17
Gunaⱨ, kǝqürüm, etiⱪad wǝ hizmǝt toƣrisida
Mat. 18:6-7, 21-22; Mar. 9:42
U muhlisliriƣa mundaⱪ dedi:
— Insanni putlaxturidiƣan ixlar bolmay ⱪalmaydu; lekin xu putlaxturux wasitiqisi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way! «Insanni putlaxturidiƣan ixlar bolmay ⱪalmaydu; lekin xu putlaxturux wasitiqisi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way!» — bu muⱨim ayǝt üstidǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.   Mat. 18:7; Mar. 9:42. Bundaⱪ adǝmning bu kiqik balilardin birini gunaⱨⱪa putlaxturƣan bolsa, boyniƣa tügmǝn texi esilƣan ⱨalda dengizƣa taxliwetilgini ǝwzǝl bolatti. «bundaⱪ adǝmning bu kiqik balilardin birini gunaⱨⱪa putlaxturƣan bolsa...» — «bu kiqik balilardin biri» (grek tilida «bu kiqiklǝrdin biri») — demǝk, ɵz ǝtrapidiki ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣan addiy halayiⱪni kɵrsitidu.
Ɵzünglarƣa agaⱨ bolunglar! Əgǝr ⱪerindixing gunaⱨ ⱪilƣan bolsa, uningƣa tǝnbiⱨ-nǝsiⱨǝt ⱪilƣin. U towa ⱪilsa uni ǝpu ⱪilƣin. Law. 19:17; Pǝnd. 17:10; Mat. 18:15; Yaⱪ. 5:19. Mubada u bir kün iqidǝ sanga yǝttǝ mǝrtiwǝ gunaⱨ ⱪilsa wǝ yǝttǝ mǝrtiwǝ yeningƣa kelip: Towa ⱪildim, desǝ, uni yǝnila ǝpu ⱪilƣin. Mat. 18:21.
Xuning bilǝn rosullar Rǝbgǝ: Ixǝnq-etiⱪadimizni axurƣin, — deyixti. «Xuning bilǝn rosullar Rǝbgǝ: Ixǝnq-etiⱪadimizni axurƣin, — deyixti» — buradirini ⱨǝrkündǝ yǝttǝ ⱪetim ohxax gunaⱨ üqün kǝqürüm ⱪilix küqlük bolƣan etiⱪadni tǝlǝp ⱪilidu, ǝlwǝttǝ!
Wǝ Rǝb ularƣa mundaⱪ dedi:
— Silǝrdǝ ⱪiqa uruⱪidǝk zǝrriqǝ ixǝnq bolsa idi, silǝr awu üjmǝ dǝrihigǝ: «Yiltizingdin ⱪomurulup, dengizƣa kɵqüp tikil!» desǝnglar, u sɵzünglarni anglap kɵqǝtti. Mat. 17:20; 21:21; Mar. 11:23.
 
Ⱨǝⱪiⱪiy ⱪulning wǝzipisi
Lekin aranglardin kimning yǝr ⱨǝydǝydiƣan yaki mal baⱪidiƣan bir ⱪuli bolsa wǝ u etizliⱪtin ⱪaytip kǝlgǝndǝ, uningƣa: «Tezrǝk kelip dastihanda olturƣin», dǝydiƣanlar barmu? U bǝlki uningƣa: «Mening tamiⱪimni tǝyyar ⱪil, mǝn yǝp-iqip bolƣuqǝ belingni baƣlap meni kütkin, andin ɵzüng yǝp-iqkin, demǝsmu? Ⱪul ǝmr ⱪilinƣinidǝk ⱪilƣini üqün hojayin uningƣa rǝⱨmǝt eytamdu? Meningqǝ, eytmaydu. 10 Xuningƣa ohxax, silǝrmu ɵzünglarƣa ǝmr ⱪilinƣanning ⱨǝmmisini ada ⱪilƣininglardin keyin: Biz ǝrzimǝs ⱪullarmiz; biz pǝⱪǝt tegixlik burjimizni ada ⱪilduⱪ, halas», dǝydiƣan bolisilǝr.
 
Əysaning on mahaw kesilini saⱪaytixi
11 Wǝ xundaⱪ boldiki, u Yerusalemƣa qiⱪip ketiwatⱪanda, Samariyǝ bilǝn Galiliyǝning otturisidin ɵtüp, 12 bir kǝntkǝ kirginidǝ mahaw kesiligǝ giriptar bolƣan on adǝm uningƣa uqrap, yiraⱪta tohtap, «bir kǝntkǝ kirginidǝ mahaw kesiligǝ giriptar bolƣan on adǝm uningƣa uqrap, yiraⱪta tohtap...» — nemixⱪa «yiraⱪta tohtap...»? Mahaw kesiligǝ griptar bolƣanlar Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ adǝmlǝrgǝ yeⱪinlixixⱪa bolmaytti («Law.» 13:45-46, «Qɵl.» 5:2-3ni kɵrüng). 13 awazlirini kɵtürüp: Əy Əysa, ustaz, bizgǝ rǝⱨim ⱪilƣaysǝn, dǝp ɵtündi. 14 Ularni kɵrgǝndǝ u ularƣa: Berip ɵzünglarni kaⱨinlarƣa kɵrsitinglar, dedi. Wǝ xundaⱪ boldiki, ular yolda ketiwatⱪanda, mahawdin paklandi. «...ɵzünglarni kaⱨinlarƣa kɵrsitinglar» — Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ birsi mahaw kesilidin saⱪayƣan bolsa, muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki mǝs’ul kaⱨinning aldiƣa berip ɵzini «saⱪ, yaki saⱪ ǝmǝs» dǝp tǝkxürtüp ⱪurbanliⱪ ⱪilixi kerǝk idi; andin ⱪaytidin jǝmiyǝt bilǝn arilixalaytti («Law.» 13:19, 14:1-11, «Luⱪa» 5:14ni kɵrüng). Demisǝkmu, Mǝsiⱨ kǝlgüqǝ bundaⱪ murasim bir ⱪetimmu ɵtküzülüp baⱪmiƣan.   Law. 13:2; 14:2; Mat. 8:4; Luⱪa 5:14.
15 Ulardin birǝylǝn ɵzining saⱪayƣinini kɵrgǝndǝ yuⱪiri awaz bilǝn Hudani uluƣlap, kǝynigǝ burulup, ⱪaytti. 16 U kelip Əysaning ayiƣiƣa yiⱪilip düm yetip tǝxǝkkür eytti. U Samariyǝlik idi. «U kelip Əysaning ayiƣiƣa yiⱪilip düm yetip tǝxǝkkür eytti. U Samariyǝlik idi» — Yǝⱨudiylar Samariyǝliklǝrni «yerim kapir» dǝp yaman kɵrǝtti. 17 Əysa bu ixⱪa ⱪarap: Pak ⱪilinƣanlar on kixi ǝmǝsmidi? Ⱪalƣan toⱪⱪuzǝylǝn ⱪeni? 18 Bu yat ǝllik musapirdin baxⱪa, Hudaƣa ⱨǝmdusana oⱪuƣili ⱨeqkim ⱪaytip kǝlmǝptiƣu?! — dedi. «Bu yat ǝllik musapirdin baxⱪa, Hudaƣa ⱨǝmdusana oⱪuƣili ⱨeqkim ⱪaytip kǝlmǝptiƣu?!» — demǝk, Hudaning hǝlⱪi bolƣan Yǝⱨudiylardin ⱨeqkim rǝⱨmǝt eytixⱪa ⱪaytmidi. 19 Andin u ⱨeliⱪi adǝmgǝ: — «Ornungdin tur, yolungƣa mangƣin! Etiⱪading seni saⱪaytti!» — dedi. «Etiⱪading seni saⱪaytti!» — biz xuni bayⱪaymizki, (1) u (baxⱪa toⱪⱪuziƣa ohxax) Mǝsiⱨning sɵzigǝ kirip yolƣa qiⱪⱪanidi; bu ɵz ixǝnqini ipadiligǝn ⱨǝrikǝttur; (2) gǝrqǝ kesǝlni saⱪaytⱪuqi Mǝsiⱨning ɵzi bolƣini bilǝn, u daim adǝmlǝrning ɵzigǝ baƣliƣan etiⱪadini (bar bolsa) mahtap ularni xu yol bilǝn riƣbǝtlǝndürǝtti — «sening etiⱪading seni saⱪaytti!».
 
Hudaning padixaⱨliⱪining namayan boluxi
Mat. 24:23-28, 37-41
20  Bir küni Pǝrisiylǝr uningdin: «Hudaning padixaⱨliⱪi ⱪaqan kelidu?» dǝp soriƣanda u ularƣa jawab berip mundaⱪ dedi: — Hudaning padixaⱨliⱪining kelixini kɵz bilǝn kɵrgili bolmas; «Hudaning padixaⱨliⱪining kelixini kɵz bilǝn kɵrgili bolmas» — mǝnisi, bǝlkim, uning yǝr yüzidǝ namayan boluxi kɵz bilǝn kɵrgili bolidiƣan alamǝtlǝr bilǝn bolmaydu. Mǝsiⱨ dunyaƣa ⱪaytip kǝlgǝndǝ padixaⱨliⱪ ⱨǝmmǝ adǝmgǝ roxǝn bolidu (24-ayǝtni kɵrüng); lekin xu waⱪitⱪiqǝ «kɵz bilǝn kɵrgili bolmas» — pǝⱪǝt etiⱪad uning ⱪǝyǝrdǝ ikǝnlikini kɵrǝlǝydu. «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu tema üstidǝ azraⱪ tohtilimiz. 21 kixilǝr: «Ⱪaranglar, u mana bu yǝrdǝ!» yaki «U yǝrdǝ!» deyǝlmǝydu. Qünki mana, Hudaning padixaⱨliⱪi aranglardidur. «Mana, Hudaning padixaⱨliⱪi aranglardidur» — «aranglardidur» degǝnning baxⱪa bir tǝrjimisi «iqinglardidur» yaki «dilinglardidur». Lekin bizningqǝ Mǝsiⱨ pulpǝrǝs, tǝkǝbbur Pǝrisiylǝrgǝ «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrdǝ» dǝp ⱨǝrgiz demǝytti. Bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.   Mat. 24:23; Mar. 13:21; Luⱪa 21:7, 8.
 
Insan’oƣlining ⱪaytip kelixi
22 Keyin u muhlisliriƣa yǝnǝ mundaⱪ dedi: — «Xundaⱪ künlǝr keliduki, silǝr Insan’oƣlining künliridin birǝr künini bolsimu kɵrüxkǝ tǝxna bolisilǝr, lekin kɵrǝlmǝysilǝr. «Insan’oƣlining künliridin birǝr küni» — demǝk, Insan’oƣli (Mǝsiⱨ) dunyaƣa ⱪaytip kelip ⱨɵküm süridiƣan künlǝrning biri. 23 Xu qaƣda kixilǝr silǝrgǝ: «Mana u bu yǝrdǝ!» wǝ yaki «Mana u u yǝrdǝ!» dǝydu; silǝr nǝ barmanglar nǝ ularning kǝynidin yügürmǝnglar. «Xu qaƣda kixilǝr silǝrgǝ: «Mana u bu yǝrdǝ!» wǝ yaki «Mana u u yǝrdǝ!» dǝydu» — «u» muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning ɵzi, ǝlwǝttǝ.   Mat. 24:23; Mar. 13:21. 24 Qünki goya asmanning bir qetidin qaⱪmaⱪ qeⱪip yǝnǝ bir qetigiqǝ yorutidiƣandǝk, Insan’oƣlining ɵz künidǝ ⱨǝm xundaⱪ bolidu. «goya asmanning bir qetidin qaⱪmaⱪ qeⱪip yǝnǝ bir qetigiqǝ yorutidiƣandǝk» — yaki «goya qaⱪmaⱪ qeⱪip asmanning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ yorutidiƣandǝk». 25 Lekin u awwal kɵp azab-oⱪubǝtlǝrni tartixi bu dǝwrdikilǝr tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi muⱪǝrrǝrdur. «Insan’oƣli awwal kɵp azab-oⱪubǝtlǝrni tartixi bu dǝwrdikilǝr tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi muⱪǝrrǝrdur» — bu dǝwr bolsa ɵz hǝlⱪining xu dǝwri.   Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:6, 7
26 Wǝ Nuⱨ pǝyƣǝmbǝrning künliridǝ ⱪandaⱪ bolƣan bolsa, Insan’oƣlining künliridǝ ⱨǝm xundaⱪ bolidu. Yar. 6:2; 7:7; Mat. 24:37,38; 1Pet. 3:20. 27 Taki Nuⱨ kemigǝ kirip olturƣan küngiqǝ, kixilǝr yǝp-iqip, ɵylinip wǝ yatliⱪ bolup keliwatⱪanidi; andin topan kelip ⱨǝmmisini ⱨalak ⱪildi. 28 Ⱨǝm yǝnǝ, Lutning künliridǝ ⱪandaⱪ bolƣan bolsa xundaⱪ bolidu — kixilǝr yǝp-iqip, soda-setiⱪ ⱪilip, teriⱪqiliⱪ ⱪilatti wǝ ɵylǝrni salatti. «Insan’oƣlining künliridǝ ... Lutning künliridǝ ⱪandaⱪ bolƣan bolsa xundaⱪ bolidu» — «Lut» — Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrning jiyǝni. Bu wǝⱪǝlǝr toƣrisida «Yar.» 18-19-bablarni kɵrüng. 29 Lekin Lut Sodom xǝⱨiridin qiⱪⱪan küni, asmandin ot bilǝn günggürt yeƣip, bu xǝⱨǝrdikilǝrning ⱨǝmmisini ⱨalak ⱪildi. Yar. 19:24; Ⱪan. 29:22; Yǝx. 13:19; Yǝr. 50:40; Ⱨox. 11:8; Am. 4:11; Yǝⱨ. 7. 30 Əmdi Insan’oƣli axkara bolidiƣan kündǝ ǝnǝ xundaⱪ bolidu.
31 Xu küni, ⱨǝrkim ɵgzidǝ turup, nǝrsǝ-kerǝkliri ɵyidǝ bolsimu, alƣili qüxmisun; wǝ xuningƣa ohxax kimki etizliⱪta bolsa ɵyigǝ ⱨeq yanmisun. «Xu küni, ⱨǝrkim ɵgzidǝ turup, nǝrsǝ-kerǝkliri ɵyidǝ bolsimu, alƣili qüxmisun» — bügüngǝ ⱪǝdǝr Ⱪanaan (Pǝlǝstin)diki ɵylǝrning ɵgzisining sirtⱪi pǝlǝmpeyi bar, ɵyigǝ qüxmǝy ⱪaqⱪili bolidu. «wǝ xuningƣa ohxax kimki etizliⱪta bolsa ɵyigǝ ⱨeq yanmisun» — demǝk, xu künidǝ Hudaning jazasi xunqǝ tez keliduki, etiⱪadi bar ⱨǝrbiri kǝynigǝ ⱨeq ⱪarimayla, bǝdǝr ⱪeqixi kerǝk bolidu. 32-ayǝtni kɵrüng. 32 Lutning ayalini yadinglarƣa kǝltürünglar! «Lutning ayalini yadinglarƣa kǝltürünglar!» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Huda Sodom xǝⱨirini jazaliƣan künidǝ, Lut wǝ ailisidikilǝr ⱪaqⱪanda, uning ayali ɵtkǝnki raⱨǝtlik turmuxini wǝ mal-mülkini taxlaxⱪa kɵzi ⱪiymay kǝynigǝ ⱪariƣanidi, tuz tüwrükkǝ aylinip ⱪalƣan.   Yar. 19:15-17, 26. 33 Kimki ɵz ⱨayatini ⱪutⱪuzmaⱪqi bolsa, uningdin mǝⱨrum bolidu, lekin ɵz ⱨayatidin mǝⱨrum bolƣan kixi uningƣa erixidu. Mat. 10:39; 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 9:24; Yⱨ. 12:25.
34 Silǝrgǝ xuni eytayki, u keqidǝ ikki adǝm bir orunda yatidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu. Mat. 24:40,41; 1Tes. 4:17. 35-36 Ikki ayal yarƣunqaⱪ bexida turup un tartiwatⱪan bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu». «Ikki ayal yarƣunqaⱪ bexida turup un tartiwatⱪan bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu» — pikrimizqǝ «elip ketilidiƣanlar» ⱨǝⱪⱪaniylardur; etiⱪadsizlar «ⱪaldurulidu». Mǝsilǝn, «Mat.» 24:31, «1Tes.» 4:1-11ni kɵrüng. Nuⱨ pǝyƣǝmbǝr wǝ ailisidikilǝr wǝ xuningdǝk Lutning ailisidikilǝr Hudaning jazasi aldidin «elip ketilip» ⱪutulƣan, biraⱪ ⱪaldurulƣanlar asmandin qüxürülgǝn jazaƣa uqriƣan.
Bǝzi kona kɵqürmilǝrdiki «etizda ikki kixi bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu» degǝn sɵzmu muxu yǝrdǝ tepilidu. «Mat.» 24:40ni kɵrüng.
37 Wǝ ular uningƣa jawabǝn: Əy Rǝb, bu ixlar ⱪǝyǝrdǝ yüz beridu? — dǝp soridi. U ularƣa: Jǝsǝt ⱪaysi yǝrdǝ bolsa, ⱪuzƣunlar xu yǝrgǝ toplixidu! «jǝsǝt ⱪaysi yǝrdǝ bolsa, ⱪuzƣunlar xu yǝrgǝ toplixidu!» — bu sirliⱪ sɵzning mǝnisi bǝlkim: Ⱪuzƣunlarning toplinixi jǝsǝtning xu yǝrdǝ ikǝnlikini kɵrsǝtkǝndǝk, bu alamǝtlǝr mǝn tilƣa alƣan ixlarning tez arida yüz berixining muⱪǝrrǝr ikǝnlikini kɵrsitidu» degǝnlik boluxi mumkin. Əysaning bu sɵzi yǝnǝ Tǝwrat, «Ayup» 39:26-30 wǝ «Yǝx.» 34:1-8, 15-17 ⱪatarliⱪ ayǝtlǝrdǝ kɵrsitilgǝn, «Pǝrwǝrdigarning küni»dǝ bolƣan zor ⱪirƣinqiliⱪ bilǝnmu munasiwǝtlik boluxi kerǝk.   Ayup 39:30; Mat. 24:28.
 
 

17:1 «Insanni putlaxturidiƣan ixlar bolmay ⱪalmaydu; lekin xu putlaxturux wasitiqisi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way!» — bu muⱨim ayǝt üstidǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.

17:1 Mat. 18:7; Mar. 9:42.

17:2 «bundaⱪ adǝmning bu kiqik balilardin birini gunaⱨⱪa putlaxturƣan bolsa...» — «bu kiqik balilardin biri» (grek tilida «bu kiqiklǝrdin biri») — demǝk, ɵz ǝtrapidiki ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣan addiy halayiⱪni kɵrsitidu.

17:3 Law. 19:17; Pǝnd. 17:10; Mat. 18:15; Yaⱪ. 5:19.

17:4 Mat. 18:21.

17:5 «Xuning bilǝn rosullar Rǝbgǝ: Ixǝnq-etiⱪadimizni axurƣin, — deyixti» — buradirini ⱨǝrkündǝ yǝttǝ ⱪetim ohxax gunaⱨ üqün kǝqürüm ⱪilix küqlük bolƣan etiⱪadni tǝlǝp ⱪilidu, ǝlwǝttǝ!

17:6 Mat. 17:20; 21:21; Mar. 11:23.

17:12 «bir kǝntkǝ kirginidǝ mahaw kesiligǝ giriptar bolƣan on adǝm uningƣa uqrap, yiraⱪta tohtap...» — nemixⱪa «yiraⱪta tohtap...»? Mahaw kesiligǝ griptar bolƣanlar Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ adǝmlǝrgǝ yeⱪinlixixⱪa bolmaytti («Law.» 13:45-46, «Qɵl.» 5:2-3ni kɵrüng).

17:14 «...ɵzünglarni kaⱨinlarƣa kɵrsitinglar» — Tǝwrat ⱪanuni boyiqǝ birsi mahaw kesilidin saⱪayƣan bolsa, muⱪǝddǝs ibadǝthanidiki mǝs’ul kaⱨinning aldiƣa berip ɵzini «saⱪ, yaki saⱪ ǝmǝs» dǝp tǝkxürtüp ⱪurbanliⱪ ⱪilixi kerǝk idi; andin ⱪaytidin jǝmiyǝt bilǝn arilixalaytti («Law.» 13:19, 14:1-11, «Luⱪa» 5:14ni kɵrüng). Demisǝkmu, Mǝsiⱨ kǝlgüqǝ bundaⱪ murasim bir ⱪetimmu ɵtküzülüp baⱪmiƣan.

17:14 Law. 13:2; 14:2; Mat. 8:4; Luⱪa 5:14.

17:16 «U kelip Əysaning ayiƣiƣa yiⱪilip düm yetip tǝxǝkkür eytti. U Samariyǝlik idi» — Yǝⱨudiylar Samariyǝliklǝrni «yerim kapir» dǝp yaman kɵrǝtti.

17:18 «Bu yat ǝllik musapirdin baxⱪa, Hudaƣa ⱨǝmdusana oⱪuƣili ⱨeqkim ⱪaytip kǝlmǝptiƣu?!» — demǝk, Hudaning hǝlⱪi bolƣan Yǝⱨudiylardin ⱨeqkim rǝⱨmǝt eytixⱪa ⱪaytmidi.

17:19 «Etiⱪading seni saⱪaytti!» — biz xuni bayⱪaymizki, (1) u (baxⱪa toⱪⱪuziƣa ohxax) Mǝsiⱨning sɵzigǝ kirip yolƣa qiⱪⱪanidi; bu ɵz ixǝnqini ipadiligǝn ⱨǝrikǝttur; (2) gǝrqǝ kesǝlni saⱪaytⱪuqi Mǝsiⱨning ɵzi bolƣini bilǝn, u daim adǝmlǝrning ɵzigǝ baƣliƣan etiⱪadini (bar bolsa) mahtap ularni xu yol bilǝn riƣbǝtlǝndürǝtti — «sening etiⱪading seni saⱪaytti!».

17:20 «Hudaning padixaⱨliⱪining kelixini kɵz bilǝn kɵrgili bolmas» — mǝnisi, bǝlkim, uning yǝr yüzidǝ namayan boluxi kɵz bilǝn kɵrgili bolidiƣan alamǝtlǝr bilǝn bolmaydu. Mǝsiⱨ dunyaƣa ⱪaytip kǝlgǝndǝ padixaⱨliⱪ ⱨǝmmǝ adǝmgǝ roxǝn bolidu (24-ayǝtni kɵrüng); lekin xu waⱪitⱪiqǝ «kɵz bilǝn kɵrgili bolmas» — pǝⱪǝt etiⱪad uning ⱪǝyǝrdǝ ikǝnlikini kɵrǝlǝydu. «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ bu tema üstidǝ azraⱪ tohtilimiz.

17:21 «Mana, Hudaning padixaⱨliⱪi aranglardidur» — «aranglardidur» degǝnning baxⱪa bir tǝrjimisi «iqinglardidur» yaki «dilinglardidur». Lekin bizningqǝ Mǝsiⱨ pulpǝrǝs, tǝkǝbbur Pǝrisiylǝrgǝ «Hudaning padixaⱨliⱪi silǝrdǝ» dǝp ⱨǝrgiz demǝytti. Bu toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ azraⱪ tohtilimiz.

17:21 Mat. 24:23; Mar. 13:21; Luⱪa 21:7, 8.

17:22 «Insan’oƣlining künliridin birǝr küni» — demǝk, Insan’oƣli (Mǝsiⱨ) dunyaƣa ⱪaytip kelip ⱨɵküm süridiƣan künlǝrning biri.

17:23 «Xu qaƣda kixilǝr silǝrgǝ: «Mana u bu yǝrdǝ!» wǝ yaki «Mana u u yǝrdǝ!» dǝydu» — «u» muxu yǝrdǝ Mǝsiⱨning ɵzi, ǝlwǝttǝ.

17:23 Mat. 24:23; Mar. 13:21.

17:24 «goya asmanning bir qetidin qaⱪmaⱪ qeⱪip yǝnǝ bir qetigiqǝ yorutidiƣandǝk» — yaki «goya qaⱪmaⱪ qeⱪip asmanning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ yorutidiƣandǝk».

17:25 «Insan’oƣli awwal kɵp azab-oⱪubǝtlǝrni tartixi bu dǝwrdikilǝr tǝripidin qǝtkǝ ⱪeⱪilixi muⱪǝrrǝrdur» — bu dǝwr bolsa ɵz hǝlⱪining xu dǝwri.

17:25 Mat. 16:21; 17:22; 20:18; Mar. 8:31; 9:31; 10:33; Luⱪa 9:22; 18:31; 24:6, 7

17:26 Yar. 6:2; 7:7; Mat. 24:37,38; 1Pet. 3:20.

17:28 «Insan’oƣlining künliridǝ ... Lutning künliridǝ ⱪandaⱪ bolƣan bolsa xundaⱪ bolidu» — «Lut» — Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrning jiyǝni. Bu wǝⱪǝlǝr toƣrisida «Yar.» 18-19-bablarni kɵrüng.

17:29 Yar. 19:24; Ⱪan. 29:22; Yǝx. 13:19; Yǝr. 50:40; Ⱨox. 11:8; Am. 4:11; Yǝⱨ. 7.

17:31 «Xu küni, ⱨǝrkim ɵgzidǝ turup, nǝrsǝ-kerǝkliri ɵyidǝ bolsimu, alƣili qüxmisun» — bügüngǝ ⱪǝdǝr Ⱪanaan (Pǝlǝstin)diki ɵylǝrning ɵgzisining sirtⱪi pǝlǝmpeyi bar, ɵyigǝ qüxmǝy ⱪaqⱪili bolidu. «wǝ xuningƣa ohxax kimki etizliⱪta bolsa ɵyigǝ ⱨeq yanmisun» — demǝk, xu künidǝ Hudaning jazasi xunqǝ tez keliduki, etiⱪadi bar ⱨǝrbiri kǝynigǝ ⱨeq ⱪarimayla, bǝdǝr ⱪeqixi kerǝk bolidu. 32-ayǝtni kɵrüng.

17:32 «Lutning ayalini yadinglarƣa kǝltürünglar!» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Huda Sodom xǝⱨirini jazaliƣan künidǝ, Lut wǝ ailisidikilǝr ⱪaqⱪanda, uning ayali ɵtkǝnki raⱨǝtlik turmuxini wǝ mal-mülkini taxlaxⱪa kɵzi ⱪiymay kǝynigǝ ⱪariƣanidi, tuz tüwrükkǝ aylinip ⱪalƣan.

17:32 Yar. 19:15-17, 26.

17:33 Mat. 10:39; 16:25; Mar. 8:35; Luⱪa 9:24; Yⱨ. 12:25.

17:34 Mat. 24:40,41; 1Tes. 4:17.

17:35-36 «Ikki ayal yarƣunqaⱪ bexida turup un tartiwatⱪan bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu» — pikrimizqǝ «elip ketilidiƣanlar» ⱨǝⱪⱪaniylardur; etiⱪadsizlar «ⱪaldurulidu». Mǝsilǝn, «Mat.» 24:31, «1Tes.» 4:1-11ni kɵrüng. Nuⱨ pǝyƣǝmbǝr wǝ ailisidikilǝr wǝ xuningdǝk Lutning ailisidikilǝr Hudaning jazasi aldidin «elip ketilip» ⱪutulƣan, biraⱪ ⱪaldurulƣanlar asmandin qüxürülgǝn jazaƣa uqriƣan. Bǝzi kona kɵqürmilǝrdiki «etizda ikki kixi bolidu; ulardin biri elip ketilidu, yǝnǝ biri ⱪaldurulidu» degǝn sɵzmu muxu yǝrdǝ tepilidu. «Mat.» 24:40ni kɵrüng.

17:37 «jǝsǝt ⱪaysi yǝrdǝ bolsa, ⱪuzƣunlar xu yǝrgǝ toplixidu!» — bu sirliⱪ sɵzning mǝnisi bǝlkim: Ⱪuzƣunlarning toplinixi jǝsǝtning xu yǝrdǝ ikǝnlikini kɵrsǝtkǝndǝk, bu alamǝtlǝr mǝn tilƣa alƣan ixlarning tez arida yüz berixining muⱪǝrrǝr ikǝnlikini kɵrsitidu» degǝnlik boluxi mumkin. Əysaning bu sɵzi yǝnǝ Tǝwrat, «Ayup» 39:26-30 wǝ «Yǝx.» 34:1-8, 15-17 ⱪatarliⱪ ayǝtlǝrdǝ kɵrsitilgǝn, «Pǝrwǝrdigarning küni»dǝ bolƣan zor ⱪirƣinqiliⱪ bilǝnmu munasiwǝtlik boluxi kerǝk.

17:37 Ayup 39:30; Mat. 24:28.