23
Ⱨǝⱪⱪaniyǝt wǝ adilliⱪ
Yalƣan gǝpni yaymiƣin wǝ ya yalƣan guwaⱨliⱪ berip rǝzil adǝmgǝ yan basmiƣin.
Topⱪa ǝgixip rǝzil ixta bolma yaki dǝwa-dǝsturlarda guwaⱨliⱪ bǝrgǝndǝ topⱪa ǝgixip ⱨǝⱪiⱪǝtni burmilima. Kǝmbǝƣǝl dǝwa ⱪilsa, uningƣa yan basma.Law. 19:15
Düxminingning kala ya exiki ezip ketip, sanga uqrap ⱪalsa, uni elip kelip, igisigǝ qoⱪum tapxurup bǝr. Ⱪan. 22:1, 2; Luⱪa 6:27; Fil. 2:4 Əgǝr sanga ɵq bolƣanning exiki yükni kɵtürǝlmǝy yükning astida yatⱪinini kɵrsǝng, uni yardǝmsiz taxlimay, bǝlki uningƣa yardǝmlixip exikini ⱪopuruxup berixing zɵrür.Ⱪan. 22:4
Arangdiki kǝmbǝƣǝlning dǝwasida adalǝtni burmilima.Ⱪan. 27:19
Ⱨǝrⱪandaⱪ sahta ixtin ɵzüngni neri tart; bigunaⱨ adǝm bilǝn ⱨǝⱪⱪaniy adǝmni ɵltürmigin; qünki Mǝn rǝzil adǝmni ⱨǝrgiz adil dǝp aⱪlimaymǝn. Xuningdǝk ⱨeqⱪandaⱪ para yemǝ; qünki para kɵzi oquⱪlarni kor ⱪilip, ⱨǝⱪⱪaniylarning sɵzlirini burmilaydu.Ⱪan. 16:19; 1Sam. 8:3; Pǝnd. 19:6; Top. 7:7
Musapir kixilǝrgǝ zulum ⱪilma; qünki ɵzünglar Misir zeminida musapir bolup turƣan bolƣaqⱪa, musapirning roⱨiy ⱨalini bilisilǝr.Mis. 22:21; Law. 19:33; Ⱪan. 24:17
 
«Xabat yili» wǝ xabat küni
10 Altǝ yil ɵz yeringni terip, ⱨosullirini al. 11 Lekin yǝttinqi yili yǝrgǝ aram berip uni box ⱪoy; hǝlⱪingning namratliri uningdin yiƣip yesun, ulardin axⱪinini janggaldiki ⱨaywanlar yesun; xundaⱪla üzümzarliⱪing bilǝn zǝytunzarliⱪingnimu xundaⱪ ⱪilƣin.«Lekin yǝttinqi yili yǝrgǝ aram berip uni box ⱪoy;...» — Huda Ɵz hǝlⱪigǝ xundaⱪ ǝmr bǝrgǝnikǝn, ǝlwǝttǝ ulardin hǝwǝr alidu. Bu ǝmrgǝ baƣliⱪ wǝdilǝr toƣrisida «Law.» 25:1-7, 11, 12ni, bolupmu 20-22-ayǝtlǝrni kɵrüng.  Law. 25:4, 5
12 Altǝ kün iqidǝ ɵz ixingni ada ⱪilip, yǝttinqi küni aram elixing zɵrür. Buning bilǝn kala-exǝkliring aram tapidu, dedikingning oƣli bilǝn musapir kiximu ⱨarduⱪini qiⱪiridu.Mis. 20:8; 31:13-17.
13 Mǝn sanga eytⱪinimning ⱨǝmmisini kɵngül bɵlüp ada ⱪil; baxⱪa ilaⱨlarning namini tilingƣa alma; bular ⱨǝtta aƣzingƣimu qiⱪmisun.«Mǝn sanga eytⱪinimning ⱨǝmmisini kɵngül bɵlüp ada ⱪil» — ibraniy tilida «Mǝn silǝrgǝ eytⱪinim... ada ⱪilinglar» deyilidu.  Qɵl. 32:38; Yǝ. 23:7; Zǝb. 16:4; Ⱨox. 2:19; Zǝk. 13:2
 
Üq muⱨim ⱨeyt-bayram
14 Ⱨǝr yilda üq ⱪetim mening üqün ⱨeyt ɵtküzgin. 15 Aldi bilǝn «petir nan ⱨeyti»ni ɵtküz; sanga ǝmr ⱪilƣinimdǝk Abib eyidiki bekitilgǝn künlǝrdǝ yǝttǝ kün petir nan yegin; qünki xu ayda sǝn Misirdin qiⱪⱪaniding. Xu ⱨeytta ⱨeqkixi aldimƣa ⱪuruⱪ ⱪol kǝlmisun.Mis. 12:14,15; 13:3; 34:20; Ⱪan. 16:16
16 Sǝn ǝjir ⱪilip teriƣan etizdiki ziraitingning tunji ⱨosulini orƣanda «orma ⱨeyti»ni ɵtküz; xundaⱪla sǝn ǝjir singdürüp yǝrdin ahirⱪi ⱨosul-mǝⱨsulatliringni yil ahirida yiƣⱪanda «ⱨosul yiƣix ⱨeyti»ni ɵtküz.«orma ⱨeyti» — muxu ⱨeyt yǝnǝ «ⱨǝptilǝr ⱨeyti» ⱨǝm «dǝslǝpki orma ⱨeyti» dǝpmu atilidu. «ⱨosul-mǝⱨsulatliring» — muxu «ⱨosul-mǝⱨsulatliring» axliⱪlarni ⱨǝm ⱨǝrhil mewǝ-qiwǝ mǝⱨsulatlirini ɵz iqigǝ alidu. «ⱨosul yiƣix ⱨeyti» — muxu ⱨeyt yǝnǝ «kǝpilǝr ⱨeyti» dǝpmu atilidu.
17 Yilda üq ⱪetim ǝrkǝkliringning ⱨǝmmisi Rǝb Pǝrwǝrdigarning ⱨuzuriƣa ⱨazir bolsun.
18 Sǝn manga atalƣan ⱪurbanliⱪning ⱪenini hemirturuq selinƣan nan bilǝn sunmiƣin; ⱨeyt ⱪurbanliⱪining yeƣini bolsa keqiqǝ ⱪondurup ǝtigiqigǝ saⱪlima.«ⱪurbanliⱪ» — bu sɵz adǝttǝ «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi» yaki «tǝxǝkkur ⱪurbanliⱪi»ni kɵrsitidu.
19 Zeminingdiki dǝslǝpki ⱨosulning ǝng yahxsini Pǝrwǝrdigar Hudayingning ɵyigǝ elip kǝl.
Oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixurma.«Oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixurma» — bu ǝmr bǝlkim ǝtraptiki butpǝrǝs hǝlⱪlǝrning mǝlum ɵrp-aditigǝ ǝgǝxmǝslik kerǝklikini kɵrsitixi mumkin. Bu toƣruluⱪ yǝnǝ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.  Mis. 34:26
 
Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisining yollarni tǝyyarlixi
20 Mana, Mǝn bir Pǝrixtini yolda seni ⱪoƣdap, Mǝn sanga tǝyyarliƣan yǝrgǝ elip barsun dǝp, aldingda yürüxkǝ ǝwǝtimǝn. Mis. 33:2 21 Sǝn uning aldida ɵzünggǝ agaⱨ bol, uning awaziƣa ⱪulaⱪ sal. Uning zitiƣa tǝgmǝ; bolmisa, u itaǝtsizlikliringni kǝqürmǝydu; qünki Mening namim uningdidur. «ɵzünggǝ agaⱨ bol» — ibraniy tilida «ɵzünggǝ ⱪara» («xamar») degǝn peil bilǝn ipadilinidu. 20-ayǝttǝ Pǝrixtining ularni «ⱪoƣdaydiƣanliⱪi» (ibraniy tilida «ⱪaraydiƣanliⱪi») «hamar» degǝn ohxax peil bilǝn ipadlinidu. 22 Lekin ǝgǝr sǝn uning awaziƣa ⱪulaⱪ selip, Mening barliⱪ buyruƣanlirimƣa ǝmǝl ⱪilsang, Mǝn düxmǝnliringgǝ düxmǝn, küxǝndiliringgǝ küxǝndǝ bolimǝn. Yar. 12:3 23 Qünki Mening Pǝrixtǝm aldingda yürüp, seni Amoriy, Ⱨittiy, Pǝrizziy, Ⱪanaaniy, Ⱨiwiy wǝ Yǝbusiylarning zeminiƣa baxlap kiridu; Mǝn ularni yoⱪitimǝn.
24 Sǝn ularning ilaⱨliriƣa bax urup ibadǝt ⱪilma wǝ yaki ular ⱪilƣandǝk ⱪilma; bǝlki ularning butlirini üzül-kesil qeⱪiwǝt, but tüwrüklirini üzül-kesil kukum-talƣan ⱪiliwǝt; «ularning butlirini üzül-kesil qeⱪiwǝt,...» — yaki «ularni (Ⱪanaaniylarning) yoⱪitip,...». 25 Lekin Hudayinglar Pǝrwǝrdigarning ibaditidǝ bolunglar. Xundaⱪ ⱪilsanglar U nan bilǝn süyünglarni bǝrikǝtlǝydu; Mǝn barliⱪ kesǝllikni aranglardin qiⱪirip taxlaymǝn. Mis. 15:26; Ⱪan. 7:15 26 Buning bilǝn zeminingda boyidin ajrap ketidiƣan yaki tuƣmas ⱨeqbir ayal yaki qarpay bolmaydu; ɵmrüngning künlirini toluⱪ ⱪilimǝn.Ⱪan. 7:14
27 Mǝn sening aldingda wǝⱨimimni ǝwǝtimǝn, ⱪaysi taipigǝ yeⱪinlaxsang xularni parakǝndǝ ⱪilimǝn; xuning bilǝn ⱨǝmmǝ düxmǝnliringni kǝynigǝ yandurup ⱪaqurimǝn. Mis. 14:24; Yǝ. 10:10 28 Ⱨiwiylar, Ⱪanaaniylar wǝ Ⱨittiylarni aldingdin ⱪoƣlap qiⱪiriwetixkǝ seriⱪ ⱨǝrilǝrni aldingda yürüxkǝ ǝwǝtimǝn. «seriⱪ ⱨǝrǝ» — bu isim ibraniy tilida adǝttiki ⱨǝridin qong wǝ tehimu qaⱪⱪaⱪ birhil ⱨǝrini kɵrsǝtsǝ kerǝk.  Ⱪan. 7:20; Yǝ. 24:12 29 Əmma zeminning Harabilixip, dalada wǝⱨxiy ⱨaywanlar awup sanga hǝwp bolup ⱪalmasliⱪi üqün, xu ǝllǝrni aldingdin bir yilƣiqǝ ⱨǝydiwǝtmǝymǝn, 30 Bǝlki sǝn awup, zeminni pütünlǝy miras ⱪilip bolƣuqǝ, az-azdin ⱨǝydǝp turimǝn.
31 Sening zeminingning qegrilirini Ⱪizil Dengizdin tartip Filistiylǝrning dengiziƣiqǝ, xuningdǝk qɵldin tartip Əfrat dǝryasiƣiqǝ bekitimǝn; qünki zeminda turuwatⱪanlarni ⱨǝydiwetip yerini igilixing üqün, ularni ⱪolungƣa tapxurimǝn. «Filistiylǝrning dengizi» — «Ottura Dengiz»ni kɵrsitidu.  Qɵl. 34:3, 4 32 Sǝn ular bilǝn wǝ yaki ilaⱨliri bilǝn ⱨeqⱪandaⱪ bir ǝⱨdǝ tüzmǝ. Mis. 34:12,15; Ⱪan. 7:2 33 Ularning seni aldimda gunaⱨⱪa patⱪuzmasliⱪi üqün ularni zeminingda ⱪǝt’iy turƣuzma. Qünki mubada sǝn ularning ilaⱨlirining ibaditidǝ bolsang, bu ix sanga tuzaⱪ bolidu.Yǝ. 23:13; Ⱨak. 2:3
 
 

23:3 Law. 19:15

23:4 Ⱪan. 22:1, 2; Luⱪa 6:27; Fil. 2:4

23:5 Ⱪan. 22:4

23:6 Ⱪan. 27:19

23:8 Ⱪan. 16:19; 1Sam. 8:3; Pǝnd. 19:6; Top. 7:7

23:9 Mis. 22:21; Law. 19:33; Ⱪan. 24:17

23:11 «Lekin yǝttinqi yili yǝrgǝ aram berip uni box ⱪoy;...» — Huda Ɵz hǝlⱪigǝ xundaⱪ ǝmr bǝrgǝnikǝn, ǝlwǝttǝ ulardin hǝwǝr alidu. Bu ǝmrgǝ baƣliⱪ wǝdilǝr toƣrisida «Law.» 25:1-7, 11, 12ni, bolupmu 20-22-ayǝtlǝrni kɵrüng.

23:11 Law. 25:4, 5

23:12 Mis. 20:8; 31:13-17.

23:13 «Mǝn sanga eytⱪinimning ⱨǝmmisini kɵngül bɵlüp ada ⱪil» — ibraniy tilida «Mǝn silǝrgǝ eytⱪinim... ada ⱪilinglar» deyilidu.

23:13 Qɵl. 32:38; Yǝ. 23:7; Zǝb. 16:4; Ⱨox. 2:19; Zǝk. 13:2

23:15 Mis. 12:14,15; 13:3; 34:20; Ⱪan. 16:16

23:16 «orma ⱨeyti» — muxu ⱨeyt yǝnǝ «ⱨǝptilǝr ⱨeyti» ⱨǝm «dǝslǝpki orma ⱨeyti» dǝpmu atilidu. «ⱨosul-mǝⱨsulatliring» — muxu «ⱨosul-mǝⱨsulatliring» axliⱪlarni ⱨǝm ⱨǝrhil mewǝ-qiwǝ mǝⱨsulatlirini ɵz iqigǝ alidu. «ⱨosul yiƣix ⱨeyti» — muxu ⱨeyt yǝnǝ «kǝpilǝr ⱨeyti» dǝpmu atilidu.

23:18 «ⱪurbanliⱪ» — bu sɵz adǝttǝ «inaⱪliⱪ ⱪurbanliⱪi» yaki «tǝxǝkkur ⱪurbanliⱪi»ni kɵrsitidu.

23:19 «Oƣlaⱪni anisining sütidǝ ⱪaynitip pixurma» — bu ǝmr bǝlkim ǝtraptiki butpǝrǝs hǝlⱪlǝrning mǝlum ɵrp-aditigǝ ǝgǝxmǝslik kerǝklikini kɵrsitixi mumkin. Bu toƣruluⱪ yǝnǝ «Lawiylar»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

23:19 Mis. 34:26

23:20 Mis. 33:2

23:21 «ɵzünggǝ agaⱨ bol» — ibraniy tilida «ɵzünggǝ ⱪara» («xamar») degǝn peil bilǝn ipadilinidu. 20-ayǝttǝ Pǝrixtining ularni «ⱪoƣdaydiƣanliⱪi» (ibraniy tilida «ⱪaraydiƣanliⱪi») «hamar» degǝn ohxax peil bilǝn ipadlinidu.

23:22 Yar. 12:3

23:24 «ularning butlirini üzül-kesil qeⱪiwǝt,...» — yaki «ularni (Ⱪanaaniylarning) yoⱪitip,...».

23:25 Mis. 15:26; Ⱪan. 7:15

23:26 Ⱪan. 7:14

23:27 Mis. 14:24; Yǝ. 10:10

23:28 «seriⱪ ⱨǝrǝ» — bu isim ibraniy tilida adǝttiki ⱨǝridin qong wǝ tehimu qaⱪⱪaⱪ birhil ⱨǝrini kɵrsǝtsǝ kerǝk.

23:28 Ⱪan. 7:20; Yǝ. 24:12

23:31 «Filistiylǝrning dengizi» — «Ottura Dengiz»ni kɵrsitidu.

23:31 Qɵl. 34:3, 4

23:32 Mis. 34:12,15; Ⱪan. 7:2

23:33 Yǝ. 23:13; Ⱨak. 2:3