25
Zeminning «xabat yili»
Pǝrwǝrdigar Sinay teƣida Musaƣa sɵz ⱪilip mundaⱪ dedi: — Sǝn Israillarƣa mundaⱪ degin: — Mǝn silǝrgǝ beridiƣan zeminƣa kirgininglarda u zeminning ɵzimu Pǝrwǝrdigarƣa atap bir xabat aramini alsun. Mis. 23:10 Sǝn altǝ yil etizingni terip, altǝ yil talliⱪ beƣingni qatap, ulardin ⱨosullarni yiƣⱪin; ǝmma yǝttinqi yili zeminning ɵzi üqün bir «xabatliⱪ aram» bolsun; u Pǝrwǝrdigarƣa atalƣan bir «xabat» ⱨesablinidu. Xu yili sǝn etizingni terimaysǝn wǝ talliⱪingni qatimaysǝn. Ɵzlükidin ünüp qiⱪⱪan ⱨosulni ormaysǝn; wǝ qatalmiƣan talliringning üzümlirini üzmǝysǝn; qünki xu yil zemin aram alidiƣan yildur.
Ⱨalbuki, zemin xabat yilida qiⱪarƣan ⱨosul ⱨǝmminglarƣa ozuⱪ bolidu, yǝni ɵzüng üqün, ⱪul-dediking üqün, mǝdikaring üqün wǝ seningkidǝ turuwatⱪan musapir üqün, xuningdǝk mal-waranliring üqün Wǝ zeminingdiki yawayi ⱨaywanlar üqünmu ozuⱪ bolidu; zeminning ⱨǝmmǝ ⱨosuli ozuⱪ bolidu. «... zeminingdiki yawayi ⱨaywanlar üqünmu ozuⱪ bolidu; zeminning ⱨǝmmǝ ⱨosuli ozuⱪ bolidu» — demǝk, (1) etiz-talliⱪning igisi ɵz yeridin ɵzlükidin ünüp qiⱪⱪan «tǝbiiy ⱨosul»ni orƣaⱪ wǝ piqaⱪ bilǝn ⱨǝrgiz almasliⱪi kerǝk; (2) barliⱪ hǝlⱪ xu «tǝbiiy ⱨosul»din, xundaⱪla ⱨǝrhil dǝrǝhlǝrning mewisini wǝ zemindiki baxⱪa tǝbiiy ozuⱪluⱪni (kimning yeridǝ boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr) haliƣanqǝ ⱪol bilǝn üzsǝ bolatti; (3) ⱨǝtta zemindiki yawayi ⱨaywanlarmu uningdin bǝⱨrimǝn boluxⱪa bolatti; xuning üqün etiz ǝtrapidiki qit-ⱪaxalarni eqip berixi kerǝk idi.
 
«Kanay-burƣa qalidiƣan yili», yǝni «azadliⱪ yili», «xadliⱪ yili»
Xuningdǝk sǝn yǝttǝ ⱪetimliⱪ xabat yilini, yǝni yǝttǝ ⱨǝssǝ yǝttǝ yilni saniƣin; yǝttǝ xabat yil künliri ⱪiriⱪ toⱪⱪuz yil bolidu. Xunqilik waⱪit ɵtüp, yǝttinqi ayda, ayning oninqi küni, kafarǝt künidǝ burƣa qelip sadasini yuⱪiri qiⱪirisilǝr; kafarǝt künining ɵzidǝ silǝr pütkül zemininglarda burƣining sadasini anglitisilǝr.
10 Xu ǝllikinqi yilini silǝr muⱪǝddǝs dǝp bilip, pütkül zeminda uningda barliⱪ turuwatⱪanlarning ⱨǝmmisigǝ azadliⱪni jakarlixinglar kerǝk. Xu yil silǝrgǝ «azadliⱪ yili» bolidu, ⱨǝrbiringlar ɵz yǝr-mülükliringlarƣa ⱪaytisilǝr, ⱨǝrbiringlar ɵz ailǝ-jǝmǝtinglarƣa ⱪaytip barisilǝr. «Azadliⱪ yili» — ǝslidǝ ibraniy tilida «burƣa (qelix) yili» dǝp atilatti. Keyin, uning qüxǝnqisi tezla «azadliⱪ yili», «xadliⱪ yili» degǝngǝ ɵzgǝrdi. 11 Bu ǝllikinqi yili silǝrgǝ bir azadliⱪ yili bolsun; u yili ⱨeq nemǝ terimaysilǝr, ɵzlükidin ünüp qiⱪⱪan ⱨosulnimu ormaysilǝr wǝ qatalmiƣan talliringlarning üzümlirinimu yiƣmaysilǝr. 12 Qünki bu azadliⱪ yili bolup, silǝrgǝ muⱪǝddǝs ⱨesablansun; uning ⱨosulini bolsa, etiz-dalilardin tepip ⱨǝmminglar yǝysilǝr. «xabat yili» — bu ix toƣrisidiki bǝlgilimilǝrni, 5-7-ayǝtlǝrdin wǝ izaⱨatliridin kɵrüng.
 
Yǝr-mülüklǝrning yanduruluxi
13 Azadliⱪ yili aranglardiki ⱨǝrbir adǝm ɵz yǝr-mülkigǝ ⱪaytsun. 14 Silǝr ⱪoxnanglarƣa birnemǝ setip bǝrsǝnglar, yaki ⱪoxnanglardin birnemǝ setiwalsanglar, bir-biringlarni bozǝk ⱪilmanglar. «Silǝr ⱪoxnanglarƣa birnemǝ setip bǝrsǝnglar, yaki ⱪoxnanglardin birnemǝ setiwalsanglar» — bu ayǝttiki «birnemǝ» xübⱨisizki yǝr-zeminlarni yaki igilikni kɵrsitidu (13-ayǝtni kɵrüng). 15 Ⱪoxnangdin yǝrni setiwalsang, undaⱪta «azadliⱪ yili»din keyin ɵtkǝn yillarning sanini ⱨesablap uningdin setiwelixing kerǝk; umu ⱪalƣan yillarning saniƣa ⱪarap, yǝrning keyinki ⱨosulliriƣa asasǝn sanga setip bǝrsun. 16 «Azadliⱪ yili»ƣiqǝ bolƣan yillar kɵprǝk bolsa, baⱨasini xuningƣa muwapiⱪ yuⱪiri kɵtürisǝn; ⱪalƣan yillar azraⱪ bolsa, baⱨasini xuningƣa muwapiⱪ kemǝytsun. Qünki ⱪalƣan yillarning ⱨosulliri ⱪanqǝ bolsa, u xu boyiqǝ sanga setip beridu. 17 Silǝr bir-biringlarni bozǝk ⱪilmanglar, bǝlki Hudayinglardin ⱪorⱪunglar; qünki Mǝn bolsam Hudayinglar Pǝrwǝrdigardurmǝn.
18 Silǝr Mening bǝlgilimilirimni tutup, ⱨɵkümlirimdǝ turup, xularƣa ǝmǝl ⱪilinglar; silǝr xundaⱪ ⱪilsanglar, zemininglarda tinq-aman turisilǝr. 19 Xuning bilǝn zemin silǝrgǝ ɵz mewisini beridu, silǝr toyƣudǝk yǝp, uningda tinq-aman turisilǝr.
20 Əgǝr silǝr: — Mana, bizgǝ terip ⱨosulni yiƣixⱪa ijazǝt berilmisǝ, yǝttinqi yili nemǝ yǝymiz, dǝp sorisanglar, 21  silǝrgǝ mǝlum bolsunki, altinqi yilida üq yilning ⱨosulini bǝrsun dǝp, Mǝn üstünglarƣa bǝrikitimni «qüx» dǝp buyruymǝn. 22 Wǝ xundaⱪ boliduki, silǝr sǝkkizinqi yili teriysilǝr, ǝmma toⱪⱪuzinqi yiliƣiqǝ exip ⱪalƣan kona ⱨosuldin tehiqǝ yǝysilǝr; xu toⱪⱪuzinqi yiliƣiqǝ silǝr kona axliⱪtin yǝysilǝr.
23 Yǝr-zemin setilsa, mǝnggülük setilmisun, qünki zeminning ɵzi Meningkidur, silǝr bolsanglar Mening yenimdiki musapir wǝ meⱨman, halas. 24 Silǝr igǝ bolidiƣan pütkül zeminda yǝr-zeminning igilirigǝ uni «ⱪayturuwelix ⱨoⱪuⱪi»ni yaritip berixinglar kerǝk. 25 Əgǝr ⱪerindaxliringlardin biri kǝmbǝƣǝllixip, ɵz miras yerini setiwǝtkǝn bolsa, uning yeⱪin tuƣⱪini, yǝni «ⱨǝmjǝmǝt xapaǝtqi»si kelip ɵz ⱪerindixi satⱪan yǝrni ⱪayturup setiwalsun. «ⱨǝmjǝmǝt xapaǝtqi» — muxu sɵz ibraniy tilidiki «goel»ning tǝrjimisidur. Tǝwrattiki nurƣun yǝrlǝrdǝ bu sɵz tepilidu (mǝsilǝn, «Ayup» 19:25ni wǝ izaⱨatni kɵrüng). Bǝzidǝ «ⱨǝmjǝmǝt ⱪutⱪuzƣuqi» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Bu sɵz omumǝn birsining mǝlum awariqilikkǝ uqriƣinida, uningƣa tuƣⱪanqiliⱪ (ⱨǝmjǝmǝtlik) ⱪilip uni ⱪutⱪuzux üqün bǝdǝl tɵlǝydiƣan ⱪutⱪuzƣuqi tuƣⱪinini bilduridu. 26 Əgǝr uning ⱨeq xapaǝtqi tuƣⱪini bolmisa, lekin u yanduruwelixⱪa kerǝklik pulni tapalisa, «lekin u yanduruwelixⱪa kerǝklik pulni tapalisa» — ibraniy tilida «u» «uning ⱪoli» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. 27 Undaⱪta satⱪiniƣa ⱪanqǝ yil bolƣanliⱪini ⱨesablap, azadliⱪ yiliƣiqǝ ⱪalƣan yillar üqün setiwalƣan kixigǝ muwapiⱪ pul berip, ɵz yerigǝ ⱪaytsun. 28 Lekin ǝgǝr u yanduruwelixⱪa kerǝklik pulni tapalmisa, ɵzi setip bǝrgǝn yǝr azadliⱪ yiliƣiqǝ alƣuqining ⱪolida tursun; azadliⱪ yili kǝlgǝndǝ yǝr yǝr setiwalƣuqining ⱪolidin qiⱪsun, ɵz igisi ɵz yǝr-mülkigǝ ⱪaytsun.
 
Setip bǝrgǝn ɵylǝr toƣruluⱪ
29 Əgǝr birsi sepilliⱪ xǝⱨǝrning iqidiki bir turalƣu ɵyni satⱪan bolsa, setip bir yil iqidǝ uni yanduruwelix ⱨoⱪuⱪi bardur. Toluⱪ bir yil tügǝp bolƣuqǝ, yanduruwelix ⱨoⱪuⱪi bardur. 30 Lekin pütün yil iqidǝ yanduruwelinmisa, sepilliⱪ xǝⱨǝrning iqidiki bu ɵy nǝsildin-nǝsilgǝ alƣan kixining ⱪolida bolup, azadliⱪ yili kǝlsimu yandurulmas.
31 Lekin sepilsiz kǝntlǝrning ɵyliri bolsa zeminning etizliridǝk ⱨesablinidu; ularni yandurup setiwalƣili bolidu; azadliⱪ yili kǝlgǝndǝ ǝsli igisining ⱪoliƣa yandurulidu.
32 Lekin Lawiy xǝⱨǝrliridǝ bolsa, Lawiylar ɵz mirasi bolƣan xǝⱨǝrlǝrdiki ɵylirini halisa ⱨǝrⱪaqan ⱪayturuwelix ⱨoⱪuⱪi bardur. «Lawiylarning xǝⱨǝrliri» — Israil iqidǝ Lawiylarƣa alaⱨidǝ has bolƣan 48 xǝⱨǝr bar idi («Qɵl.» 35-bab, «Yǝxua» 21-babni kɵrüng). 33 Lawiylardin biri ɵylirini, yǝni ɵz mirasi bolƣan xǝⱨǝrdiki bir ɵyni ⱪayturuwelix ⱨoⱪuⱪi bar bolsimu, lekin ⱪayturup almiƣan bolsa, undaⱪ ǝⱨwalda u azadliⱪ yili kǝlgǝndǝ yandurulidu; qünki Lawiy xǝⱨǝrlirining ɵyliri bolsa Lawiylarning Israillarning arisidiki mirasi bolidu. «Lawiylardin biri ɵylirini... ⱪayturuwelix ⱨoⱪuⱪi bar bolsimu,... u azadliⱪ yili kǝlgǝndǝ yandurulidu» — yaki «Əgǝr Lawiylardin biri baxⱪa birsidin (yǝni baxⱪa bir Lawiy adǝmdin) ɵz mirasi bolƣan xǝⱨiridǝ bir ɵyni setiwalsimu, azadliⱪ yili kǝlgǝndǝ yandurulidu». Bu ayǝtning yǝnǝ bǝzi baxⱪa tǝrjimiliri yaki xǝrⱨliri uqrixi mumkin. 34 Xundaⱪ ⱨǝm bularning xǝⱨǝrlirining qɵrisidiki etiz-yǝrliri bolsa, ularning ǝbǝdiy mirasi bolƣaqⱪa, setilsa bolmaydu. «... bularning xǝⱨǝrlirining qɵrisidiki etiz-yǝrliri ... setilsa bolmaydu» — bu etizlar ularning hususiy tǝǝlluⱪati ǝmǝs, bǝlki ularning «kollektip» tǝǝlluⱪi idi.
 
Ⱪǝrzlǝr wǝ ⱪullar toƣruluⱪ bǝlgilimilǝr
35 Sanga ⱪoxna bolƣan, ⱪerindaxliringlardin biri kǝmbǝƣǝllixip, ɵz jenini baⱪalmay ⱪalsa, sǝn uni musapir yaki yaⱪa yurtluⱪ meⱨmandǝk yeningda turƣuzup, uningdin hǝwǝr alƣin. 36 Sǝn uningdin ɵsüm wǝ yaki payda almiƣin; sǝn Hudayingdin ⱪorⱪup, ⱪerindixingni ⱪexingda turuxⱪa ⱪoyƣin. Mis. 22:25; Ⱪan. 23:18; Pǝnd. 28:8; Əz. 18:8; 22:12 37 Pulungni uningƣa ɵsümgǝ bǝrmǝ, axliⱪingnimu payda elix mǝⱪsitidǝ uningƣa ɵtnǝ bǝrmigin.
38 Hudayinglar boluxⱪa, Ⱪanaan zeminini silǝrgǝ berixkǝ silǝrni Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn Hudayinglar Pǝrwǝrdigar Ɵzümdurmǝn.
39 Əgǝr sanga ⱪoxna bolƣan ⱪerindixing kǝmbǝƣǝllixip, ɵzini sanga satsa, uni ⱪuldǝk ⱪulluⱪ hizmitigǝ salmiƣin; Mis. 21:2; Ⱪan. 15:12; Yǝr. 34:14 40 bǝlki u ⱪexingda mǝdikar yaki musapirdǝk tursun; azadliⱪ yiliƣiqǝ sening hizmitingdǝ bolsun; 41 andin azad bolup ɵzi bilǝn baliliri ⱪexingdin qiⱪip, ɵz jǝmǝtigǝ yenip berip, ata-bowilirining yǝr-mülkigǝ ⱪaytsun. «andin ⱪul azad bolup ɵzi bilǝn baliliri ... ata-bowilirining yǝr-mülkigǝ ⱪaytsun» — «Mis.» 21:2-6-ayǝtlǝrdǝ berilgǝn bǝlgilimilǝr boyiqǝ ibraniy ⱪul altǝ yil ixlǝp bolƣandin keyin azadliⱪⱪa ⱪoyup berilixi kerǝk. Lekin «azadliⱪ yili» uning ixlǝxkǝ kerǝk bolƣan altǝ yil toxmayla kǝlsǝ, xu yili u ailisi bilǝn azadliⱪⱪa qiⱪidu. 42 Qünki ular Mǝn Ɵzüm Misir zeminidin qiⱪirip elip kǝlgǝn ⱪul-bǝndilirim bolƣaqⱪa, ularni ⱪuldǝk setixⱪa yol ⱪoymanglar. 43 Sǝn ularƣa ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ bilǝn hojiliⱪ ⱪilmaysǝn, bǝlki Hudayingdin ⱪorⱪⱪin. Əf. 6:9; Kol. 4:1
44 Lekin ɵzünggǝ ⱪul yaki dedǝk almaⱪqi bolsang, ularni ǝtraptiki yat ǝllǝrdin xundaⱪ ⱪul ya dedǝk setiwalsang bolidu. 45 Bulardin baxⱪa, aranglarda olturaⱪlaxⱪan musapirlarning pǝrzǝntlirini wǝ xularning jǝmǝtidin, yǝni silǝr bilǝn billǝ turuwatⱪan, zemininglarda tuƣulƣanlardin ⱪullar setiwalsanglar bolidu; xuning bilǝn ular silǝrning mülkünglar bolup ⱪalidu. 46 Silǝr muxularni ɵzünglardin keyinki baliliringlarƣa miras ⱪilip, ularƣa mülük boluxⱪa ⱪaldursanglar bolidu; muxularni ǝbǝdgiqǝ ⱪul ⱪilsanglar bolidu; lekin ɵz ⱪerindaxliringlar bolƣan Israillar arisida bolsa, bir-biringlarƣa ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ bilǝn hojiliⱪ ⱪilmasliⱪinglar kerǝk.
47 Əgǝr aranglarda olturuxluⱪ bir musapir yaki yaⱪa yurtluⱪ beyiƣan wǝ uningƣa ⱪoxna ⱪerindixing kǝmbǝƣǝllixip, ɵzini xu ⱪoxna musapirƣa wǝ yaki xu musapirning mǝlum bir ǝwladiƣa satsa, 48 u setilƣandin keyin uningda pul tɵlǝp ⱨɵrlükkǝ qiⱪix ⱨoⱪuⱪi ⱪalidu; uning aka-ukilirining ⱨǝrⱪaysisi uni ⱨɵrlükkǝ setiwalsa bolidu. 49 Xuningdǝk uning taƣisi yaki taƣisining oƣli wǝ yaki jǝmǝtidin bolƣan ⱨǝrⱪaysi yeⱪin tuƣⱪini uni ⱨɵrlükkǝ setiwalsa bolidu; yaki ɵzining ⱪurbi yǝtsǝ, pul berip ɵz-ɵzini ⱨɵrlükkǝ setiwalsa bolidu. «...ɵzining ⱪurbi yǝtsǝ, pul berip ɵz-ɵzini ⱨɵrlükkǝ setiwalsa bolidu» — demǝk, hojayini yat ǝllik bolsa, «Mis.» 21:2-6-ayǝtlǝrdiki «ⱪul altǝ yil ixlǝp andin azad bolidu» degǝn bǝlgilimǝ inawǝtlik bolmaydu. 50 Uni setiwalidiƣan kixi uning hojisi bilǝn gǝplixip setilƣan yildin tartip azadliⱪ yiliƣiqǝ ⱪanqilik bolƣanliⱪini ⱨesablap, setiwelix baⱨasini yillarning saniƣa ⱪarap ⱨesablisun; ⱨɵrlük puli ⱨesablaxta ⱪulning hojisiƣa ixlǝxkǝ kerǝk bolƣan ⱪalƣan künlirining ⱨǝⱪⱪi «mǝdikarning ixligǝn künliri»dǝk ⱨesablansun. «... ⱪalƣan künlirining ⱨǝⱪⱪi «mǝdikarning ixligǝn künliri»dǝk ⱨesablansun» — demǝk, ⱪalƣan yillarƣa mǝdikarning ix ⱨǝⱪⱪi ɵlqimi boyiqǝ pul ⱨesablap tɵlixi kerǝk. 51 Azadliⱪ yiliƣa yǝnǝ heli yillar bolsa, xuni ⱨesablap, setilƣan pulning nisbiti boyiqǝ ⱨɵrlük pulini ⱨesablap bǝrsun; 52 ǝgǝr azadliⱪ yiliƣa az yillar ⱪalƣan bolsa, uni ⱨesab ⱪilip, ⱪalƣan ⱪulluⱪ yilliriƣa muwapiⱪ pulni yandurup bǝrsun.
53 Bolmisa, ⱪul xu hojisining yenida yilliⱪ mǝdikardǝk turuxi kerǝk; uning hojisi sening kɵz aldingda uningƣa ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ bilǝn hojiliⱪ ⱪilmisun. «... uning hojisi sening kɵz aldingda uningƣa ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ bilǝn hojiliⱪ ⱪilmisun» — demǝk, Yǝⱨudiylardin biri yaⱪa yurtluⱪ bir hojayinning ⱪol astida ⱪul bolup ixlisǝ, ⱪoxna bolƣan Yǝⱨudiy ⱪerindaxliri uning ⱨaliƣa yetip, uningdin hǝwǝr elixi kerǝk.
54 Əgǝr ⱪul yuⱪiriⱪi yollar bilǝn ⱨɵrlükkǝ qiⱪalmisa, azadliⱪ yili kǝlgǝndǝ ⱪoyup berilsun — u baliliri bilǝn ⱪoxulup azad bolidu. 55 Qünki Israillarning ɵzi Manga ⱪul-bǝndilǝrdur; ular Mǝn Ɵzüm Misir zeminidin qiⱪirip kǝlgǝn ⱪul-bǝndilirimdur. Hudayinglar Pǝrwǝrdigar Ɵzümdurmǝn.
 
 

25:2 Mis. 23:10

25:7 «... zeminingdiki yawayi ⱨaywanlar üqünmu ozuⱪ bolidu; zeminning ⱨǝmmǝ ⱨosuli ozuⱪ bolidu» — demǝk, (1) etiz-talliⱪning igisi ɵz yeridin ɵzlükidin ünüp qiⱪⱪan «tǝbiiy ⱨosul»ni orƣaⱪ wǝ piqaⱪ bilǝn ⱨǝrgiz almasliⱪi kerǝk; (2) barliⱪ hǝlⱪ xu «tǝbiiy ⱨosul»din, xundaⱪla ⱨǝrhil dǝrǝhlǝrning mewisini wǝ zemindiki baxⱪa tǝbiiy ozuⱪluⱪni (kimning yeridǝ boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr) haliƣanqǝ ⱪol bilǝn üzsǝ bolatti; (3) ⱨǝtta zemindiki yawayi ⱨaywanlarmu uningdin bǝⱨrimǝn boluxⱪa bolatti; xuning üqün etiz ǝtrapidiki qit-ⱪaxalarni eqip berixi kerǝk idi.

25:10 «Azadliⱪ yili» — ǝslidǝ ibraniy tilida «burƣa (qelix) yili» dǝp atilatti. Keyin, uning qüxǝnqisi tezla «azadliⱪ yili», «xadliⱪ yili» degǝngǝ ɵzgǝrdi.

25:12 «xabat yili» — bu ix toƣrisidiki bǝlgilimilǝrni, 5-7-ayǝtlǝrdin wǝ izaⱨatliridin kɵrüng.

25:14 «Silǝr ⱪoxnanglarƣa birnemǝ setip bǝrsǝnglar, yaki ⱪoxnanglardin birnemǝ setiwalsanglar» — bu ayǝttiki «birnemǝ» xübⱨisizki yǝr-zeminlarni yaki igilikni kɵrsitidu (13-ayǝtni kɵrüng).

25:25 «ⱨǝmjǝmǝt xapaǝtqi» — muxu sɵz ibraniy tilidiki «goel»ning tǝrjimisidur. Tǝwrattiki nurƣun yǝrlǝrdǝ bu sɵz tepilidu (mǝsilǝn, «Ayup» 19:25ni wǝ izaⱨatni kɵrüng). Bǝzidǝ «ⱨǝmjǝmǝt ⱪutⱪuzƣuqi» dǝp tǝrjimǝ ⱪilinidu. Bu sɵz omumǝn birsining mǝlum awariqilikkǝ uqriƣinida, uningƣa tuƣⱪanqiliⱪ (ⱨǝmjǝmǝtlik) ⱪilip uni ⱪutⱪuzux üqün bǝdǝl tɵlǝydiƣan ⱪutⱪuzƣuqi tuƣⱪinini bilduridu.

25:26 «lekin u yanduruwelixⱪa kerǝklik pulni tapalisa» — ibraniy tilida «u» «uning ⱪoli» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu.

25:32 «Lawiylarning xǝⱨǝrliri» — Israil iqidǝ Lawiylarƣa alaⱨidǝ has bolƣan 48 xǝⱨǝr bar idi («Qɵl.» 35-bab, «Yǝxua» 21-babni kɵrüng).

25:33 «Lawiylardin biri ɵylirini... ⱪayturuwelix ⱨoⱪuⱪi bar bolsimu,... u azadliⱪ yili kǝlgǝndǝ yandurulidu» — yaki «Əgǝr Lawiylardin biri baxⱪa birsidin (yǝni baxⱪa bir Lawiy adǝmdin) ɵz mirasi bolƣan xǝⱨiridǝ bir ɵyni setiwalsimu, azadliⱪ yili kǝlgǝndǝ yandurulidu». Bu ayǝtning yǝnǝ bǝzi baxⱪa tǝrjimiliri yaki xǝrⱨliri uqrixi mumkin.

25:34 «... bularning xǝⱨǝrlirining qɵrisidiki etiz-yǝrliri ... setilsa bolmaydu» — bu etizlar ularning hususiy tǝǝlluⱪati ǝmǝs, bǝlki ularning «kollektip» tǝǝlluⱪi idi.

25:36 Mis. 22:25; Ⱪan. 23:18; Pǝnd. 28:8; Əz. 18:8; 22:12

25:39 Mis. 21:2; Ⱪan. 15:12; Yǝr. 34:14

25:41 «andin ⱪul azad bolup ɵzi bilǝn baliliri ... ata-bowilirining yǝr-mülkigǝ ⱪaytsun» — «Mis.» 21:2-6-ayǝtlǝrdǝ berilgǝn bǝlgilimilǝr boyiqǝ ibraniy ⱪul altǝ yil ixlǝp bolƣandin keyin azadliⱪⱪa ⱪoyup berilixi kerǝk. Lekin «azadliⱪ yili» uning ixlǝxkǝ kerǝk bolƣan altǝ yil toxmayla kǝlsǝ, xu yili u ailisi bilǝn azadliⱪⱪa qiⱪidu.

25:43 Əf. 6:9; Kol. 4:1

25:49 «...ɵzining ⱪurbi yǝtsǝ, pul berip ɵz-ɵzini ⱨɵrlükkǝ setiwalsa bolidu» — demǝk, hojayini yat ǝllik bolsa, «Mis.» 21:2-6-ayǝtlǝrdiki «ⱪul altǝ yil ixlǝp andin azad bolidu» degǝn bǝlgilimǝ inawǝtlik bolmaydu.

25:50 «... ⱪalƣan künlirining ⱨǝⱪⱪi «mǝdikarning ixligǝn künliri»dǝk ⱨesablansun» — demǝk, ⱪalƣan yillarƣa mǝdikarning ix ⱨǝⱪⱪi ɵlqimi boyiqǝ pul ⱨesablap tɵlixi kerǝk.

25:53 «... uning hojisi sening kɵz aldingda uningƣa ⱪattiⱪ ⱪolluⱪ bilǝn hojiliⱪ ⱪilmisun» — demǝk, Yǝⱨudiylardin biri yaⱪa yurtluⱪ bir hojayinning ⱪol astida ⱪul bolup ixlisǝ, ⱪoxna bolƣan Yǝⱨudiy ⱪerindaxliri uning ⱨaliƣa yetip, uningdin hǝwǝr elixi kerǝk.