Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Luⱪa 10

Əysaning yǝtmix muhlisini ǝwǝtixi

1 Bu ixlardin keyin, Rǝb muhlislardin yǝnǝ yǝtmixini tǝyinlǝp, ɵzi barmaⱪqi bolƣan barliⱪ xǝⱨǝr-yezilarƣa ikki-ikkidin ɵzidin burun ǝwǝtti.□ 2 U ularƣa mundaⱪ tapilidi:

— Yiƣilidiƣan ⱨosul dǝrwǝⱪǝ kɵp, lekin ⱨosulni yiƣⱪuqi ixlǝmqilǝr az ikǝn. Xunga ⱨosul Igisidin kɵprǝk ixlǝmqilǝrni Ɵz ⱨosulungni yiƣixⱪa ǝwǝtkǝysǝn, dǝp tilǝnglar.□ ■ 3 Menginglar! Mǝn ⱪozilarni bɵrilǝrning arisiƣa ǝwǝtkǝndǝk silǝrni ǝwǝtimǝn.■ 4 Ⱨǝmyan, hurjun wǝ kǝxlǝr almanglar; yolda kixilǝr bilǝn salamlixixⱪa tohtimanglar.□ ■ 5 Ⱪaysi ɵygǝ kirsǝnglar, aldi bilǝn: «Muxu ɵydikilǝrgǝ aramliⱪ bolƣay!» dǝnglar.■ 6 U ɵydǝ «aramliⱪ igisi» bolsa, tiligǝn aramliⱪinglar xu ɵygǝ ⱪonidu; ǝgǝr bolmisa, u aramliⱪ ɵzünglarƣa yanidu.□ 7 Andin qüxkǝn ɵydǝ turup yɵtkǝlmǝnglǝr, xu ɵydikilǝrning bǝrginini yǝp-iqinglar, qünki ixlǝmqi ɵz ix ⱨǝⱪⱪini elixⱪa ⱨǝⱪliⱪtur. U ɵydin bu ɵygǝ yɵtkilip yürmǝnglar.□ ■

8 Silǝr ⱪaysi xǝⱨǝrgǝ kirsǝnglar, ular silǝrni ⱪobul ⱪilsa, ular aldinglarƣa nemǝ ⱪoysa xuni yǝnglar. 9 U yǝrdiki kesǝllǝrni saⱪaytip, ularƣa: «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrgǝ yeⱪinlaxti!» dǝnglar. □ 10 Biraⱪ silǝr ⱪaysi xǝⱨǝrgǝ kirsǝnglar, ular silǝrni ⱪobul ⱪilmisa, ularning rǝstǝ-koqiliriƣa qiⱪip kɵpqilikkǝ: ■ 11 «Silǝrgǝ agaⱨ bolsun üqün ⱨǝtta xǝⱨiringlarning ayiƣimizƣa qaplaxⱪan topisinimu ⱪeⱪip qüxürüwetimiz! Ⱨalbuki, xuni bilip ⱪoyunglarki, Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrgǝ rasttinla yeⱪinlaxti!» — dǝnglar. □ ■ 12 Mǝn silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, xu küni ⱨǝtta Sodom xǝⱨiridikilǝrning kɵridiƣini bu xǝⱨǝrdikilǝrningkidin yenik bolidu.□

Əysani rǝt ⱪilƣanlar

Mat. 11:20-24

13 Ⱨalinglarƣa way, ǝy ⱪorazinliⱪlar! Ⱨalinglarƣa way, ǝy Bǝyt-Saidaliⱪlar! Qünki silǝrdǝ kɵrsitilgǝn mɵjizilǝr Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrliridǝ kɵrsitilgǝn bolsa, u yǝrlǝrdikilǝr heli burunla bɵzgǝ yɵginip, külgǝ milinip towa ⱪilƣan bolatti. □ 14 Ⱪiyamǝt künidǝ Tur wǝ Zidondikilǝrning kɵridiƣini silǝrningkidin yenik bolidu. 15 Əy ǝrxkǝ kɵtürülgǝn Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar! Silǝr tǝⱨtisaraƣa qüxürülisilǝr!□

16 U muhlisliriƣa yǝnǝ:

— Kimdǝkim silǝrni tingxisa, menimu tingxiƣan bolidu; kimdǝkim silǝrni qǝtkǝ ⱪaⱪsa, menimu qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan bolidu; kim meni qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan bolsa, meni ǝwǝtküqinimu qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan bolidu, — dedi.■

Yǝtmix muhlisning ⱪaytip kelixi

17 Yǝtmix muhlis huxal-huramliⱪ iqidǝ ⱪaytip kelip:

— I Rǝb! Ⱨǝtta jinlarmu sening naming bilǝn bizgǝ boysunidikǝn! — dǝp mǝlum ⱪildi.□

18 U ularƣa:

— Mǝn Xǝytanning asmandin qaⱪmaⱪtǝk qüxüp kǝtkǝnlikini kɵrgǝnmǝn. □ ■ 19 Mana, mǝn silǝrgǝ yilan-qayanlarni dǝssǝp yanjixⱪa wǝ düxmǝnning barliⱪ küq-ⱪudritini besip taxlaxⱪa ⱨoⱪuⱪ bǝrdim. Ⱨeqⱪaqan ⱨeqⱪandaⱪ nǝrsǝ silǝrgǝ zǝrǝr yǝtküzǝlmǝydu. □ ■ 20 Lekin silǝr roⱨlarning silǝrgǝ boysunƣanliⱪi tüpǝylidin xadlanmanglar, bǝlki naminglarning ǝrxlǝrdǝ pütülgǝnliki tüpǝylidin xadlininglar, — dedi.■

Əysaning huxalliⱪi

Mat. 11:25-27; 13:16-17

21 Xu waⱪitta, Əysa roⱨta huxallinip mundaⱪ dedi:

«Asman-zemin Igisi i Ata! Sǝn bu ⱨǝⱪiⱪǝtlǝrni danixmǝn wǝ ǝⱪilliⱪlardin yoxurup, sǝbiy balilarƣa axkariliƣanliⱪing üqün seni mǝdⱨiyilǝymǝn! Bǝrⱨǝⱪ, i Ata, nǝziringdǝ bundaⱪ ⱪilix rawa idi.□ ■

22 Ⱨǝmmǝ manga Atamdin tǝⱪdim ⱪilindi; Oƣulning kimlikini Atidin baxⱪa ⱨeqkim bilmǝydu, wǝ Atiningmu kimlikini Oƣul wǝ Oƣul axkarilaxni layiⱪ kɵrgǝn kixilǝrdin baxⱪa ⱨeqkim bilmǝydu».■

23 Andin u muhlisliriƣa burulup, ularƣa astiƣina:

Silǝr kɵrüwatⱪan ixlarni kɵrgǝn kɵzlǝr nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur! □ ■ 24 Qünki mǝn silǝrgǝ xuni eytip ⱪoyayki, nurƣun pǝyƣǝmbǝrlǝr wǝ padixaⱨlar silǝr kɵrgǝn ixlarni kɵrüxkǝ intizar bolƣini bilǝn ularni kɵrmigǝn; wǝ silǝr anglawatⱪan ixlarni anglaxⱪa intizar bolƣini bilǝn, ularni anglap baⱪmiƣan, — dedi.■

Meⱨriban Samariyǝlik toƣrisidiki tǝmsil

25 Wǝ mana, Tǝwrat ustazliridin biri ornidin turup Əysani sinimaⱪqi bolup:

— Ustaz, mǝnggülük ⱨayatⱪa waris bolmaⱪ üqün nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk? — dǝp soridi.□

26 U jawabǝn: — Tǝwrat ⱪanunida nemǝ pütülgǝn? Buningƣa ɵzüng ⱪandaⱪ ⱪaraysǝn? — dedi.□

27 Ⱨeliⱪi kixi jawabǝn:

— «Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing, pütün jening, pütün küqüng wǝ pütün zeⱨning bilǝn sɵygin»; wǝ «Ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy» — dedi.□ ■

28 Əysa uningƣa: — Toƣra jawab bǝrding. Mana xundaⱪ ⱪilsang ⱨayat bolisǝn, — dedi.□

29 Lekin ɵzini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ispatlimaⱪqi bolup, Əysadin yǝnǝ sorap:

— Əmdi «Mening ⱪoxnam» kimdur? — dedi.□

30 Əysa jawabǝn mundaⱪ dedi:

— Bir adǝm Yerusalemdin Yeriho xǝⱨirigǝ qüxüwetip, yolda ⱪaraⱪqilarning ⱪoliƣa qüxüp ⱪaptu. Ⱪaraⱪqilar uning kiyim-keqǝklirini salduruwelip, uni yarilandurup, qala ɵlük ⱨalda taxlap ketiptu. 31 Wǝ xundaⱪ boldiki, mǝlum bir kaⱨin xu yoldin qüxüwetip, ⱨeliⱪi adǝmni kɵrüp, yolning u qeti bilǝn mengip ɵtüp ketiptu. □ 32 Xuningdǝk bir Lawiyliⱪ roⱨaniy bu yǝrgǝ kǝlgǝndǝ, yeniƣa kelip ⱪarap ⱪoyup, yolning u qeti bilǝn mengip ɵtüp ketiptu. □ 33 Lekin sǝpǝrdǝ bolƣan bir Samariyǝlik ⱨeliⱪi adǝmning yeniƣa kǝlgǝndǝ, uni kɵrüpla iq aƣritiptu □ 34 wǝ aldiƣa berip, jaraⱨǝtlirigǝ may wǝ xarab ⱪuyup, tengip ⱪoyuptu. Andin uni ɵz uliƣiⱪa mindürüp, bir sarayƣa elip berip, u yǝrdǝ ⱨalidin hǝwǝr aptu. 35 Ətisi yolƣa qiⱪⱪanda, ikki kümüx dinarni elip saraywǝngǝ berip: «Uningƣa ⱪarap ⱪoyung, buningdin artuⱪ qiⱪim bolsa, ⱪaytiximda sizgǝ tɵlǝymǝn» dǝptu.□

36 Əmdi Əysa ⱨeliⱪi ustazdin:

— Seningqǝ, bu üq adǝm iqidǝ ⱪaysisi ⱪaraⱪqilarning ⱪoliƣa qüxkǝn ⱨeliⱪi kixigǝ ⱨǝⱪiⱪiy ⱪoxna bolƣan? — dǝp soridi.□

37 — Uningƣa meⱨribanliⱪ kɵrsǝtkǝn kixi, — dǝp jawab bǝrdi u.

Əysa uningƣa: — Undaⱪ bolsa, sǝn ⱨǝm berip xuningƣa ohxax ⱪilƣin, — dedi.

Əysaning Marta wǝ Mǝryǝmdǝ meⱨman boluxi

38 Wǝ xundaⱪ boldiki, u muhlisliri bilǝn billǝ yolda ketiwetip, mǝlum bir yeziƣa kirdi. U yǝrdǝ Marta isimlik bir ayal uni ɵyigǝ qaⱪirip meⱨman ⱪildi. □ 39 Martaning Mǝryǝm isimlik bir singlisi bar idi. U Əysaning ayiƣi aldida olturup, uning sɵz-kalamini tingxiwatatti. 40 Əmdi meⱨmanlarni kütüx ixlirining kɵplükidin kɵngli bɵlünüp kǝtkǝn Marta Əysaning aldiƣa kelip:

— I Rǝb, singlimning meni meⱨman kütkili yalƣuz taxlap ⱪoyƣiniƣa karing bolmamdu? Uni manga yardǝmlixixkǝ buyruƣin! — dedi.

41 Lekin Əysa uningƣa jawabǝn:

— Əy Marta, Marta, sǝn kɵp ixlarning ƣemini yǝp awarǝ bolup yürüwatisǝn. □ 42 Biraⱪ birla ix zɵrürdur; wǝ Mǝryǝm xuningdin ɵzigǝ nesiwǝ bolidiƣan yahxi ülüxni tallidi; bu ⱨǝrgiz uningdin tartiwelinmaydu — dedi.□

□10:1 «ɵzi barmaⱪqi bolƣan barliⱪ xǝⱨǝr-yezilarƣa ikki-ikkidin ɵzidin burun ǝwǝtti» — «ɵzidin burun» grek tilida «uning yüzidin burun». Bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «yǝtmix ikkisi» deyilidu. 99٪ kɵqürmilǝrdǝ «yǝtmix» deyilidu. Bu san Tǝwrattiki birnǝqqǝ «hasiyǝtlik sanlar»ƣa mas kelidu; mǝsilǝn, Israilning 12 ⱪǝbilisi bar idi wǝ 70 aⱪsaⱪali bar idi («Qɵl.» 11:11ni kɵrüng). Əstayidil oⱪurmǝnlǝr Tǝwrattiki baxⱪa yǝrlǝrdin muxu «12+70» degǝn ikki sanning billǝ kǝlginini kɵridu.

□10:2 «Yiƣilidiƣan ⱨosul dǝrwǝⱪǝ kɵp, lekin ⱨosulni yiƣⱪuqi ixlǝmqilǝr az ikǝn» — «ⱨosul» muxu yǝrdǝ Hudaning padixaⱨliⱪini ⱪobul ⱪilixⱪa tǝyyar turidiƣan kixilǝrni bildüridu, ǝlwǝttǝ. Muxundaⱪ adǝmlǝr «ormiqilar»ƣa, yǝni ɵzlirigǝ hux hǝwǝrni yǝtküzgüqilǝrgǝ moⱨtajdur. «ⱨosulning Igisi» — Huda, ǝlwǝttǝ.

■10:2 Mat. 9:37; Yⱨ. 4:35; 2Tes. 3:1.

■10:3 Mat. 10:16.

□10:4 «hurjun» — yaki «tilǝmqining haltisi». «yolda kixilǝr bilǝn salamlixixⱪa tohtimanglar» — axu dǝwrdiki Yǝⱨudiylar arisida salamlixixⱪa adǝttǝ uzun waⱪit ketǝtti.

■10:4 2Pad. 4:29; Mat. 10:9; Mar. 6:8; Luⱪa 9:3; 22:35.

■10:5 Mat. 10:12; Mar. 6:10.

□10:6 «U ɵydǝ «aramliⱪ igisi» bolsa...» — «aramliⱪ igisi» grek tilida «aramliⱪning oƣli» deyilidu. Undaⱪ adǝmlǝr, xübⱨisizki, amanliⱪpǝrwǝr bolup, Hudadin kelidiƣan amanliⱪni sɵyidu, xundaⱪla hux hǝwǝrni ⱪarxi alidu.

□10:7 «Andin qüxkǝn ɵydǝ turup yɵtkǝlmǝnglǝr» — demǝk, u ɵydin bu ɵygǝ yɵtkilip yürmǝnglar. «ixlǝmqi ɵz ix ⱨǝⱪⱪini elixⱪa ⱨǝⱪliⱪtur» — demǝk, hux hǝwǝrgǝ erixip, roⱨiy payda kɵrgǝn angliƣuqilarning hux hǝwǝrqilǝrgǝ jismaniy jǝⱨǝttin yardǝm berixi tegixlik ixtur. «U ɵydin bu ɵygǝ yɵtkilip yürmǝnglar» — bu ǝmrdǝ qong danaliⱪ bar. Ikki sǝwǝbtin eytilƣan boluxi mumkin: — (1) kona zamanlarda kɵp diniy wǝz eytⱪuqilar ɵymu-ɵy yoⱪlap pul tilǝytti; lekin Əysaning muhlisliri ⱨeq tilǝmqilik ⱪilmasliⱪi kerǝk; (2) ular ɵymu-ɵy kɵqüp yürsǝ, hǝlⱪtǝ bir-birigǝ ⱪarap ⱨǝrtürlük ⱨǝsǝt-guman pǝyda boluximu mumkin — «Nemixⱪa ular bizning ɵydǝ ⱪonmaydu?» yaki «Nemixⱪa ular bizning ɵydin kɵqüp ketidu?» degǝndǝk.

■10:7 Law. 19:13; Ⱪan. 24:14; 25:4; Mat. 10:10; 1Kor. 9:4,14; 10:27; 1Tim. 5:18.

□10:9 «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrgǝ yeⱪinlaxti!» — muxu sɵz grek tilida yǝnǝ «Hudaning padixaⱨliⱪi üstünglarƣa qüxti!» degǝn mǝnini bildüridu. 11-ayǝtni wǝ 11:20nimu kɵrüng.

■10:10 Mat. 10:14; Mar. 6:11; Luⱪa 9:5.

□10:11 «Silǝrgǝ agaⱨ bolsun üqün ⱨǝtta xǝⱨiringlarning ayiƣimizƣa qaplaxⱪan topisinimu ⱪeⱪip qüxürüwetimiz!» — «ayaƣdiki topini ⱪeⱪip qüxürüwetix» — muxu ixarǝt «bizning silǝr bilǝn munasiwetimiz yoⱪ», degǝnni bildürüp, Hudaning sɵzini rǝt ⱪilƣanlarƣa ⱪattiⱪ agaⱨlandurux idi. «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrgǝ rasttinla yeⱪinlaxti!» — 9-ayǝttiki izaⱨatta eytilƣandǝk, bu sɵzlǝr grek tilida yǝnǝ «Hudaning padixaⱨliⱪi üstünglarƣa qüxti!» degǝn mǝnini bildürüxi mumkin, wǝ bǝlkim muxu yǝrdǝ dǝl xu mǝnididur.

■10:11 Ros. 13:51; 18:6.

□10:12 «Xu küni ⱨǝtta Sodom xǝⱨiridikilǝrning kɵridiƣini bu xǝⱨǝrdikilǝrningkidin yenik bolidu» — baxⱪa alaⱨidǝ waⱪit kɵrsitilmisǝ, «xu küni» Muⱪǝddǝs Kitabta ⱨǝrdaim ⱪiyamǝt künini, yǝni Mǝsiⱨning ⱪaytip kelidiƣan künini kɵrsitidu. «Sodom xǝⱨiri» — Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝr zamanidiki xǝⱨǝr bolup, bu xǝⱨǝrlǝrning adǝmliri ohxax jinsliⱪlar zinahorluⱪiƣa (bǝqqiwazliⱪⱪa) ⱪattiⱪ berilip gunaⱨⱪa patⱪanliⱪtin, Huda bu xǝⱨǝrlǝrni adǝmliri bilǝn ⱪoxup ot qüxürüp yoⱪatⱪan.

□10:13 «Tur wǝ Zidon xǝⱨǝrliri» — Tur wǝ Zidon ǝsli butpǝrǝs yat ǝllǝrning xǝⱨǝrliri idi. Mǝsilǝn, «Əz.» 26-29-babni kɵrüng. «u yǝrlǝrdikilǝr heli burunla bɵzgǝ yɵginip, külgǝ milinip towa ⱪilƣan bolatti» — «bɵzgǝ yɵginip, külgǝ milinix» kona zamanlarda ⱪattiⱪ puxayman ⱪilix, gunaⱨlarƣa towa ⱪilixning bir ipadisi idi.

□10:15 «Əy ǝrxkǝ kɵtürülgǝn Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar!» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Əy silǝr Kǝpǝrnaⱨumluⱪlar! Asmanƣa qiⱪmaⱪqimidinglar?». Lekin bizningqǝ «asmanƣa kɵtürülgǝn» degini toƣra bolup, bu sɵz Əysa ularning arisida bolƣanliⱪtin ularƣa kɵrsitilgǝn zor imtiyaz-iltipatni kɵrsitidu.

■10:16 Mat. 10:40; Mar. 9:37; Yⱨ. 13:20.

□10:17 «Ⱨǝtta jinlarmu sening naming bilǝn bizgǝ boysunidikǝn!» — ular adǝmlǝrni azad ⱪilip qaplaxⱪan jinlarni ⱨǝydigǝn.

□10:18 «Mǝn Xǝytanning asmandin qaⱪmaⱪtǝk qüxüp kǝtkǝnlikini kɵrgǝnmǝn» — grek tilida «Mǝn Xǝytanning asmandin qaⱪmaⱪtǝk qüxüp kǝtkǝnlikini kɵrüwatattim» — yǝtmix muhlis wǝzipisini orundiƣanda Əysa ularning jin-xǝytanlarning üstidin bolƣan ƣǝlibisini kɵrüwatatti.

■10:18 Wǝⱨ. 12:8, 9.

□10:19 «mǝn silǝrgǝ yilan-qayanlarni dǝssǝp yanjixⱪa wǝ düxmǝnning barliⱪ küq-ⱪudritini besip taxlaxⱪa ⱨoⱪuⱪ bǝrdim» — muxu ayǝttǝ «yilan-qayanlar» bǝlkim Xǝytanning küqliri, yǝni jin-alwastilarni kɵrsitidu; «düxmǝn» bolsa Xǝytanning ɵzini kɵrsitidu.

■10:19 Mar. 16:18; Ros. 28:5.

■10:20 Mis. 32:32; Yǝx. 4:3; Dan. 12:1; Fil. 4:3.

□10:21 «Xu waⱪitta, Əysa roⱨta huxallinip mundaⱪ dedi...» — «roⱨta huxallinip...» bǝlkim ɵz roⱨida huxallandi. Bǝzi alimlar «roⱨta»ni «Muⱪǝddǝs Roⱨta» dǝp qüxinidu.

■10:21 Ayup 5:12; Yǝx. 29:14; Mat. 11:25; 1Kor. 1:19; 2:7, 8; 2Kor. 3:14.

■10:22 Zǝb. 8:5-6; Yⱨ. 1:18; 3:35; 6:44, 45; 17:2; 1Kor. 15:27; Fil. 2:10; Ibr. 2:8.

□10:23 «Silǝr kɵrüwatⱪan ixlarni kɵrgǝn kɵzlǝr nǝⱪǝdǝr bǝhtliktur!» — yaki «Silǝr kɵrüwatⱪan ixlarni kɵrgǝn kɵzlǝr nǝⱪǝdǝr mubarǝktur». «mubarǝk» ǝslidǝ «Huda tǝripidin bǝrikǝtlǝngǝy» degǝn mǝnidǝ.

■10:23 Mat. 13:16.

■10:24 1Pet. 1:10.

□10:25 «Ustaz, mǝnggülük ⱨayatⱪa waris bolmaⱪ üqün nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk?» — grek tilida «nemǝ ixni ⱪilixim kerǝk?» degǝn sɵz mǝlum bir ixni birla ⱪetim ⱪilixni bildüridu.

□10:26 «buningƣa ɵzüng ⱪandaⱪ ⱪaraysǝn?» — grek tilida «buni ⱪandaⱪ oⱪuysǝn?».

□10:27 «Pǝrwǝrdigar Hudayingni pütün ⱪǝlbing, pütün jening, pütün küqüng wǝ pütün zeⱨning bilǝn sɵygin»; wǝ «Ⱪoxnangni ɵzüngni sɵygǝndǝk sɵy» — «Ⱪan.» 6:5 wǝ «Law.» 19:18.

■10:27 Law. 19:18; Ⱪan. 6:5; 10:12; 30:6; Rim. 13:9; Gal. 5:14; Yaⱪ. 2:8.

□10:28 «Toƣra jawab bǝrding. Mana xundaⱪ ⱪilsang ⱨayat bolisǝn» — «Hudani sɵyüx» üqün Uni tonux kerǝk; uni tonux üqün Oƣli bilǝn munasiwǝttǝ bolux kerǝk (22-ayǝtni kɵrüng).

□10:29 «Lekin ɵzini ⱨǝⱪⱪaniy dǝp ispatlimaⱪqi bolup,...» — yaki «Lekin ɵzining soal sorixining yolluⱪ ikǝnlikini bildürüx üqün...». «Əmdi «Mening ⱪoxnam» kimdur?» — Yǝⱨudiy ɵlimilar wǝ ustazlarƣa nisbǝtǝn «bizning ⱪoxnilirimiz» pǝⱪǝt «Yǝⱨudiy ⱪerindaxlirimiz» dǝp ⱨesablax kerǝk idi. Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr wǝ Samariyǝliklǝr ⱨǝrgiz «ⱪoxna» ⱨesablanmaytti.

□10:31 «mǝlum bir kaⱨin xu yoldin qüxüwetip, ⱨeliⱪi adǝmni kɵrüp, yolning u qeti bilǝn mengip ɵtüp ketiptu» — muxu kaⱨin Yǝⱨudiy boluxi kerǝk, ǝlwǝttǝ. Əgǝr ⱨeliⱪi adǝm ɵlgǝn bolsa, undaⱪta kaⱨin uningƣa tǝgsǝ, «napak ⱨesablinip» muⱪǝddǝs ibadǝthanida ixlǝxkǝ waⱪitliⱪ nalayiⱪ bolatti. Biraⱪ u «(yuⱪiridin) qüxiwatidu» — demǝk, ibadǝthanidin baxⱪa yǝrgǝ ketiwatⱪanidi. Xuning bilǝn uning: «Muxu ɵlgǝndǝk adǝmgǝ tǝgsǝm bolmaydu» degǝn baⱨanini ⱪilixi tehimu orunsiz idi. Qünki u «napak» bolup ⱪalsa, ibadǝthaniƣa kirix kerǝk bolƣan waⱪitⱪiqǝ alliⱪaqan «paⱪlinip bolatti».

□10:32 «bir Lawiyliⱪ roⱨaniy» — Lawiylar muⱪǝddǝs ibadǝthanida kaⱨinlarƣa yardǝmqi bolatti wǝ baxⱪa roⱨiy ixlar, jümlidin tǝlim berix bilǝn xuƣullinatti. Əgǝr ⱨeliⱪi kixi ɵlgǝn bolsa, umu «ɵlgǝn adǝm»gǝ tǝgsǝm «napak bolimǝn», degǝnni baⱨanǝ ⱪilalaytti.

□10:33 «bir Samariyǝlik...» — «Samariyǝliklǝr» Yǝⱨudiylar ɵq kɵrgǝn, «kapir» dǝp ⱨesabliƣan hǝlⱪ idi.

□10:35 «dinar» — grek tilida «denarius» — Ikki dinar bir ixqining ikki künlük ⱨǝⱪⱪigǝ yeⱪin.

□10:36 «Seningqǝ, bu üq adǝm iqidǝ ⱪaysisi ⱪaraⱪqilarning ⱪoliƣa qüxkǝn ⱨeliⱪi kixigǝ ⱨǝⱪiⱪiy ⱪoxna bolƣan?» — muxu tǝmsil boyiqǝ muⱨim soal «ⱪoxnam kim?» ǝmǝs, bǝlki «mǝn degǝn kim?». Mǝsiⱨning tǝmsli boyiqǝ, mening yenimda turƣan ⱨǝrⱪandaⱪ kixigǝ (ⱪaysi millǝttin boluxidin ⱪǝt’iynǝzǝr) «ⱪoxna bolux»umƣa toƣra kelidu. Demǝk, «Mǝn baxⱪilarƣa ⱨǝⱪiⱪiy ⱪoxnimǝn?».

□10:38 «u muhlisliri bilǝn billǝ yolda ketiwetip...» — grek tilida «ular yolda ketiwetip...».

□10:41 «Marta, Marta,...» — Muⱪǝddǝs Kitabta, birsining bir adǝmning ismini yaki bir jayning namini tǝkrar ikki ⱪetim qaⱪirixi uningƣa bolƣan qongⱪur meⱨir-muⱨǝbbitini ipadilǝp, uning ɵzigǝ ǝziz ikǝnlikini kɵrsitidu.

□10:42 «biraⱪ birla ix zɵrürdur» — bu nemǝ ix? Mǝsiⱨning bu intayin muⱨim bayani toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.