17
Tesalonika xǝⱨiridiki topilang
Ular sǝpirini dawam ⱪilip Amfipolis wǝ Apolloniya xǝⱨǝrliridin ɵtüp, Tesalonika xǝⱨirigǝ kǝldi. U yǝrdǝ Yǝⱨudiylarning sinagogi bar idi. «Tesalonika xǝⱨiri» — «Tesalonika» ⱨazirⱪi Salonika xǝⱨiri. «Ular ... Tesalonika xǝⱨirigǝ kǝldi» — muxu babta «biz» ǝmǝs, bǝlki «ular» deyilgǝqkǝ, Luⱪani Pawluslardin bir mǝzgil ayrilƣan, dǝp ⱪaraymiz. Pawlus aditi boyiqǝ ularning arisiƣa kirip, uda üq xabat küni u yǝrdǝ jǝm bolƣanlar bilǝn muⱪǝddǝs yazmilarni xǝrⱨlǝp munazirilixip, ularƣa Mǝsiⱨning azab-oⱪubǝtlǝr tartⱪandin keyin ɵlümdin tirilixi muⱪǝrrǝr dǝp qüxǝndürdi ⱨǝm ispatlidi wǝ: — Mǝn silǝrgǝ jakarliƣan muxu Əysa dǝl Mǝsiⱨning Ɵzi xu! — dedi. Zǝb. 22:6. 22; Mat. 16:21; Luⱪa 24:46.
Yǝⱨudiylarning iqidin bǝzilǝr ⱪayil bolup ixinip, Pawlus bilǝn Silasⱪa ⱪoxuldi; xundaⱪla Hudadin ⱪorⱪidiƣan Greklǝrdin zor bir top adǝmlǝr wǝ az bolmiƣan yuⱪiri tǝbiⱪidiki grek ayallarmu xundaⱪ ixǝndi. «... xundaⱪla Hudadin ⱪorⱪidiƣan Greklǝrdin zor bir top adǝmlǝr wǝ az bolmiƣan yuⱪiri tǝbiⱪidiki grek ayallarmu xundaⱪ ixǝndi» — «Hudadin ⱪorⱪidiƣan Greklǝr» degǝn turaⱪliⱪ ibarǝ, Tǝwrat etiⱪadida bolƣan Greklǝrni kɵrsitidu.   Ros. 28:24. Biraⱪ Yǝⱨudiylar buningƣa ⱨǝsǝt ⱪilip, birnǝqqǝ ⱪǝbiⱨ adǝmlǝrni yiƣip, bir top kixilǝrni toplap, xǝⱨǝrni astin-üstün ⱪiliwǝtti. Yǝⱨudiylar Pawlus bilǝn Silasni xǝⱨǝr hǝlⱪ kengǝxmisigǝ tapxurup berix üqün ularni tutux mǝⱪsitidǝ Yason isimlik birsining ɵyigǝ basturup bardi. Lekin ular ikkiylǝnni tapalmay ular Yason wǝ baxⱪa birnǝqqǝ ⱪerixdaxni xǝⱨǝr ǝmǝldarlirining aldiƣa tartip apirip:
— Jaⱨanni astin-üstün ⱪiliwǝtkǝn axu adǝmlǝr muxu yǝrgimu yetip kǝldi; Ros. 16:20. Yason ularni ɵyidǝ ⱪobul ⱪildi. Ular Əysa isimlik baxⱪa bir padixaⱨ bar dǝp jakarlap, Ⱪǝysǝrning pǝrmanliriƣa ⱪarxi qiⱪiwatidu! — dǝp quⱪan selixti. Luⱪa 23:2; Yⱨ. 19:12.
Ular bu sɵzlǝr bilǝn halayiⱪni wǝ xǝⱨǝr ǝmǝldarlirini dǝkkǝ-dükkigǝ selip ⱪoydi. Əmǝldarlar Yason wǝ baxⱪa tutup kelingǝnlǝrdin kapalǝt puli alƣandin keyin, ularni ⱪoyuwǝtti.
 
Beriya xǝⱨiridǝ
10 Ⱪerindaxlar ⱨayal bolmay Pawlus bilǝn Silasni xu küni keqidǝ Beriya xǝⱨirigǝ ǝwǝtiwǝtti. Ular u yǝrgǝ yetip barƣanda, Yǝⱨudiylarning sinagogiƣa kirdi. «Ⱪerindaxlar ⱨayal bolmay Pawlus bilǝn Silasni xu küni keqidǝ Beriya xǝⱨirigǝ ǝwǝtiwǝtti» — «xu küni keqidǝ» yaki «xu küni kǝq kirix bilǝnla».   Ros. 9:25. 11 U yǝrdiki sinagogdikilǝr Tesalonikadikilǝrgǝ ⱪariƣanda esil hislǝtlik bolup, sɵz-kalamni ⱪiziⱪip anglidi wǝ ularning eytⱪanlirining toƣra yaki hataliⱪini eniⱪalap bilix üqün, ⱨǝrküni muⱪǝddǝs yazmilarni ⱪetirⱪinip izlǝndi. Yǝx. 34:16; Luⱪa 16:29; Yⱨ. 5:39. 12 Nǝtijidǝ, ulardin nurƣun Yǝⱨudiylar, esilzadǝ grek ayallardin bir ⱪismi wǝ xundaⱪla heli kɵp grek ǝrlǝr etiⱪad ⱪildi. «xundaⱪla heli kɵp grek ǝrlǝr etiⱪad ⱪildi» — grek tilida «xundaⱪla az bolmiƣan grek ǝrlǝr etiⱪad ⱪildi». 13 Lekin Tesalonikadiki Yǝⱨudiylar Hudaning sɵz-kalamining Pawlus arⱪiliⱪ Beriyadimu jakarliniwatⱪinini anglap, u yǝrgimu berip topilang kɵtürmǝkqi bolup, ammini ⱪutratti. 1Tes. 2:14. 14 Xuning bilǝn ⱪerindaxlar Pawlusni dǝrⱨal dengiz boyiƣa ǝwǝtiwǝtti. Silas bilǝn Timotiy bolsa Beriyada ⱪaldi. 15 Pawlusni uzitip mangƣanlar uni Afina xǝⱨirigiqǝ elip bardi. Andin ular Pawlusning:
— «Silǝr Silas bilǝn Timotiyƣa mumkinⱪǝdǝr mening yenimƣa tezraⱪ kǝlsun dǝp yǝtküzüp ⱪoyunglar» degǝn tapxuruⱪini elip, Beriyaƣa ⱪaytip kǝldi. Ros. 18:5.
 
Afina xǝⱨiridǝ
16 Pawlus Afina xǝⱨiridǝ Silas bilǝn Timotiyni kütüp turƣanda, pütkül xǝⱨǝrdikilǝrning butpǝrǝslikkǝ berilip kǝtkǝnlikini kɵrüp, roⱨi ⱪattiⱪ azablandi. 17 Xunga u sinagogda Yǝⱨudiylar wǝ Hudadin ⱪorⱪidiƣanlar bilǝn ⱨǝm xuningdǝk ⱨǝrküni bazarda uqriƣanla kixilǝr bilǝn munazirilixǝtti. «u sinagogda Yǝⱨudiylar wǝ Hudadin ⱪorⱪidiƣanlar bilǝn ... munazirilixǝtti» — «Hudadin ⱪorⱪidiƣanlar» Tǝwrat arⱪiliⱪ Hudaƣa etiⱪad ⱪilƣan Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu. 18 «Epikurlar» wǝ «Stoiklar» dǝp atalƣan bǝzi pǝylasoplarmu uning bilǝn munazirilixixkǝ baxlidi. Ulardin bǝzilǝr:
— Bu bilǝrmǝn poqi nemǝ dǝp jɵylüwatidu? — deyixti.
Yǝnǝ bǝzilǝr Pawlusning Əysa wǝ adǝmlǝrning ɵlümdin tirildürülidiƣanliⱪi ⱨǝⱪⱪidiki hux hǝwǝrni jakarliƣanliⱪidin:
— U yat ilaⱨlarning tǝrƣibatqisi ohxaydu! — deyixti. ««Epikurlar» wǝ «Stoiklar» dǝp atalƣan bǝzi pǝylasoplarmu uning bilǝn munazirilixixkǝ baxlidi» — «Epikurlar»: «lǝzzǝt»ni ǝng yuⱪiri orunƣa ⱪoyup, ⱨǝrtürlük «ilaⱨ» wǝ «ahirǝt» degǝnlǝrgǝ ⱪarxi idi. «Stoiklar» bolsa «pǝzilǝt»ni ǝng yuⱪiri orunƣa ⱪoyup, ⱨǝr adǝmning ɵz ǝmǝllirigǝ mǝs’ul bolup, «pǝzilǝt»kǝ lǝzzǝt yaki azab-oⱪubǝtkǝ ⱪarimay intilixi kerǝk, dǝp tǝkitlǝytti. «U yat ilaⱨlarning tǝrƣibatqisi ohxaydu!» — ularning «yat ilaⱨlar» deginidǝ kɵzdǝ tutⱪini «Əysa» wǝ «Tirilix» idi — ular bularni «ikki ilaⱨ» dǝp oylap ⱪalƣanidi. 19 Xunga, ular Pawlusni elip «Areopagus» degǝn kengǝx mǝydaniƣa apirip:
— Sǝn tarⱪitiwatⱪan yengi tǝlimingning nemǝ ikǝnlikini bizmu bilsǝk ⱪandaⱪ? 20 Qünki sǝn bǝzi ƣǝyriy ixlarni ⱪuliⱪimizƣa yǝtküzüwatisǝn, biz ularning mǝnisi zadi nemǝ ikǝnlikini bilgümiz bar, — deyixti 21 (ǝmdi Afinaliⱪlar wǝ u yǝrdǝ turuwatⱪan qǝtǝlliklǝrning ⱨǝmmisi waⱪtini birǝr yengiliⱪni yǝtküzüx yaki anglaxtin baxⱪa ixⱪa sǝrp ⱪilmaytti). 22 Xunga Pawlus Areopagus mǝydanining otturisiƣa qiⱪip mundaⱪ dedi:
Əy Afina hǝlⱪi! Silǝrning ⱨǝr jǝⱨǝttin jin-ilaⱨlarƣa qoⱪunuxⱪa ⱪattaⱪ berilgǝnlikinglarni kɵrdum. «Silǝrning ⱨǝr jǝⱨǝttin jin-ilaⱨlarƣa qoⱪunuxⱪa ⱪattaⱪ berilgǝnlikinglarni kɵrdum» — grek tilida «jin-ilaⱨlar» «jinlar» degǝn sɵz bilǝn ipadilinǝtti. Qünki kɵp greklar jinlar bilǝn ilaⱨlarning qong pǝrⱪi yoⱪ, jinlarning yahxi tǝrǝpliri bar, dǝp ixinǝtti. 23 Qünki ⱨǝmmǝ yǝrni arilap, silǝrning tawapgaⱨliringlarni kɵzdin kǝqürginimdǝ, üstigǝ «Namǝlum bir Hudaƣa atalƣan» dǝp pütülgǝn beƣixlimisi bar yǝnǝ bir ⱪurbangaⱨni kɵrdüm. Əmdi mǝn silǝr tonumay turup ibadǝt ⱪiliwatⱪan xu Hudani mana ⱨazir silǝrgǝ tonuxturup jakarlay.
24 Pütkül alǝmni wǝ uningdiki barliⱪ mǝwjudatlarni yaratⱪan Huda asman-zeminning Igisi bolup, insanlarning ⱪoli bilǝn yasalƣan ibadǝthanilarda turmaydu, Yar. 1:1; 2Tar. 6:30; Zǝb. 33:6; 124:8; 146:6; Yǝx. 66:1; Ros. 7:48; 14:15; Wǝⱨ. 14:7. 25 yaki birǝr nǝrsigǝ ⱨajiti qüxkǝndǝk insanlarning ⱪollirining ǝjrigǝ moⱨtaj ǝmǝstur, qünki U Ɵzi ⱨǝmmǝ janiwarƣa ⱨayatliⱪ, nǝpǝs, xundaⱪla eⱨtiyajliⱪ bolƣan ⱨǝmmǝ nǝrsini ata ⱪilidu. Yar. 2:7. 26 U birla adǝmdin insaniyǝttiki barliⱪ millǝtlǝrni barliⱪⱪa kǝltürdi, ularni pütün yǝr yüzigǝ orunlaxturup, ularƣa has bolƣan pǝyt-pǝsillǝr ⱨǝmdǝ turidiƣan jaylirining pasillirini aldin bǝlgilǝp bǝrdi. «U birla adǝmdin insaniyǝttiki barliⱪ millǝtlǝrni barliⱪⱪa kǝltürdi» — grek tilida «U bir ⱪandin insaniyǝttiki barliⱪ millǝtlǝrni barliⱪⱪa kǝltürdi». «Huda... ularƣa has bolƣan pǝyt-pǝsillǝrni.... aldin bǝlgilǝp bǝrdi» — «ularƣa has bolƣan pǝyt-pǝsillǝr» mǝnisi bǝlkim «ularning rawaj tepix wǝ zawalliⱪⱪa yüzlinix waⱪitliri» degǝndǝk.   Ⱪan. 32:8. 27 Bularning mǝⱪsiti «Insanlar meni izdisun, bǝlkim silaxturup tapsun» degǝnliktur. Əmǝliyǝttǝ, u ⱨeqⱪaysimizdin yiraⱪ ǝmǝs. 28 Qünki biz Uningda yaxaymiz, ⱨǝrikǝt ⱪilimiz wǝ Uningda wujudimiz bardur; aranglardiki bǝzi xairlar eytⱪinidǝk: «Biz Uning nǝslidurmiz!». «aranglardiki bǝzi xairlar eytⱪinidǝk: «Biz Uning nǝslidurmiz!»» — xair Aratusning yazmiliridin elinƣan (miladiyǝdin ilgiriki 310-245 yillarda). 29 Xunga, Hudaning nǝsli bolƣaqⱪa, biz Tǝngri Bolƣuqini altun-kümüx yaki taxtin yasalƣan, ⱨünǝrwǝnning maⱨariti wǝ tǝsǝwwuri bilǝn oyulƣan birǝr nǝrsigǝ ohxaydu, dǝp oylimasliⱪimiz kerǝk. Yǝx. 40:18.
30 Xunga Huda burunⱪi zamanlardikilǝrning xundaⱪ ƣǝplǝtlik waⱪitlirini nǝziridin saⱪit ⱪilƣini bilǝn, lekin bügünki kündǝ U ⱨǝmmila yǝrdǝ pütün insanlarni gunaⱨliriƣa towa ⱪilixⱪa ǝmr ⱪilmaⱪta! Luⱪa 24:47. 31 Qünki U Ɵzi tikligǝn insan arⱪiliⱪ pütkül dunyani ⱨǝⱪⱪaniyliⱪ bilǝn soraⱪ ⱪilidiƣan bir künini bǝlgilidi; U uni ɵlümdin tirildürgǝnliki bilǝn bu ixning muⱪǝrrǝr ikǝnlikigǝ ispat bǝrgǝnidi.
32  Pawlusning «ɵlgǝnlǝrning tirilixi» ⱨǝⱪⱪidǝ eytⱪanlirini angliƣanda bǝzilǝr uni mǝshirǝ ⱪilixⱪa baxlidi. Yǝnǝ bǝzilǝr:
— Bu ix ⱨǝⱪⱪidǝ sǝndin yǝnǝ anglayli, — dedi.
33 Buning bilǝn, Pawlus mǝydandin qiⱪip kǝtti. 34 Biraⱪ bǝzilǝr uningƣa ⱪoxulup, etiⱪad ⱪildi. Bularning iqidǝ «Areopagus» kengǝxmǝ ⱨǝy’ǝtliridin biri bolƣan Diyonisiyus wǝ Damaris isimlik bir ayal, xuningdǝk baxⱪa birⱪanqǝ kiximu bar idi.


Rosul Pawlusning hux hǝwǝrni jakarliƣan 2-sǝpiri
 
 

17:1 «Tesalonika xǝⱨiri» — «Tesalonika» ⱨazirⱪi Salonika xǝⱨiri. «Ular ... Tesalonika xǝⱨirigǝ kǝldi» — muxu babta «biz» ǝmǝs, bǝlki «ular» deyilgǝqkǝ, Luⱪani Pawluslardin bir mǝzgil ayrilƣan, dǝp ⱪaraymiz.

17:3 Zǝb. 22:6. 22; Mat. 16:21; Luⱪa 24:46.

17:4 «... xundaⱪla Hudadin ⱪorⱪidiƣan Greklǝrdin zor bir top adǝmlǝr wǝ az bolmiƣan yuⱪiri tǝbiⱪidiki grek ayallarmu xundaⱪ ixǝndi» — «Hudadin ⱪorⱪidiƣan Greklǝr» degǝn turaⱪliⱪ ibarǝ, Tǝwrat etiⱪadida bolƣan Greklǝrni kɵrsitidu.

17:4 Ros. 28:24.

17:6 Ros. 16:20.

17:7 Luⱪa 23:2; Yⱨ. 19:12.

17:10 «Ⱪerindaxlar ⱨayal bolmay Pawlus bilǝn Silasni xu küni keqidǝ Beriya xǝⱨirigǝ ǝwǝtiwǝtti» — «xu küni keqidǝ» yaki «xu küni kǝq kirix bilǝnla».

17:10 Ros. 9:25.

17:11 Yǝx. 34:16; Luⱪa 16:29; Yⱨ. 5:39.

17:12 «xundaⱪla heli kɵp grek ǝrlǝr etiⱪad ⱪildi» — grek tilida «xundaⱪla az bolmiƣan grek ǝrlǝr etiⱪad ⱪildi».

17:13 1Tes. 2:14.

17:15 Ros. 18:5.

17:17 «u sinagogda Yǝⱨudiylar wǝ Hudadin ⱪorⱪidiƣanlar bilǝn ... munazirilixǝtti» — «Hudadin ⱪorⱪidiƣanlar» Tǝwrat arⱪiliⱪ Hudaƣa etiⱪad ⱪilƣan Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrni kɵrsitidu.

17:18 ««Epikurlar» wǝ «Stoiklar» dǝp atalƣan bǝzi pǝylasoplarmu uning bilǝn munazirilixixkǝ baxlidi» — «Epikurlar»: «lǝzzǝt»ni ǝng yuⱪiri orunƣa ⱪoyup, ⱨǝrtürlük «ilaⱨ» wǝ «ahirǝt» degǝnlǝrgǝ ⱪarxi idi. «Stoiklar» bolsa «pǝzilǝt»ni ǝng yuⱪiri orunƣa ⱪoyup, ⱨǝr adǝmning ɵz ǝmǝllirigǝ mǝs’ul bolup, «pǝzilǝt»kǝ lǝzzǝt yaki azab-oⱪubǝtkǝ ⱪarimay intilixi kerǝk, dǝp tǝkitlǝytti. «U yat ilaⱨlarning tǝrƣibatqisi ohxaydu!» — ularning «yat ilaⱨlar» deginidǝ kɵzdǝ tutⱪini «Əysa» wǝ «Tirilix» idi — ular bularni «ikki ilaⱨ» dǝp oylap ⱪalƣanidi.

17:22 «Silǝrning ⱨǝr jǝⱨǝttin jin-ilaⱨlarƣa qoⱪunuxⱪa ⱪattaⱪ berilgǝnlikinglarni kɵrdum» — grek tilida «jin-ilaⱨlar» «jinlar» degǝn sɵz bilǝn ipadilinǝtti. Qünki kɵp greklar jinlar bilǝn ilaⱨlarning qong pǝrⱪi yoⱪ, jinlarning yahxi tǝrǝpliri bar, dǝp ixinǝtti.

17:24 Yar. 1:1; 2Tar. 6:30; Zǝb. 33:6; 124:8; 146:6; Yǝx. 66:1; Ros. 7:48; 14:15; Wǝⱨ. 14:7.

17:25 Yar. 2:7.

17:26 «U birla adǝmdin insaniyǝttiki barliⱪ millǝtlǝrni barliⱪⱪa kǝltürdi» — grek tilida «U bir ⱪandin insaniyǝttiki barliⱪ millǝtlǝrni barliⱪⱪa kǝltürdi». «Huda... ularƣa has bolƣan pǝyt-pǝsillǝrni.... aldin bǝlgilǝp bǝrdi» — «ularƣa has bolƣan pǝyt-pǝsillǝr» mǝnisi bǝlkim «ularning rawaj tepix wǝ zawalliⱪⱪa yüzlinix waⱪitliri» degǝndǝk.

17:26 Ⱪan. 32:8.

17:28 «aranglardiki bǝzi xairlar eytⱪinidǝk: «Biz Uning nǝslidurmiz!»» — xair Aratusning yazmiliridin elinƣan (miladiyǝdin ilgiriki 310-245 yillarda).

17:29 Yǝx. 40:18.

17:30 Luⱪa 24:47.