Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Matta 12

Əysa «Xabat»ning Igisidur •••• «Xabat küni» toƣruluⱪ 1-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng

Mar. 2:23-28; Luⱪa 6:1-5

1 Xu qaƣlarda bir xabat küni, Əysa buƣdayliⱪlardin ɵtüp ketiwatatti. Ⱪorsiⱪi eqip kǝtkǝn muhlisliri baxaⱪlarni üzüp, yeyixkǝ baxlidi.□ ■ 2 Lekin buni kɵrgǝn Pǝrisiylǝr uningƣa:

— Ⱪara, muhlisliring xabat küni Tǝwratta qǝklǝngǝn ixni ⱪiliwatidu, deyixti.□ ■

3 Biraⱪ u ularƣa:

— Dawut wǝ uning ⱨǝmraⱨlirining aq ⱪalƣanda nemǝ ⱪilƣanliⱪini muⱪǝddǝs yazmilardin oⱪumiƣanmusilǝr?□ 4 U Hudaning ɵyigǝ kirip, Hudaƣa atalƣan, xundaⱪla ɵzi wǝ ⱨǝmraⱨliriƣa nisbǝtǝn Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ yeyixkǝ bolmaydiƣan «tǝⱪdim nanlar»ni sorap elip, ularni ⱨǝmraⱨliri bilǝn billǝ yegǝn. Əslidǝ bu nanlarni pǝⱪǝt kaⱨinlarning yeyixigila bolatti.□ ■

5 Silǝr Tǝwrattin xuni oⱪup baⱪmiƣansilǝrki, ibadǝthanida ixlǝydiƣan kaⱨinlar xabat künliri ixlǝp xabat tǝrtipini buzsimu, gunaⱨⱪa buyrulmaydu.■ 6 Biraⱪ mǝn xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, bu yǝrdǝ ibadǝthanidinmu uluƣ birsi bar.■ 7 Əmdiliktǝ ǝgǝr silǝr Hudaning «muⱪǝddǝs yazmilarda: «Izdǝydiƣinim ⱪurbanliⱪlar ǝmǝs, bǝlki rǝⱨim-xǝpⱪǝt» deyilgǝn xu sɵzining mǝnisini bilgǝn bolsanglar, bigunaⱨ kixilǝrni gunaⱨkar dǝp bekitmǝyttinglar.□ ■ 8 Qünki Insan’oƣli xabat künining Igisidur.■

Xabat künidǝ bimarni saⱪaytixⱪa bolamdu?

Mar. 3:1-6; Luⱪa 6:6-11

9 U u yǝrdin ayrilip, ularning sinagogiƣa kirdi. □ ■ 10 Wǝ mana, u yǝrdǝ bir ⱪoli yegilǝp ⱪalƣan bir adǝm bar idi. Ular uning üstidin ǝrz ⱪilixⱪa sǝwǝb tapmaⱪqi bolup uningdin:

— Xabat küni kesǝl saⱪaytix Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣunmu? — dǝp soridi.■

11 Lekin u ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:

— Birǝrsinglarning ⱪoyi xabat küni oriƣa qüxüp kǝtsǝ, uni dǝrⱨal tartip qiⱪiriwalmaydiƣan adǝm barmidu? ■ 12 Insan bolsa ⱪoydin xunqǝ ǝtibarliⱪtur! Xunga, xabat küni yahxiliⱪ ⱪilix Tǝwrat ⱪanuniƣa uyƣundur. ■ 13 Andin u ⱨeliⱪi kesǝlgǝ:

— Ⱪolungni uzat, — dedi. U ⱪolini uzitixi bilǝnla ⱪoli ikkinqi ⱪoliƣa ohxax ǝsligǝ kǝltürüldi.□

14 Biraⱪ Pǝrisiylǝr taxⱪiriƣa qiⱪip, uni ⱪandaⱪ yoⱪitix ⱨǝⱪⱪidǝ mǝsliⱨǝt ⱪilixti.■

Huda talliƣan ⱪul

15 Əmma Əysa buni biliwelip u yǝrdin ayrildi. Top-top kixilǝr uningƣa ǝgixip mangdi. U ularning ⱨǝmmisini saⱪaytti; ■ 16 andin ularƣa ɵzining salaⱨyitini axkarilimasliⱪni ⱪattiⱪ tapilidi. ■ 17 Buning bilǝn Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ yǝtküzülgǝn munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi:

18 — «Ⱪaranglar, mana Mǝn talliƣan Ɵz ⱪulum!

Mening sɵyümlükim, dilimning sɵyüngini!

Mǝn Ɵz Roⱨimni uning wujudiƣa ⱪondurimǝn,

Xuning bilǝn u ǝllǝrgǝ ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtni jakarlaydu.□ ■

19 U nǝ talax-tartix ⱪilmaydu nǝ quⱪan kɵtürmǝydu,

Koqilarda uning kɵtürgǝn awazini ⱨeq angliƣuqi bolmaydu.

20 Taki u ƣǝlibǝ bilǝn toƣra ⱨɵkümlǝrni qiⱪarƣuqǝ,

Yanjilƣan ⱪomuxni sundurmaydu,

Tütǝp ɵqǝy dǝp ⱪalƣan pilikni ɵqürmǝydu;□

21 Wǝ ǝllǝr uning namiƣa ümid baƣlaydu».■

Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilix

Mar. 3:20-30; Luⱪa 11:14-23; 12:10

22 Xu qaƣda, uning aldiƣa jin qaplixiwalƣan kor wǝ gaqa biri elip kelindi. U uni saⱪaytti, kor gaqini sɵzliyǝlǝydiƣan wǝ kɵrǝlǝydiƣan ⱪildi. ■ 23 Barliⱪ halayiⱪ ⱨǝyran boluxup:

— Əjǝba, bu Dawutning oƣlimidu? — deyixti.■

24 Lekin Pǝrisiylǝr bu sɵzni anglap:

— U pǝⱪǝt jinlarning ǝmiri bolƣan Bǝǝlzibubⱪa tayinip jinlarni ⱪoƣliwetidikǝn, deyixti.■

25 Lekin u ularning nemǝ oylawatⱪanliⱪini bilip ularƣa mundaⱪ dedi:

— Ɵz iqidin bɵlünüp ɵzara soⱪuxⱪan ⱨǝrⱪandaⱪ padixaⱨliⱪ wǝyran bolidu; ⱨǝrⱪandaⱪ xǝⱨǝr yaki ailǝ ɵz iqidin bɵlünüp ɵzara soⱪuxsa zawalliⱪⱪa yüz tutidu. 26 Əgǝr Xǝytan Xǝytanni ⱪoƣlisa, u ɵz-ɵzigǝ ⱪarxi qiⱪⱪan bolidu. Undaⱪta, uning padixaⱨliⱪi ⱪandaⱪmu put tirǝp turalisun? 27 Əgǝr mǝn jinlarni Bǝǝlzibulƣa tayinip ⱪoƣlisam, silǝrning pǝrzǝntliringlar kimgǝ tayinip jinlarni ⱪoƣlaydu?! Xunga ular silǝr toƣruluⱪ ⱨɵküm qiⱪarsun! □ 28 Lekin mǝn Hudaning Roⱨiƣa tayinip jinlarni ⱪoƣliƣan bolsam, undaⱪta Hudaning padixaⱨliⱪi dǝrwǝⱪǝ üstünglarƣa qüxüp namayan boldi.

29 Bir kixi küqtünggür birsining ɵyigǝ kirip, uning mal-mülkini ⱪandaⱪ bulap ketǝlisun? Pǝⱪǝt u xu küqtünggürni awwal baƣliyalisa, andin ɵyini bulang-talang ⱪilalaydu.□

30 Mǝn tǝrǝptǝ turmiƣanlar manga ⱪarxi turƣuqidur. Mǝn tǝrǝpkǝ adǝmlǝrni yiƣmiƣuqilar bolsa tozutuwǝtküqidur.

31 Xuning üqün mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, insanlarning ɵtküzgǝn ⱨǝrtürlük gunaⱨliri wǝ ⱪilƣan kupurluⱪlirining ⱨǝmmisini kǝqürüxkǝ bolidu. Biraⱪ Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilix ⱨeq kǝqürülmǝydu. ■ 32 Insan’oƣliƣa ⱪarxi sɵz ⱪilƣan kimdǝkim bolsa kǝqürümgǝ erixǝlǝydu; lekin Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilƣanlar bolsa bu dunyadimu, u dunyadimu kǝqürümgǝ erixǝlmǝydu.□ ■

Adǝmni ǝmǝlliridin tonux

Luⱪa 6:43-45

33 Dǝrǝh yahxi bolsa, mewisimu yahxi bolidu — yaki dǝrǝh por bolsa, mewisimu naqar bolidu; qünki ⱨǝrⱪandaⱪ dǝrǝh ɵz mewisidin bilinidu.■

34 Əy yilanlarning pǝrzǝntliri! Silǝr rǝzil tursanglar, aƣzinglardin ⱪandaⱪmu yahxi sɵz qiⱪsun? Qünki adǝmning ⱪǝlbidǝ nemǝ tolup taxⱪan bolsa eƣizdin xu qiⱪidu. ■ 35 Yahxi adǝm ɵz yahxi hǝzinisidin yahxi nǝrsilǝrni qiⱪiridu. Yaman adǝm yaman hǝzinisidin yaman nǝrsilǝrni qiⱪiridu. 36 Mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, insanlar ⱪilƣan ⱨǝrbir eƣiz ⱪuruⱪ sɵzi üqün soraⱪ küni ⱨesab beridu. ■ 37 Qünki ɵz sɵzliring bilǝn ya ⱨǝⱪⱪaniy ispatlinisǝn, ya sɵzliringlar bilǝn gunaⱨkar dǝp bekitilisǝn.■

Mɵjizilik alamǝt kɵrsitix tǝlipi

Mar. 8:11-12; Luⱪa 11:29-32

38 Xu qaƣda bǝzi Tǝwrat ustazliri wǝ Pǝrisiylǝr uningƣa jawabǝn:

Ustaz, sǝndin bir mɵjizilik alamǝt kɵrgümiz bar, — dedi. □ ■ 39 Lekin u ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:

— Rǝzil ⱨǝm zinahor bu dǝwr bir «alamǝt»ning kɵristilixini istǝp yüridu. Biraⱪ bu dǝwrdikilǝrgǝ «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt»tin baxⱪa ⱨeqⱪandaⱪ mɵjirilik alamǝt kɵrsitilmǝydu. 40 Qünki Yunus pǝyƣǝmbǝr yoƣan beliⱪning ⱪorsiⱪida üq keqǝ-kündüz yatⱪandǝk, Insan’oƣlimu ohxaxla üq keqǝ-kündüz yǝrning baƣrida yatidu. ■ 41 Soraⱪ küni Ninǝwǝ xǝⱨiridikilǝr bu dǝwrdikilǝr bilǝn tǝng ⱪopup, bu dǝwrdikilǝrning gunaⱨlirini bekitidu. Qünki ular Yunus pǝyƣǝmbǝr jakarliƣan hǝwǝrni anglap, yamanliⱪidin towa ⱪilƣan; wǝ mana, muxu yǝrdǝ Yunus pǝyƣǝmbǝrdinmu uluƣ birsi turidu!□ ■

42 Soraⱪ küni «Jǝnubtiki ayal padixaⱨ»mu bu dǝwrdikilǝr bilǝn tǝng tirilip, ularning gunaⱨlirini bekitidu. Qünki u Sulaymanning dana sɵzlirini anglax üqün yǝr yüzining qetidin kǝlgǝn; wǝ mana, ⱨazir muxu yǝrdǝ Sulaymandinmu uluƣ birsi turidu.□ ■

Napak roⱨning ⱪaytip kelixi

Luⱪa 11:24-26

43 Napak roⱨ birawning tenidin qiⱪiriwetilgǝndin keyin, u ⱪurƣaⱪ dalalarni qɵrgilǝp yürüp, birǝr aramgaⱨni izdǝydu, biraⱪ tapalmaydu □ ■ 44 wǝ: «Mǝn qiⱪⱪan makanimƣa ⱪaytay» dǝydu. Xuning bilǝn ⱪaytip kelip, xu makanining yǝnila box turƣanliⱪini, xundaⱪla pakiz tazilanƣanliⱪini wǝ rǝtlǝngǝnlikini bayⱪaydu-dǝ, 45 berip ɵzidinmu bǝttǝr yǝttǝ jinni baxlap kelidu; ular kirip billǝ turidu. Buning bilǝn ⱨeliⱪi adǝmning keyinki ⱨali burunⱪidinmu tehimu yaman bolidu. Bu rǝzil dǝwrdikilǝrning ⱨalimu mana xundaⱪ bolidu.□ ■

Mening anam wǝ inilirim kim?

Mar. 3:31-35; Luⱪa 8:19-21

46 U toplaxⱪan halayiⱪⱪa dawamliⱪ sɵzlǝwatⱪanda, mana, anisi bilǝn iniliri kelip, uning bilǝn sɵzlǝxmǝkqi bolup taxⱪirida turuxti. ■ 47 Xuning bilǝn birǝylǝn uningƣa:

— Aningiz wǝ iniliringiz siz bilǝn sɵzliximiz dǝp taxⱪirida turidu, — dedi.

48 Lekin u jawabǝn xu hǝwǝrni yǝtküzgǝn kixidin: «Kim mening anam, kim mening inilirim?» — dǝp soridi. 49 Andin u ⱪolini sozup muhlislirini kɵrsitip:

— Mana mening anam, mana mening inilirim! 50 Qünki kim ǝrxtiki Atamning iradisini ada ⱪilsa, xu mening aka-inim, aqa-singlim wǝ anamdur, — dedi.■

Matta
<
12
>

□12:1 «xabat küni» — xǝnbǝ küni, Tǝwrat kalendari boyiqǝ ⱨǝptining yǝttinqi küni bolup, Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ Israildiki ⱨǝrbir insan wǝ mal-qarwilarmu xu küni ⱨǝrⱪandaⱪ ix-hizmǝt ⱪilmay, dǝm elixi kerǝk idi. Tǝbirlǝrnimu kɵrüng.

■12:1 Ⱪan. 23:24; Mar. 2:23; Luⱪa 6:1.

□12:2 «muhlisliring xabat küni Tǝwratta qǝklǝngǝn ixni ⱪiliwatidu» — «qǝklǝngǝn ix» toƣruluⱪ — Tǝwrat ⱪanunida qǝklǝngǝn. Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ dǝm elix küni «haman tepix» «hizmǝt» dǝp ⱪarilip, ⱪanunƣa hilapliⱪ ix dǝp ⱨesablinixi kerǝk idi, ǝlwǝttǝ. Pǝrisiylǝr muhlislarning danlarni yeyix üqün aⱪlixini «haman tǝpkǝnlikkǝ barawǝr» dǝp ⱪariƣan. Əmdi baxaⱪlarni üzüp yeyix ziraǝtlǝrgǝ orƣaⱪ selix bilǝn ohxaxmu yaki ohxax ǝmǝsmu, buningƣa oⱪurmǝnlǝr Mǝsiⱨning jawabini oⱪup ɵzi birnemǝ desun! «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ muxu wǝⱪǝ toƣruluⱪ izaⱨatlirimizni kɵrüng.

■12:2 Mis. 20:10.

□12:3 «Dawut wǝ uning ⱨǝmraⱨlirining aq ⱪalƣanda nemǝ ⱪilƣanliⱪini muⱪǝddǝs yazmilardin oⱪumiƣanmusilǝr?» — «Oⱪumiƣanmusilǝr?» degǝn sɵz Pǝrisiylǝrning daim rǝⱪibiliridin soraydiƣan soal xǝkli idi.

□12:4 «Dawut Hudaning ɵyigǝ kirip, Hudaƣa atalƣan, xundaⱪla ɵzi wǝ ⱨǝmraⱨliriƣa nisbǝtǝn Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ yeyixkǝ bolmaydiƣan «tǝⱪdim nanlar»ni sorap elip, ularni ⱨǝmraⱨliri bilǝn billǝ yegǝn» — bu wǝⱪǝ «1Sam.» 21:1-7dǝ hatirilǝngǝn.

■12:4 Mis. 29:33; Law. 24:9; 1Sam. 21:6.

■12:5 Qɵl. 28:9.

■12:6 2Tar. 6:18.

□12:7 «Izdǝydiƣinim ⱪurbanliⱪlar ǝmǝs, bǝlki rǝⱨim-xǝpⱪǝt» — «Ⱨox.» 6:6din elinƣan sɵz (9:13nimu kɵrüng).

■12:7 Ⱨox. 6:6; Mik. 6:8; Mat. 9:13; 23:23.

■12:8 Mar. 2:28; Luⱪa 6:5.

□12:9 «U u yǝrdin ayrilip, ularning sinagogiƣa kirdi» — «ular» bolsa yuⱪirida tilƣa elinƣan «Pǝrisiylǝr»ni kɵrsǝtkǝn boluxi kerǝk.

■12:9 Mar. 3:1; Luⱪa 6:6.

■12:10 Luⱪa 14:3.

■12:11 Mis. 23:4; Ⱪan. 22:4.

■12:12 Yar. 1:27.

□12:13 «U ⱪolini uzitixi bilǝnla ⱪoli ikkinqi ⱪoliƣa ohxax ǝsligǝ kǝltürüldi» — «ǝsligǝ kǝltürüldi» degǝn peilning «mǝjⱨul xǝkli» bolup, bizgǝ bu ixni Huda ɵzi ⱪilƣan, degǝnni uⱪturidu. Əmdi ular bu mɵjizǝ «xabat künidǝ yaritilƣanliⱪi» üqün zadi kimni ǝyiblimǝkqi?

■12:14 Mar. 3:6; Yⱨ. 5:18; 10:39; 11:53.

■12:15 Mat. 10:23.

■12:16 Mat. 9:30; Luⱪa 5:14.

□12:18 «Xuning bilǝn u ǝllǝrgǝ ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝtni jakarlaydu» — «Yǝx.» 42-babtili izaⱨtlarnimu kɵrüng. «Əllǝr» bolsa muxu yǝrdǝ «yat ǝllǝr», yǝni barliⱪ Yǝhudiy ǝmǝslǝrni, jaⱨandiki barliⱪ millǝtlǝrni kɵrsitidu. «Ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt» degǝnning mǝnisi toƣruluⱪ: — bu sɵz ibraniy tilida (Tǝwrattiki ǝyni bexarǝtttǝ) «mixpat» deyilidu, u tɵt jǝⱨǝtni ɵz iqigǝ alidu, yǝni Hudaning «ⱨǝⱪⱪaniy ⱪuli»ning: — (1) Hudaning butlar toƣruluⱪ ⱨɵkümi, yǝni «Huda degǝn tirik ⱨǝm birdur, butlar yoⱪtin bolƣan nǝrsǝ» degǝn ⱨǝⱪiⱪǝtni elip kelixini (ⱨǝⱪiⱪǝtsizlǝr ⱨǝⱪiⱪǝtkǝ erixidu). (2) Hudaning adil ⱪanun-pǝrmanlirining hǝwirini yǝtküzüp, qüxǝndürüp berixini; (3) ⱨǝrhil hata uⱪumlarni wǝ kɵzⱪaraxlarni tüzitip toƣra kɵzⱪaraxlarni yǝtküzüxini; (4) adalǝtsizlikni tüzitip, uwal bolƣanlarƣa adalǝtni yǝtküzüxini kɵrsitidu.

■12:18 Yǝx. 42:1; Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17.

□12:20 «Taki u ƣǝlibǝ bilǝn toƣra ⱨɵkümlǝrni qiⱪarƣuqǝ...» — «ⱨɵküm-ⱨǝⱪiⱪǝt» degǝnning mǝnisi toƣruluⱪ yuⱪiriⱪi 19-ayǝttiki izaⱨatni kɵrüng.

■12:21 Yǝx. 42:1-4.

■12:22 Mat. 9:32; Luⱪa 11:14.

■12:23 Yⱨ. 4:29.

■12:24 Mat. 9:34; Mar. 3:22; Luⱪa 11:15.

□12:27 «Əgǝr mǝn jinlarni Bǝǝlzibulƣa tayinip ⱪoƣlisam, silǝrning pǝrzǝntliringlar kimgǝ tayinip jinlarni ⱪoƣlaydu?! Xunga ular silǝr toƣruluⱪ ⱨɵküm qiⱪarsun!» — bu sɵzning ikki xǝrⱨi bar: — (1) «silǝrning pǝrzǝntliringlar» — bu Pǝrisiylǝrning ɵz talip-ǝgǝxküqilirini kɵrsitidu. Əmǝliyǝttǝ bolsa Pǝrisiylǝr wǝ ǝgǝxküqiliri jinlarni ⱨeq ⱨǝydiyǝlmǝytti. Undaⱪta Xǝytanning padixaⱨliⱪiƣa ⱨǝⱪiⱪiy ⱨujum ⱪilƣuqilar Əysa wǝ muritlirimu, yaki Pǝrisiylǝrmu? Pǝrisiylǝrning Hudaning ǝmǝs, bǝlki Xǝytanning tǝripidǝ turƣanliⱪi ɵz ǝgǝxküqilirining jinni ⱨǝydǝxkǝ küqsiz bolƣanliⱪiƣa ispat berǝtti. (2) «silǝrning pǝrzǝntliringlar» — bu Əysaning ǝgǝxküqilirini (Israillarning pǝrzǝntlirini) kɵrsitidu. Pǝⱪǝt Əysala ǝmǝs, ularmu jinlarni ⱨǝydiyǝlǝydiƣan bolƣan; xunga ularmu Əysaning Hudaning küqi bilǝn jin-xǝytanlarni bir tǝrǝp ⱪiliwatⱪanliⱪiƣa ispat berǝtti. Bizningqǝ (1)-kɵzⱪarax toƣra. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu kɵrüng.

□12:29 «Bir kixi küqtünggür birsining ɵyigǝ kirip, uning mal-mülkini ⱪandaⱪ bulap ketǝlisun?...» — bu tǝmsildiki «küqtünggür adǝm» Xǝytanni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Uning ɵyini bulang-talang ⱪilƣuqi Əysadin baxⱪa ⱨeqkim bolmaydu.

■12:31 Mar. 3:28; Luⱪa 12:10; 1Yuⱨa. 5:16.

□12:32 «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilƣanlar bolsa bu dunyadimu, u dunyadimu kǝqürümgǝ erixǝlmǝydu» — «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarxi gǝp ⱪilix» yaki «Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa kupurluⱪ ⱪilix» degǝn gunaⱨ toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.

■12:32 Qɵl. 15:30; 1Sam. 2:25; 1Yuⱨa. 5:16.

■12:33 Mat. 7:18.

■12:34 Zǝb. 40:9-10; Mat. 3:7; Luⱪa 6:45.

■12:36 Top. 12:14; Əf. 5:4.

■12:37 2Sam. 1:16; Luⱪa 19:22.

□12:38 «Ustaz, sǝndin bir mɵjizilik alamǝt kɵrgümiz bar» — Pǝrisiylǝr Əysadin tǝlǝp ⱪilƣan «alamǝt» bolsa ɵzining Mǝsiⱨ ikǝnlikini ispatlaydiƣan birǝr mɵzizilik alamǝt, ǝlwǝttǝ.

■12:38 Mat. 16:1; Mar. 8:11; Luⱪa 11:29; 1Kor. 1:22.

■12:40 Yun. 2:1,11

□12:41 «mana, muxu yǝrdǝ Yunus pǝyƣǝmbǝr dinmu uluƣ birsi turidu!» — bu 39-41-ayǝtlǝrdǝ Əysa Yunus pǝyƣǝmbǝrning yoƣan bir beliⱪning iqidǝ üq kün turup tirik qiⱪⱪanliⱪini tilƣa elix arⱪiliⱪ ɵziningmu ɵlüp, üqinqi küni tirilidiƣanliⱪini aldin eytⱪan. Tǝwrat, «Yunus» 1-2-bablarni wǝ xu kitabtiki «Yunus pǝyƣǝmbǝrdǝ kɵrülgǝn mɵjizilik alamǝt» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imiznimu ⱨǝm uxbu kitabtiki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. «bu dǝwrdikilǝrning gunaⱨlirini bekitidu» — دemǝk, «butpǝrǝs Ninǝwǝliklǝr Yunus pǝyƣǝmbǝrning tǝlimini anglap, yaman yoldin ⱪaytⱪan. Biraⱪ bu yǝrdǝ Yunus pǝyƣǝmbǝrdinmu uluƣ birsi bolƣan Mǝsiⱨ silǝrni yaman yoldin ⱪaytixⱪa qaⱪirsa, ⱪulaⱪ salmidinglar».

■12:41 Yun. 3:5; Luⱪa 11:32.

□12:42 «Jǝnubtiki ayal padixaⱨ» — yǝni «Xǝbaning ayal padixaⱨi». «Xǝba» jǝnubiy Ərǝbistan yaki Efiopiyǝni kɵrsitidu. «1Pad.» 10:1-10ni kɵrüng.

■12:42 1Pad. 10:1; 2Tar. 9:1; Luⱪa 11:31.

□12:43 «napak roⱨ» — jinni kɵrsitidu.

■12:43 Luⱪa 11:24.

□12:45 «buning bilǝn ⱨeliⱪi adǝmning keyinki ⱨali burunⱪidinmu tehimu yaman bolidu. Bu rǝzil dǝwrdikilǝrning ⱨalimu mana xundaⱪ bolidu» — bu tǝmsil: (1) jin qaplixixtin ⱪutⱪuzulƣan adǝmning ⱨǝⱪiⱪiy bir hǝtirini; (2) Yǝⱨudiy hǝlⱪning ǝⱨwalinimu kɵrsitidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

■12:45 Ibr. 6:4, 5; 10:26; 2Pet. 2:20.

■12:46 Mar. 3:31; Luⱪa 8:20.

■12:50 Yⱨ. 15:14; 2Kor. 5:16; Gal. 5:6; 6:15; Kol. 3:11.