yultuzlar xan-xǝrǝpliridǝ bir-biridin pǝrⱪlinidu (41-ayǝt). Ɵlümdin tirilix ⱨǝm xundaⱪtur» — demǝk, tirildürülgǝndin keyinki tenimiz ɵlgǝndin keyinki tenimizgǝ ohximaydu.

15:42 Dan. 12:3; Mat. 13:43.

15:44 «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bir tǝn süpitidǝ» — grek tilida «janƣa tǝwǝ bir tǝn süpitidǝ» yaki «janliⱪ bir tǝn süpitidǝ» deyilidu; «jan» muxu yǝrdǝ insanning zeⱨni, oy-pikirliri wǝ ⱨessiyatliri ⱪatarliⱪlarni kɵrsitidu. «Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»imizni kɵrüng.

15:45 «Tunji insan Adǝm’atimiz tirik bir jan ⱪilip yaritildi» — «Yar.» 2:7. «ǝmma «ahirⱪi Adǝm’ata» bolsa ⱨayatliⱪ bǝrgüqi Roⱨ boldi» — «ahirⱪi Adǝm’ata» Mǝsiⱨni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.

15:45 Yar. 2:7.

15:46 «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bolƣuqi» — grek tilida «janƣa tǝwǝ bolƣuqi». 44-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng. «tǝbiǝtkǝ tǝwǝ bolƣuqi» adǝm idi, keyin «roⱨiy adǝm» kǝldi» — (grek tilida: ««janƣa tǝwǝ bolƣuqi» awwal kǝlgǝn, keyin «roⱨⱪa tǝwǝ bolƣuqi» kǝlgǝn») — bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

15:47 «dǝslǝpki insan bolsa yǝrdin, tupraⱪtin apiridǝ ⱪilinƣan» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bar bolsa kerǝk, ibraniy tilida «adǝm» degǝn sɵz «tupraⱪ», «topa» degǝnni bildüridu («Yar.» 2:7ni kɵrüng).

15:49 «Bizlǝr «tupraⱪliⱪ adǝm» süritidǝ bolƣinimizdǝk, «asmanliⱪ adǝm» süritidimu bolalaymiz» — bǝzi kona kɵqürülmilǝrdǝ: «Bizlǝr «tupraⱪliⱪ adǝm» süritidǝ bolƣinimizdǝk, «asmanliⱪ adǝm» süritidimu bolayli» deyilidu.

15:49 2Kor. 4:11.

15:50 «... Qirigüqi qirimaydiƣanƣa warisliⱪ ⱪilalmaydu» — bu qirigüqi tenimiz ɵlidu, pǝⱪǝt roⱨimiz ɵzgǝrmǝs ⱨalǝttǝ baⱪiy alǝmgǝ ketidu. Hudaning biz mɵmin bǝndiliri tirildürülgǝndǝ qirimas tenimizning «qirigüqi» tenimiz bilǝn munasiwiti bolmaydu. Huda etiⱪadqilarƣa pütünlǝy yengi bir tǝn ata ⱪilidu.

15:50 Yⱨ. 1:13.

15:51 «mǝn silǝrgǝ bir sirni eytip berimǝn» — «sir» toƣruluⱪ «rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»ni kɵrüng.

15:51 1Tes. 4:16.

15:52 «...ǝng ahirⱪi kanay qelinƣanda ɵzgǝrtilimiz» — «ǝng ahirⱪi kanay» — Injil, «Mat.» 24:31, «1Tes.» 4:16, «Wǝⱨ.» 10:7 ⱪatarliⱪlarni kɵrüng.

15:52 Mat. 24:31; 1Tes. 4:16.

15:54 «Ɵlüm ƣǝlibǝ tǝripidin yutulup yoⱪutulidu!» — «Yǝx.» 25:8 (LXX tǝrjimisidin).

15:54 Yǝx. 25:8.

15:55 «Aⱨ, ɵlüm, sening nǝxtiring ⱪeni?! Aⱨ, ɵlüm, sening ƣǝlibǝng ⱪeni?!» — «Ⱨox.» 13:14. «Ⱨoxiya»din nǝⱪil kǝltürülgǝn ayǝtning ikkinqi ⱪismi «Aⱨ, tǝⱨtisara, sening ƣǝlibǝng ⱪeni?!» («tǝⱨtisara» ɵlgǝn adǝmlǝrning roⱨliri baridiƣan jay).

15:55 Ⱨox. 13:14; Ibr. 2:14.

15:56 «gunaⱨning küqi bolsa, Tǝwrat ⱪanuni arⱪiliⱪ namayan bolidu» — demǝk, insanlar ⱪanunsiz yürgǝndǝ gunaⱨ engi bolmaydu. Lekin Tǝwrat ⱪanunidiki yuⱪiriⱪi tǝlǝplǝrni bilip, ularƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa tirixidu, lekin ǝmǝl ⱪilalmiƣanliⱪidin gunaⱨning ⱨǝⱪiⱪiy dǝⱨxǝtlik küqlük birnǝrsǝ ikǝnliki axkarilinidu.

15:57 «bizni Rǝbbimiz Əysa Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ bularning üstidin ƣǝlibigǝ erixtürgüqi Hudaƣa tǝxǝkkür!» — «ƣǝlibǝ» degǝn sɵz ɵlüm wǝ gunaⱨ üstidin ƣǝlibi ⱪilixni kɵrsitidu.

15:57 1Yuⱨa. 5:5.