Əmǝliyǝttǝ Pawlusning bu sɵzliri 14-ayǝttǝ dawamlixidu. 2-13-ayǝtlǝrning ⱨǝmmisi «tirnaⱪ iqigǝ» elinƣan. ■ Ros. 21:33; Əf. 4:1; Fil. 1:7,13,14,16; Kol. 4:3; 2Tim. 1:8; Flm. 1. 2 (silǝr bǝlkim manga tapxurulƣan, silǝrgǝ Hudaning xǝpⱪitini elip baridiƣan ƣojidarliⱪim toƣruluⱪ,■ Ros. 13:2; Rim. 1:5; Əf. 3:8. 3 yǝni Uning manga wǝⱨiy bilǝn sirni ayan ⱪilƣanliⱪi toƣruluⱪ hǝwǝrdar boluxunglar mumkin (mǝn bu toƣrisida ilgiri az-paz yazƣanidim;□ «yǝni Uning manga wǝⱨiy bilǝn sirni ayan ⱪilƣanliⱪi toƣruluⱪ hǝwǝrdar boluxunglar mumkin (mǝn bu toƣrisida ilgiri az-paz yazƣanidim...» — mumkinqiliki barki, «mǝn yǝnǝ bu toƣrisida ilgiri az-paz yazƣanidim» degǝn sɵz bolsa uning mǝzkur mǝktuptiki 1-bab 9-ayǝttǝ «Mǝsiⱨning siri» toƣruluⱪ yazƣan sɵzlirini kɵrsitidu; bizningqǝ u uning Əfǝsusluⱪlarƣa ilgiri yazƣan bir hetini kɵrsitidu. ■ Ros. 22:17,21; 26:16,17; Rim. 16:25; Gal. 1:11,12. 4 silǝr uni oⱪuƣininglarda, Mǝsiⱨning siri toƣruluⱪ yorutulƣanliⱪimni bilip yetisilǝr) 5 ilgiriki dǝwrlǝrdǝ bu sir insan baliliriƣa Uning muⱪǝddǝs rosulliri wǝ pǝyƣǝmbǝrlirigǝ Roⱨ arⱪiliⱪ ⱨazirⱪidǝk eniⱪ wǝⱨiy ⱪilinƣandǝk, ayan ⱪilinƣan ǝmǝs.□ «... rosulliri wǝ pǝyƣǝmbǝrlirigǝ Roⱨ arⱪiliⱪ ⱨazirⱪidǝk eniⱪ wǝⱨiy ⱪilinƣandǝk...» — «Roⱨ» — Hudaning Roⱨi, Muⱪǝddǝs Roⱨ. «ilgiriki dǝwrlǝrdǝ bu sir insan baliliriƣa uning muⱪǝddǝs rosulliri wǝ pǝyƣǝmbǝrlirigǝ Roⱨ arⱪiliⱪ ⱨazirⱪidǝk eniⱪ wǝⱨiy ⱪilinƣandǝk, ayan ⱪilinƣan ǝmǝs» — rosulning sɵzliri intayin zildur. U Mǝsiⱨ wǝ jamaǝt toƣruluⱪ bu sir ilgiriki dǝwrlǝrdǝ ⱪǝt’iy ayan ⱪilinmay ⱪalƣan ǝmǝs, dǝp puritidu; ǝmǝliyǝttǝ bolsa Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning bǝzi bexarǝtliridǝ ⱨǝm Tǝwratta hatirilǝngǝn bǝzi wǝⱪǝlǝrdǝ bu sir puritilip ƣil-pal kɵrünidu. ■ Ros. 10:28. 6 Demǝk, hux hǝwǝr arⱪiliⱪ «yat ǝldikilǝr»din bolƣanlarmu ortaⱪ mirashorlar, tǝndiki ortaⱪ ǝzalar, Mǝsiⱨ Əysada bolƣan wǝdidin ortaⱪ bǝⱨrimǝn bolƣuqilar bolidu;□ «demǝk, hux hǝwǝr arⱪiliⱪ...» — «hux hǝwǝr» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bolux kerǝkki, «Injil» degǝn sɵz dǝl «hux hǝwǝr» degǝn mǝnidǝ. «demǝk, hux hǝwǝr arⱪiliⱪ «yat ǝldikilǝr»din bolƣanlarmu ortaⱪ mirashorlar, tǝndiki ortaⱪ ǝzalar, Mǝsiⱨ Əysada bolƣan wǝdidin ortaⱪ bǝⱨrimǝn bolƣuqilar bolidu» — Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrning «ortaⱪ mirashor» bolƣanliⱪi «ixǝngüqi Israil bilǝn ortaⱪ mirashor» bolƣanliⱪini kɵrsitidu; «tǝn» muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning teni, yǝni jamaǝtni kɵrsitidu. 7 Hudaning xǝpⱪiti manga elip kǝlgǝn iltipat bilǝn, Uning küq-ⱪudritining yürgüzülüxi bilǝn, mǝn bu ixⱪa hizmǝtkar ⱪilip tǝyinlǝndim;■ Əf. 1:19; Kol. 2:12. 8 manga — muⱪǝddǝs bǝndiliri iqidiki ǝng tɵwinidinmu tɵwǝn bolƣan manga muxu iltipat, yǝni ǝllǝr arisida Mǝsiⱨning mɵlqǝrligüsiz bayliⱪliri toƣruluⱪ hux hǝwǝr jakarlax□ «ǝllǝr arisida Mǝsiⱨning mɵlqǝrligüsiz bayliⱪliri toƣruluⱪ hux hǝwǝr jakarlax» — «ǝllǝr» Muⱪǝddǝs Kitabta daim deyilgǝndǝk, «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr», «yat ǝlliklǝr»ni kɵrsitidu. ■ Ros. 9:15; 13:2; 22:21; 1Kor. 15:9; Gal. 1:16; 2:8; 1Tim. 2:7; 2Tim. 1:11,15. 9 wǝ xundaⱪla ⱨǝmmini yaratⱪan Hudada yoxurun bolup kǝlgǝn bu sirning ⱪandaⱪ ǝmǝlgǝ axuruluxi toƣruluⱪ ⱨǝmmǝylǝnni yorutux hizmiti amanǝt ⱪilindi. ■ Yar. 1:3; Zǝb. 33:6; Yⱨ. 1:3; Rim. 16:25; Əf. 1:9; Kol. 1:16, 26; 2Tim. 1:10; Tit. 1:2; Ibr. 1:2; 1Pet. 1:20. 10 Buning mǝⱪsiti ǝrxlǝrdǝ bolƣan ⱨɵkümranlarƣa ⱨǝm ⱨoⱪuⱪlarƣa Hudaning kɵp tǝrǝplimilik danaliⱪi jamaǝt arⱪiliⱪ ⱨazir axkarǝ ⱪilinixtin ibarǝttur. □ «Buning mǝⱪsiti ǝrxlǝrdǝ bolƣan ⱨɵkümranlarƣa ⱨǝm ⱨoⱪuⱪlarƣa Hudaning kɵp tǝrǝplimilik danaliⱪi jamaǝt arⱪiliⱪ ⱨazir axkarǝ ⱪilinixtin ibarǝttur» — «ǝrxlǝrdǝ bolƣan ⱨokümranlar» ⱨǝm ⱨoⱪuⱪlar bǝlkim ⱨǝm pǝrixtilǝr wǝ yǝnǝ jin-xǝytanlarni kɵrsitidu (6:12ni kɵrüng). ■ 1Pet. 1:12. 11 Bu ix bolsa, Uning Mǝsiⱨ Əysa Rǝbbimizdǝ ijra ⱪilinƣan mǝnggülük muddiasi boyiqidur; □ «Uning Mǝsiⱨ Əysa Rǝbbimizdǝ ijra ⱪilinƣan mǝnggülük muddiasi boyiqidur» — baxⱪa birhil tǝrjimisi bolsa «Uning Mǝsiⱨ Əysa Rǝbbimizdǝ nixan ⱪilinƣan mǝnggülük muddiasi boyiqidur». 12 Uning ixǝnq-sadiⱪliⱪi arⱪiliⱪ biz jasarǝtkǝ ⱨǝm Hudaning aldiƣa hatirjǝmlik bilǝn kirix ⱨoⱪuⱪiƣa igǝ bolduⱪ; ■ Yⱨ. 10:9; 14:6; Rim. 5:2; Əf. 2:18; Ibr. 10:19. 13 xuning üqün silǝrdin ɵtünimǝnki, mening silǝr üqün tartⱪan japa-jǝbirlirim tüpǝylidin pǝrixan bolmanglar; qünki bu ix silǝrning xan-xǝripinglar bolidu).□ «xuning üqün silǝrdin ɵtünimǝnki, mening silǝr üqün tartⱪan japa-jǝbirlirim tüpǝylidin pǝrixan bolmanglar; qünki bu ix silǝrning xan-xǝripinglar bolidu» — bu ayǝtning üq mumkinqiliki bar mǝnisi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. ■ Fil. 1:14; Kol. 1:24; 1Tes. 3:3.
□3:1 «Xu sǝwǝbtin silǝr «yat ǝldikilǝr» üqün Mǝsiⱨ Əysaning mǝⱨbusi bolƣan mǝnki Pawlus —....» — «Mǝsiⱨ Əysaning mǝⱨburi» — Pawlus bu mǝktupni yazƣanda Rimdiki bir türmidǝ yatatti. Xübⱨisizki, rimliⱪlar Pawlusni «bizning mǝⱨbusimiz» dǝp oylaytti — lekin Pawlus ixⱪa baxⱪiqǝ ⱪaraytti. Rimliⱪlarning uni ⱪolƣa elip türmigǝ taxliƣini Hudaning iradisi bolup, xu ix bilǝn yat ǝllǝrdin bolƣan ixǝngüqilǝrning kɵp payda kɵridiƣanliⱪiƣa Pawlusning kɵzi yǝtkǝn; xuning bilǝn Pawlus: «silǝr yat ǝldikilǝr üqün» eytⱪanda, mǝn «rimliⱪlarning mǝⱨbusi» ǝmǝs, bǝlki «Mǝsiⱨning mǝⱨbusi»mǝn» dǝydu. Əmǝliyǝttǝ Pawlusning bu sɵzliri 14-ayǝttǝ dawamlixidu. 2-13-ayǝtlǝrning ⱨǝmmisi «tirnaⱪ iqigǝ» elinƣan.
■3:1 Ros. 21:33; Əf. 4:1; Fil. 1:7,13,14,16; Kol. 4:3; 2Tim. 1:8; Flm. 1.
■3:2 Ros. 13:2; Rim. 1:5; Əf. 3:8.
□3:3 «yǝni Uning manga wǝⱨiy bilǝn sirni ayan ⱪilƣanliⱪi toƣruluⱪ hǝwǝrdar boluxunglar mumkin (mǝn bu toƣrisida ilgiri az-paz yazƣanidim...» — mumkinqiliki barki, «mǝn yǝnǝ bu toƣrisida ilgiri az-paz yazƣanidim» degǝn sɵz bolsa uning mǝzkur mǝktuptiki 1-bab 9-ayǝttǝ «Mǝsiⱨning siri» toƣruluⱪ yazƣan sɵzlirini kɵrsitidu; bizningqǝ u uning Əfǝsusluⱪlarƣa ilgiri yazƣan bir hetini kɵrsitidu.
■3:3 Ros. 22:17,21; 26:16,17; Rim. 16:25; Gal. 1:11,12.
□3:5 «... rosulliri wǝ pǝyƣǝmbǝrlirigǝ Roⱨ arⱪiliⱪ ⱨazirⱪidǝk eniⱪ wǝⱨiy ⱪilinƣandǝk...» — «Roⱨ» — Hudaning Roⱨi, Muⱪǝddǝs Roⱨ. «ilgiriki dǝwrlǝrdǝ bu sir insan baliliriƣa uning muⱪǝddǝs rosulliri wǝ pǝyƣǝmbǝrlirigǝ Roⱨ arⱪiliⱪ ⱨazirⱪidǝk eniⱪ wǝⱨiy ⱪilinƣandǝk, ayan ⱪilinƣan ǝmǝs» — rosulning sɵzliri intayin zildur. U Mǝsiⱨ wǝ jamaǝt toƣruluⱪ bu sir ilgiriki dǝwrlǝrdǝ ⱪǝt’iy ayan ⱪilinmay ⱪalƣan ǝmǝs, dǝp puritidu; ǝmǝliyǝttǝ bolsa Tǝwrattiki pǝyƣǝmbǝrlǝrning bǝzi bexarǝtliridǝ ⱨǝm Tǝwratta hatirilǝngǝn bǝzi wǝⱪǝlǝrdǝ bu sir puritilip ƣil-pal kɵrünidu.
□3:6 «demǝk, hux hǝwǝr arⱪiliⱪ...» — «hux hǝwǝr» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ bolux kerǝkki, «Injil» degǝn sɵz dǝl «hux hǝwǝr» degǝn mǝnidǝ. «demǝk, hux hǝwǝr arⱪiliⱪ «yat ǝldikilǝr»din bolƣanlarmu ortaⱪ mirashorlar, tǝndiki ortaⱪ ǝzalar, Mǝsiⱨ Əysada bolƣan wǝdidin ortaⱪ bǝⱨrimǝn bolƣuqilar bolidu» — Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrning «ortaⱪ mirashor» bolƣanliⱪi «ixǝngüqi Israil bilǝn ortaⱪ mirashor» bolƣanliⱪini kɵrsitidu; «tǝn» muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning teni, yǝni jamaǝtni kɵrsitidu.
□3:8 «ǝllǝr arisida Mǝsiⱨning mɵlqǝrligüsiz bayliⱪliri toƣruluⱪ hux hǝwǝr jakarlax» — «ǝllǝr» Muⱪǝddǝs Kitabta daim deyilgǝndǝk, «Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr», «yat ǝlliklǝr»ni kɵrsitidu.
■3:8 Ros. 9:15; 13:2; 22:21; 1Kor. 15:9; Gal. 1:16; 2:8; 1Tim. 2:7; 2Tim. 1:11,15.
■3:9 Yar. 1:3; Zǝb. 33:6; Yⱨ. 1:3; Rim. 16:25; Əf. 1:9; Kol. 1:16, 26; 2Tim. 1:10; Tit. 1:2; Ibr. 1:2; 1Pet. 1:20.
□3:10 «Buning mǝⱪsiti ǝrxlǝrdǝ bolƣan ⱨɵkümranlarƣa ⱨǝm ⱨoⱪuⱪlarƣa Hudaning kɵp tǝrǝplimilik danaliⱪi jamaǝt arⱪiliⱪ ⱨazir axkarǝ ⱪilinixtin ibarǝttur» — «ǝrxlǝrdǝ bolƣan ⱨokümranlar» ⱨǝm ⱨoⱪuⱪlar bǝlkim ⱨǝm pǝrixtilǝr wǝ yǝnǝ jin-xǝytanlarni kɵrsitidu (6:12ni kɵrüng).
□3:11 «Uning Mǝsiⱨ Əysa Rǝbbimizdǝ ijra ⱪilinƣan mǝnggülük muddiasi boyiqidur» — baxⱪa birhil tǝrjimisi bolsa «Uning Mǝsiⱨ Əysa Rǝbbimizdǝ nixan ⱪilinƣan mǝnggülük muddiasi boyiqidur».
■3:12 Yⱨ. 10:9; 14:6; Rim. 5:2; Əf. 2:18; Ibr. 10:19.
□3:13 «xuning üqün silǝrdin ɵtünimǝnki, mening silǝr üqün tartⱪan japa-jǝbirlirim tüpǝylidin pǝrixan bolmanglar; qünki bu ix silǝrning xan-xǝripinglar bolidu» — bu ayǝtning üq mumkinqiliki bar mǝnisi toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
■3:13 Fil. 1:14; Kol. 1:24; 1Tes. 3:3.
□3:14 «xu sǝwǝbtin ...» — 1-ayǝtning dawami. «mǝn xu sǝwǝbtin tizlirimni Atiƣa pükimǝnki, ...» — «Ata» Huda, ǝlwǝttǝ. Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «Xu sǝwǝbtin tizlirimni Rǝb Əysa Mǝsiⱨning Atisiƣa pükimǝnki,...» deyilidu.
□3:15 «asman-zemindiki barliⱪ atiliⱪ munasiwǝtlǝr Uningdin «ata» namini alidu» — bu sɵzning ǝⱨmiyiti bǝlkim xuki, Huda «Ata» bolƣandin keyin, asman-zeminni «atiliⱪ», yǝni «ata-baliliⱪ» (mǝyli insanlar arisida bolsun, ⱨaywanlar arisida bolsun yaki ⱨǝtta ɵsümlüklǝr arisida bolsun) munasiwǝtlǝr bilǝn toldurƣan. Pawlus, Huda Ɵzining atiliⱪ muⱨǝbbitini muxu kɵpligǝn munasiwǝtlǝr bilǝn ispatlimaⱪqi bolƣan yǝrdǝ, mǝn Uning pǝrzǝnti bolux süpitim bilǝn, Uningdin muxundaⱪ büyük tilǝkni tolimu ixǝnq bilǝn tilǝymǝn, demǝkqi.
□3:16 «U Ɵz xan-xǝripidiki bayliⱪlar bilǝn, Roⱨi arⱪiliⱪ silǝrni iqki dunyayinglarda küqlǝndürgǝy» — «iqki dunya» grek tilida «iqki adǝm» — bu ibarǝ adǝmning roⱨini, ⱪǝlbini, «iqki dunya»sini kɵrsitidu.
□3:18-19 «barliⱪ muⱪǝddǝs bǝndilǝr bilǝn billǝ Mǝsiⱨning muⱨǝbbitining kǝngliki, uzunluⱪi, qongⱪurluⱪi wǝ egizlikini qüxinip igiliwalƣaysilǝr; yǝni adǝmning bilip yetixidin ⱨǝssilǝp exip qüxidiƣan uning muⱨǝbbitini bilip yǝtkǝysilǝr, xuningdǝk Hudaning mukǝmmǝl jǝwⱨiri bilǝn toldurulƣaysilǝr» — oⱪurmǝnlǝr diⱪⱪǝt ⱪiliduki, bu uluƣ ixlar üqün, bolupmu muⱨǝbbǝtni toluⱪ igiliwelix üqün Hudaning Roⱨi arⱪiliⱪ kǝlgǝn küq-ⱪudrǝt tolimu kerǝktur (16-ayǝtni kɵrüng).