13
Ərx padixaⱨliⱪi toƣrisidiki yǝttǝ tǝmsil •••• «1» Uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsil
Mar. 4:1-9; Luⱪa 8:4-8
Xu küni Əysa ɵydin qiⱪip, dengiz boyida olturatti. Mar. 4:1; Luⱪa 8:4, 5. Ətrapiƣa top-top adǝmlǝr olixiwalƣaqⱪa, u bir kemigǝ qiⱪip olturdi. Pütkül halayiⱪ bolsa dengiz boyida turuxatti. Luⱪa 5:3. U ularƣa tǝmsillǝr bilǝn nurƣun ⱨekmǝtlǝrni eytip birip, mundaⱪ dedi:
— Mana, uruⱪ qaqⱪuqi uruⱪ qaqⱪili etizƣa qiⱪiptu. Uruⱪ qaqⱪanda uruⱪlardin bǝziliri qiƣir yol üstigǝ qüxüptu, ⱪuxlar kelip ularni yǝp ketiptu.
Bǝziliri texi kɵp, topisi az yǝrlǝrgǝ qüxüptu. Tupriⱪi qongⱪur bolmiƣaqⱪa, tezla ünüp qiⱪiptu, lekin kün qiⱪixi bilǝnla aptapta kɵyüp, yiltizi bolmiƣaqⱪa ⱪurup ketiptu. Bǝziliri tikǝnlǝrning arisiƣa qüxüptu, tikǝnlǝr ɵsüp maysilarni boƣuwaptu. Bǝziliri bolsa yahxi tupraⱪⱪa qüxüptu. Ularning bǝziliri yüz ⱨǝssǝ, bǝziliri atmix ⱨǝssǝ, yǝnǝ bǝziliri ottuz ⱨǝssǝ ⱨosul beriptu. Ⱪuliⱪi barlar buni anglisun!
 
Tǝmsillǝrning mǝⱪsiti
Mar. 4:10-12; Luⱪa 8:9-10
10 Muhlisliri kelip, uningdin: —
Sǝn nemǝ üqün ularƣa tǝmsillǝr arⱪiliⱪ tǝlim berisǝn? — dǝp soridi. Mar. 4:10; Luⱪa 8:9.
11 U ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi:
— Silǝr ǝrx padixaⱨliⱪining sirlirini bilixkǝ muyǝssǝr ⱪilindinglar, lekin ularƣa nesip ⱪilinmidi. «ǝrx padixaⱨliⱪining sirliri» — Injilda «sirlar» ǝslidǝ insanlarƣa axkarilanmiƣan, ⱨazir Mǝsiⱨ yaki rosulliri arⱪiliⱪ ayan ⱪilinƣan ixlarni kɵrsitidu. Uning üstigǝ, Injildiki bǝzi «sirlar» intayin sirliⱪ, ǝlwǝttǝ.   Mat. 11:25; 2Kor. 3:14. 12 Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu, uningda molqiliⱪ bolidu; ǝmma kimdǝ yoⱪ bolsa, ⱨǝtta uningda bar bolƣanlirimu uningdin mǝⱨrum ⱪilinidu. «Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu...» — «kimdǝ bar bolsa... » degǝndǝ, «bar bolsa» nemini kɵrsitidu? Xübⱨisizki, ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik birǝr nǝrsǝ bolsa kerǝk, bu iman-ixǝnqni ɵz iqigǝ qoⱪum alidu. Biz ɵzimizgǝ «ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik» ⱨǝrbirnemǝ boluxi üqün pǝⱪǝt Mǝsiⱨdinla tapalaymiz, ǝlwǝttǝ.   Mat. 25:29; Mar. 4:24,25; Luⱪa 8:18; 19:26.
13 Ularƣa tǝmsil bilǝn sɵzliximning sǝwǝbi xuki, ular ⱪarisimu kɵrmǝydu, anglisimu tingximaydu ⱨǝm ⱨǝⱪiⱪiy qüxǝnmǝydu. 14 Buning bilǝn Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr eytⱪan bexarǝttiki munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi:
 
— «Silǝr anglaxni anglaysilǝr, biraⱪ qüxǝnmǝysilǝr;
Ⱪaraxni ⱪaraysilǝr, biraⱪ kɵrmǝysilǝr. Yǝx. 6:9-10; Mar. 4:12; Luⱪa 8:10; Yⱨ. 12:40; Ros. 28:26; Rim. 11:8.
15 Qünki muxu hǝlⱪning yürikini may ⱪaplap kǝtkǝn,
Ular angliƣanda ⱪulaⱪlirini eƣir ⱪiliwalƣan,
Ular kɵzlirini uhliƣandǝk yumuwalƣan;
Undaⱪ bolmisidi, ular kɵzliri bilǝn kɵrüp,
Ⱪuliⱪi bilǝn anglap,
Kɵngli bilǝn qüxinip,
Ɵz yolidin yanduruluxi bilǝn,
Mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim. «muxu hǝlⱪning yürikini may ⱪaplap kǝtkǝn... undaⱪ bolmisidi, ... kɵngli bilǝn qüxinip, ɵz yolidin yanduruluxi bilǝn, mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim» — toluⱪ bexarǝt Tǝwrat, «Yǝx.» 6:9-10dǝ tepilidu.   Yǝx. 6:9-10
 
16 Lekin, kɵzliringlar bǝhtliktur! Qünki ular kɵridu; ⱪuliⱪinglar bǝhtliktur! Qünki ular anglaydu. Luⱪa 10:23; Yⱨ. 20:29; 1Pet. 1:8. 17 Mǝn silǝrgǝ xuni bǝrⱨǝⱪ eytip ⱪoyayki, burunⱪi nurƣun pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ ⱨǝⱪⱪaniy adǝmlǝr silǝrning kɵrgininglarni kɵrüxkǝ intizar bolƣan bolsimu ularni kɵrmigǝn; silǝrning angliƣininglarni anglaxⱪa intizar bolƣan bolsimu ularni anglimiƣan. 1Pet. 1:10.
 
Uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsilning qüxǝndürülüxi
Mar. 4:13-20; Luⱪa 8:11-15
18 Əmdi uruⱪ qaqⱪuqi toƣrisidiki tǝmsilning mǝnisini anglanglar: Mar. 4:13; Luⱪa 8:11. 19 Əgǝr biri ǝrx padixaⱨliⱪining sɵz-kalamini anglap turup qüxǝnmisǝ, Xǝytan kelip uning kɵngligǝ qeqilƣan sɵzni elip ketidu. Bu dǝl qiƣir yol üstigǝ qeqilƣan uruⱪlardur. «ǝgǝr biri ǝrx padixaⱨliⱪining sɵz-kalamini anglap turup qüxǝnmisǝ..» — muxu yǝrdǝ «ǝrx padixaⱨliⱪi» grek tilida pǝⱪǝt «padixaⱨliⱪ» bilǝn ipadilinidu.   Mat. 4:23. 20 Taxliⱪ yǝrlǝrgǝ qeqilƣan uruⱪlar bolsa, ular sɵz-kalamni anglap, huxalliⱪ bilǝn dǝrⱨal ⱪobul ⱪilƣanlarni kɵrsitidu. «Taxliⱪ yǝrlǝrgǝ qeqilƣan uruⱪlar bolsa, ular sɵz-kalamni anglap, huxalliⱪ bilǝn dǝrⱨal ⱪobul ⱪilƣanlarni kɵrsitidu» — «sɵz-kalam» bolsa Hudaning padixaⱨliⱪi toƣruluⱪ sɵz-kalamdur. 21 Ⱨalbuki, ⱪǝlbidǝ ⱨeq yiltiz bolmiƣaqⱪa, pǝⱪǝt waⱪitliⱪ mǝwjut bolup turidu; sɵz-kalamning wǝjǝdin ⱪiyinqiliⱪ yaki ziyankǝxlikkǝ uqriƣanda, ular xuan yoldin qǝtnǝp ketidu. 22 Tikǝnlǝrning arisiƣa qeqilƣini xundaⱪ adǝmlǝrni kɵrsǝtkǝnki, ular sɵz-kalamni angliƣini bilǝn, lekin bu dunyaning ǝndixiliri wǝ bayliⱪning eziⱪturuxi ⱪǝlbidiki sɵz-kalamni boƣuwetidu-dǝ, ular ⱨosulsiz ⱪalidu. Mat. 19:23; Mar. 10:23; Luⱪa 18:24; 1Tim. 6:9. 23 Lekin yahxi yǝrgǝ qeqilƣan uruⱪlar bolsa — sɵz-kalamni anglap qüxǝngǝn adǝmlǝrni kɵrsitidu. Bundaⱪ adǝmlǝr ⱨosul beridu, birsi yüz ⱨǝssǝ, birsi atmix ⱨǝssǝ, yǝnǝ birsi ottuz ⱨǝssǝ ⱨosul beridu.
 
«2» Kürmǝk, yǝni «mǝstǝk» toƣrisidiki tǝmsil
24 U ularning aldida yǝnǝ bir tǝmsilni bayan ⱪildi: —
— Ərx padixaⱨliⱪi huddi etiziƣa yahxi uruⱪni qaqⱪan bir adǝmgǝ ohxaydu. 25 Əmma kixilǝr uyⱪuƣa qɵmgǝn qaƣda, düxmini kelip buƣday arisiƣa kürmǝk uruⱪlirini qeqiwetip, ketiptu. «...düxmini kelip buƣday arisiƣa kürmǝk uruⱪlirini qeqiwetip, ketiptu» — oⱪurmǝnlǝrgǝ xu ayanki, bu tǝmsildiki «kürmǝk» (yaki «mǝstǝk») awwal buƣdayƣa op’ohxax xǝkildǝ ɵsidu. Pǝⱪǝt bax elixi bilǝn pǝrⱪ ǝtkili bolidu. 26 Əmdi maysilar ɵsüp, baxaⱪ qiⱪarƣanda, kürmǝkmu axkarlinixⱪa baxlaptu.
27 Hojayinning qakarliri kelip uningƣa:
— «Əpǝndi, siz etizingizƣa yahxi uruⱪ qaqⱪan ǝmǝsmidingiz? Kürmǝklǝr nǝdin kelip ⱪaldi?» dǝptu.
28 Hojayin: «Buni bir düxmǝn ⱪilƣan» — dǝptu.
Qakarlar uningdin: «Siz bizni berip ularni otiwetinglar demǝkqimu?» — dǝp soraptu.
29 «Yaⱪ,» — dǝptu hojayin, «undaⱪ ⱪilƣanda kürmǝklǝrni yulƣanda, buƣdaylarnimu yuluwetixinglar mumkin. 30 Bu ikkisi orma waⱪtiƣiqǝ billǝ ɵssun, orma waⱪtida, mǝn ormiqilarƣa: — Aldi bilǝn kürmǝklǝrni ayrip yiƣip, baƣlap kɵydürüxkǝ ⱪoyunglar, andin buƣdaylarni yiƣip ambirimƣa ǝkiringlar, dǝymǝn» — dǝptu hojayin. Mat. 3:12.
 
«3» Ⱪiqa toƣrisidiki wǝ «4» Eqitⱪu toƣrisidiki tǝmsillǝr
Mar. 4:30-34; Luⱪa 13:18-21
31 U ularƣa yǝnǝ bir tǝmsilni eytti:
— Ərx padixaⱨliⱪi huddi bir adǝm ⱪoliƣa elip etiziƣa qaqⱪan ⱪiqa uruⱪiƣa ohxaydu. Mar. 4:30; Luⱪa 13:18. 32 Ⱪiqa uruⱪi dǝrwǝⱪǝ barliⱪ uruⱪlarning iqidǝ ǝng kiqik bolsimu, u ⱨǝrⱪandaⱪ ziraǝttin egiz ɵsüp, dǝrǝh bolidu, ⱨǝtta asmandiki ⱪuxlarmu kelip uning xahlirida uwulaydu. «Ⱪiqa uruⱪi dǝrwǝⱪǝ barliⱪ uruⱪlarning iqidǝ ǝng kiqik bolsimu, u ⱨǝrⱪandaⱪ ziraǝttin egiz ɵsüp, dǝrǝh bolidu, ...» — bu yǝrdǝ tilƣa elinƣan «ⱪiqa» ottura xǝrⱪtǝ ɵsidiƣan, yahxi ɵskǝndǝ ⱨǝtta üq metrdin exip ketidiƣan ɵsümlükni kɵrsitidu.
33 U ularƣa yǝnǝ bir tǝmsilni eytti:
— Ərx padixaⱨliⱪi huddi bir ayal ⱪoliƣa elip üq jawur unning arisiƣa yoxurup, taki pütün hemir bolƣuqǝ saⱪliƣan eqitⱪuƣa ohxaydu. «Ərx padixaⱨliⱪi huddi bir ayal ⱪoliƣa elip üq jawur unning arisiƣa yoxurup, taki pütün hemir bolƣuqǝ saⱪliƣan eqitⱪuƣa ohxaydu» — «üq jawur» (yaki «üq kürǝ») — Grek tilida «üq saton (seaⱨ)». Bir seaⱨ 7 kilogram. Bu heli kɵp un bolup, yüz adǝmning tamiⱪiƣa yetǝtti. «Yar.» 18:6ni kɵrüng.   Luⱪa 13:20,21.
34 Əysa bu ixlarning ⱨǝmmisini tǝmsillǝr bilǝn kɵpqilikkǝ bayan ⱪildi. U tǝmsilsiz ⱨeqⱪandaⱪ tǝlim bǝrmǝytti. Mar. 4:33. 35 Buning bilǝn pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ aldin’ala eytilƣan munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi:
 
— «Aƣzimni tǝmsil sɵzlǝx bilǝn aqimǝn,
Alǝm apiridǝ bolƣandin beri yoxurunup kǝlgǝn ixlarni elan ⱪilimǝn». «Buning bilǝn pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ aldin’ala eytilƣan munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi...» — ⱪaysi pǝyƣǝmbǝr ikǝnliki muxu yǝrdǝ eytilmaydu. Əmǝliyǝttǝ u Zǝburdiki birnǝqqǝ küylǝrning muǝllipi Asaf idi. «Aƣzimni tǝmsil sɵzlǝx bilǝn aqimǝn, alǝm apiridǝ bolƣandin beri yoxurunup kǝlgǝn ixlarni elan ⱪilimǝn» — «Zǝb.» 78:2.   Zǝb. 78:2
 
Kürmǝk toƣrisidiki tǝmsilning qüxǝndürülüxi
36 Xuningdin keyin, u kɵpqilikni yolƣa seliwetip ɵygǝ kirdi. Muhlisliri yeniƣa kelip uningdin:
— Etizliⱪtiki kürmǝk toƣrisidiki tǝmsilni bizgǝ xǝrⱨlǝp bǝrsǝng, — dǝp ɵtündi. «Xuningdin keyin, u kɵpqilikni yolƣa seliwetip...» — yaki «xuningdin keyin, u kɵpqiliktin ayrilip...».
37 U ǝmdi ularƣa jawab berip mundaⱪ dedi:
— Yahxi uruⱪni qaqⱪan kixi Insan’oƣlidur. 38 Etizliⱪ bolsa — dunya. Yahxi uruⱪ bolsa ǝrx padixaⱨliⱪining pǝrzǝntliridur, lekin kürmǝk rǝzil bolƣuqining pǝrzǝntliridur. 39 Kürmǝk qaqⱪan düxmǝn — Iblistur. Orma orux waⱪti — zaman ahiridur. Ormiqilar — pǝrixtilǝrdur. Yo. 3:13; Wǝⱨ. 14:15. 40 Kürmǝklǝr yulunup, otta kɵydürüwetilginidǝk, zaman ahiridimu ǝnǝ xundaⱪ bolidu. 41 Insan’oƣli pǝrixtilirini ǝwǝtip, ular insanlarni gunaⱨⱪa azdurƣuqilarning ⱨǝmmisini, xundaⱪla barliⱪ itaǝtsizlik ⱪilƣuqilarni ɵz padixaⱨliⱪidin xallap qiⱪip, 42 humdanning lawuldap turƣan otiƣa taxlaydu. U yǝrdǝ yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlirini ƣuqurlitidu. Mat. 8:12; 22:13; 24:51; 25:30; Luⱪa 13:28. 43 U qaƣda ⱨǝⱪⱪaniylar Atisining padixaⱨliⱪida huddi ⱪuyaxtǝk julalinidu.
Angliƣudǝk ⱪuliⱪi barlar buni anglisun! Dan. 12:3; 1Kor. 15:42.
 
«5» Hǝzinǝ toƣrisidiki wǝ «6» Ⱪimmǝtlik mǝrwayit toƣrisidiki tǝmsillǝr
44 — Ərx padixaⱨliⱪi huddi etizda yoxurulƣan bir hǝzinigǝ ohxaydu. Uni tepiwalƣuqi hǝzinini ⱪaytidin yoxurup, hǝzinining xad-huramliⱪi iqidǝ bar-yoⱪini setiwetip, xu etizni setiwalidu. Fil. 3:7.
45 Yǝnǝ kelip, ǝrx padixaⱨliⱪi esil ünqǝ-mǝrwayitlarni izdigǝn sodigǝrgǝ ohxaydu. «esil ünqǝ-mǝrwayitlarni izdigǝn sodigǝr... » — grek tilidiki «esil» «güzǝl» degǝn mǝnisini ɵz iqigǝ alidu. 46 Sodigǝr naⱨayiti ⱪimmǝt baⱨaliⱪ bir mǝrwayitni tapⱪanda, ⱪaytip berip bar-yoⱪini setiwetip, u mǝrwayitni setiwalidu.
 
«7» Tor taxlax toƣrisidiki tǝmsil
47 — Yǝnǝ kelip, ǝrx padixaⱨliⱪi dengizƣa taxlinip ⱨǝrhil beliⱪlarni tutidiƣan torƣa ohxaydu. 48 Tor toxⱪanda, beliⱪqilar uni ⱪirƣaⱪⱪa tartip qiⱪiridu. Andin olturup, yahxi beliⱪlarni ilƣiwelip, ⱪaqilarƣa ⱪaqilap, ǝrzimǝslǝrni taxliwetidu. 49 Zaman ahirida xundaⱪ bolidu. Pǝrixtilǝr qiⱪip, rǝzil kixilǝrni ⱨǝⱪⱪaniy kixilǝr arisidin ayriydu 50 wǝ humdanning lawuldap turƣan otiƣa taxlaydu. U yǝrdǝ yiƣa-zarlar kɵtürülidu, qixlirini ƣuqurlitidu. Mat. 13:42.
51 Əysa ulardin:
— Bu ixlarning ⱨǝmmisini qüxǝndinglarmu? dǝp soridi.
Qüxǝnduⱪ, — dǝp jawab bǝrdi ular.
52 Andin u ularƣa: — Xunga, ǝrx padixaⱨliⱪining tǝlimigǝ muyǝssǝr bolup muhlis bolƣan ⱨǝrbir Tǝwrat ustazi huddi hǝzinisidin yengi ⱨǝm kona nǝrsilǝrni elip qiⱪip tarⱪatⱪuqi ɵy hojayiniƣa ohxaydu, — dedi.
 
Nasarǝtliklǝrning Əysani qǝtkǝ ⱪeⱪixi
Mar. 6:1-6; Luⱪa 4:16-30
53 Əysa bu tǝmsillǝrni sɵzlǝp bolƣandin keyin, xundaⱪ boldiki, u yǝrdin ayrilip, Mar. 6:1; Luⱪa 4:16. 54  ɵz yurtiƣa kǝtti wǝ ɵz yurtidiki sinagogta hǝlⱪⱪǝ tǝlim berixkǝ kirixti. Buni angliƣan halayiⱪ intayin ⱨǝyran boluxup:
— Bu adǝmning bunqiwala danaliⱪi wǝ mɵjizǝ-karamǝtliri nǝdin kǝlgǝndu? Mar. 6:2. 55 U pǝⱪǝt ⱨeliⱪi yaƣaqqining oƣli ǝmǝsmu? Uning anisining ismi Mǝryǝm, Yaⱪup, Yüsüp, Simon wǝ Yǝⱨudalar uning iniliri ǝmǝsmu? «U pǝⱪǝt ⱨeliⱪi yaƣaqqining oƣli ǝmǝsmu? Uning anisining ismi Mǝryǝm... ǝmǝsmu?» — Yǝⱨudiylar arisida adǝmlǝr atisining ismi bilǝn tonuluxi kerǝk idi. Yalƣuz anisining ismini tilƣa elixning ɵzi birhil ⱨaⱪarǝt idi.   Yⱨ. 6:42. 56 Uning singillirining ⱨǝmmisi bizning arimizdiƣu? Xundaⱪ ikǝn, uningdiki bu ixlarning ⱨǝmmisi zadi nǝdin kǝlgǝndu? — deyixǝtti. 57 Xuning bilǝn ular uningƣa ⱨǝsǝt-bizar bilǝn ⱪaridi. Xunga Əysa ularƣa mundaⱪ dedi:
— Ⱨǝrⱪandaⱪ pǝyƣǝmbǝr baxⱪa yǝrlǝrdǝ ⱨɵrmǝtsiz ⱪalmaydu, pǝⱪǝt ɵz yurti wǝ ɵz ɵyidǝ ⱨɵrmǝtkǝ sazawǝr bolmaydu. Mar. 6:4; Luⱪa 4:24; Yⱨ. 4:44.
58 Ularning iman-ixǝnqsizlikidin u u yǝrdǝ kɵp mɵjizǝ kɵrsǝtmidi.
 
 

13:1 Mar. 4:1; Luⱪa 8:4, 5.

13:2 Luⱪa 5:3.

13:10 Mar. 4:10; Luⱪa 8:9.

13:11 «ǝrx padixaⱨliⱪining sirliri» — Injilda «sirlar» ǝslidǝ insanlarƣa axkarilanmiƣan, ⱨazir Mǝsiⱨ yaki rosulliri arⱪiliⱪ ayan ⱪilinƣan ixlarni kɵrsitidu. Uning üstigǝ, Injildiki bǝzi «sirlar» intayin sirliⱪ, ǝlwǝttǝ.

13:11 Mat. 11:25; 2Kor. 3:14.

13:12 «Qünki kimdǝ bar bolsa, uningƣa tehimu kɵp berilidu...» — «kimdǝ bar bolsa... » degǝndǝ, «bar bolsa» nemini kɵrsitidu? Xübⱨisizki, ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik birǝr nǝrsǝ bolsa kerǝk, bu iman-ixǝnqni ɵz iqigǝ qoⱪum alidu. Biz ɵzimizgǝ «ǝbǝdiy ǝⱨmiyǝtlik» ⱨǝrbirnemǝ boluxi üqün pǝⱪǝt Mǝsiⱨdinla tapalaymiz, ǝlwǝttǝ.

13:12 Mat. 25:29; Mar. 4:24,25; Luⱪa 8:18; 19:26.

13:14 Yǝx. 6:9-10; Mar. 4:12; Luⱪa 8:10; Yⱨ. 12:40; Ros. 28:26; Rim. 11:8.

13:15 «muxu hǝlⱪning yürikini may ⱪaplap kǝtkǝn... undaⱪ bolmisidi, ... kɵngli bilǝn qüxinip, ɵz yolidin yanduruluxi bilǝn, mǝn ularni saⱪaytⱪan bolattim» — toluⱪ bexarǝt Tǝwrat, «Yǝx.» 6:9-10dǝ tepilidu.

13:15 Yǝx. 6:9-10

13:16 Luⱪa 10:23; Yⱨ. 20:29; 1Pet. 1:8.

13:17 1Pet. 1:10.

13:18 Mar. 4:13; Luⱪa 8:11.

13:19 «ǝgǝr biri ǝrx padixaⱨliⱪining sɵz-kalamini anglap turup qüxǝnmisǝ..» — muxu yǝrdǝ «ǝrx padixaⱨliⱪi» grek tilida pǝⱪǝt «padixaⱨliⱪ» bilǝn ipadilinidu.

13:19 Mat. 4:23.

13:20 «Taxliⱪ yǝrlǝrgǝ qeqilƣan uruⱪlar bolsa, ular sɵz-kalamni anglap, huxalliⱪ bilǝn dǝrⱨal ⱪobul ⱪilƣanlarni kɵrsitidu» — «sɵz-kalam» bolsa Hudaning padixaⱨliⱪi toƣruluⱪ sɵz-kalamdur.

13:22 Mat. 19:23; Mar. 10:23; Luⱪa 18:24; 1Tim. 6:9.

13:25 «...düxmini kelip buƣday arisiƣa kürmǝk uruⱪlirini qeqiwetip, ketiptu» — oⱪurmǝnlǝrgǝ xu ayanki, bu tǝmsildiki «kürmǝk» (yaki «mǝstǝk») awwal buƣdayƣa op’ohxax xǝkildǝ ɵsidu. Pǝⱪǝt bax elixi bilǝn pǝrⱪ ǝtkili bolidu.

13:30 Mat. 3:12.

13:31 Mar. 4:30; Luⱪa 13:18.

13:32 «Ⱪiqa uruⱪi dǝrwǝⱪǝ barliⱪ uruⱪlarning iqidǝ ǝng kiqik bolsimu, u ⱨǝrⱪandaⱪ ziraǝttin egiz ɵsüp, dǝrǝh bolidu, ...» — bu yǝrdǝ tilƣa elinƣan «ⱪiqa» ottura xǝrⱪtǝ ɵsidiƣan, yahxi ɵskǝndǝ ⱨǝtta üq metrdin exip ketidiƣan ɵsümlükni kɵrsitidu.

13:33 «Ərx padixaⱨliⱪi huddi bir ayal ⱪoliƣa elip üq jawur unning arisiƣa yoxurup, taki pütün hemir bolƣuqǝ saⱪliƣan eqitⱪuƣa ohxaydu» — «üq jawur» (yaki «üq kürǝ») — Grek tilida «üq saton (seaⱨ)». Bir seaⱨ 7 kilogram. Bu heli kɵp un bolup, yüz adǝmning tamiⱪiƣa yetǝtti. «Yar.» 18:6ni kɵrüng.

13:33 Luⱪa 13:20,21.

13:34 Mar. 4:33.

13:35 «Buning bilǝn pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ aldin’ala eytilƣan munu sɵzlǝr ǝmǝlgǝ axuruldi...» — ⱪaysi pǝyƣǝmbǝr ikǝnliki muxu yǝrdǝ eytilmaydu. Əmǝliyǝttǝ u Zǝburdiki birnǝqqǝ küylǝrning muǝllipi Asaf idi. «Aƣzimni tǝmsil sɵzlǝx bilǝn aqimǝn, alǝm apiridǝ bolƣandin beri yoxurunup kǝlgǝn ixlarni elan ⱪilimǝn» — «Zǝb.» 78:2.

13:35 Zǝb. 78:2

13:36 «Xuningdin keyin, u kɵpqilikni yolƣa seliwetip...» — yaki «xuningdin keyin, u kɵpqiliktin ayrilip...».

13:39 Yo. 3:13; Wǝⱨ. 14:15.

13:42 Mat. 8:12; 22:13; 24:51; 25:30; Luⱪa 13:28.

13:43 Dan. 12:3; 1Kor. 15:42.

13:44 Fil. 3:7.

13:45 «esil ünqǝ-mǝrwayitlarni izdigǝn sodigǝr... » — grek tilidiki «esil» «güzǝl» degǝn mǝnisini ɵz iqigǝ alidu.

13:50 Mat. 13:42.

13:53 Mar. 6:1; Luⱪa 4:16.

13:54 Mar. 6:2.

13:55 «U pǝⱪǝt ⱨeliⱪi yaƣaqqining oƣli ǝmǝsmu? Uning anisining ismi Mǝryǝm... ǝmǝsmu?» — Yǝⱨudiylar arisida adǝmlǝr atisining ismi bilǝn tonuluxi kerǝk idi. Yalƣuz anisining ismini tilƣa elixning ɵzi birhil ⱨaⱪarǝt idi.

13:55 Yⱨ. 6:42.

13:57 Mar. 6:4; Luⱪa 4:24; Yⱨ. 4:44.