Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Luⱪa 3

Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning tǝlim berixi

Mat. 3:1-12; Mar. 1:1-8; Yⱨ. 1:19-28

1 Rim imperatori Tiberius Ⱪǝysǝrning sǝltǝnitining on bǝxinqi yili, Pontius Pilatus Yǝⱨudiyǝ ɵlkisining waliysi, Ⱨerod han Galiliyǝ ɵlkisining ⱨakimi, Ⱨerod hanning inisi Filip han Ituriyǝ wǝ Trahonitis ɵlkisining ⱨakimi, Lisanyas han Abiliniy ɵlkisining ⱨakimi bolƣanda,□

Hǝritǝ - Mǝsiⱨning dǝwridǝ, Ⱪanaan (Israiliyǝ) zemini

2 Ⱨannas ⱨǝm Ⱪayafa bax kaⱨinliⱪ ⱪiliwatⱪanda, Hudaning sɵz-kalami qɵldǝ yaxawatⱪan Zǝkǝriyaning oƣli Yǝⱨyaƣa kǝldi.□ ■ 3 U Iordan dǝryasi wadisidiki barliⱪ rayonlarni kezip, kixilǝrgǝ gunaⱨlarƣa kǝqürüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan suƣa «qɵmüldürüx»ni jakarlaxni baxlidi.□ ■ 4 Huddi Tǝwrattiki Yǝxaya pǝyƣǝmbǝrning sɵzliri hatirilǝngǝn ⱪisimda pütülgǝndǝk:

«Bayawanda towliƣuqi bir kixining:

Rǝbning yolini tǝyyarlanglar,

Uning yollirini tüz ⱪilinglar! — degǝn awazi anglandi.■

5 Barliⱪ jilƣilar toldurulidu,

Barliⱪ taƣ-dɵnglǝr pǝslitilidu;

Əgri-toⱪay jaylar tüzlinidu,

Ongƣul-dongƣul yǝrlǝr tǝkxi yollar ⱪilinidu.

6 Xundaⱪ ⱪilip, barliⱪ ǝt igiliri Hudaning nijatini kɵrǝlǝydiƣan bolidu! — dǝp towlaydu».□ ■

7 Yǝⱨya ǝmdi aldiƣa qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilixⱪa qiⱪⱪan top-top halayiⱪⱪa:

— Əy zǝⱨǝrlik yilan baliliri! Kim silǝrni Hudaning qüxüx aldida turƣan ƣǝzipidin ⱪeqinglar dǝp agaⱨlandurdi?!□ ■ 8 Əmdi towiƣa layiⱪ mewilǝrni kǝltürünglar! Wǝ ɵz iqinglarda: «Bizning atimiz bolsa Ibraⱨimdur!» dǝp hiyal ǝylimǝnglar; qünki mǝn xuni silǝrgǝ eytip ⱪoyayki, Huda Ibraⱨimƣa muxu taxlardinmu pǝrzǝntlǝrni yaritip berǝlǝydu.□ ■ 9 Palta alliⱪaqan dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyuldi; yahxi mewǝ bǝrmǝydiƣan ⱨǝrⱪandaⱪ dǝrǝhlǝr kesip otⱪa taxlinidu!» — dedi.□ ■

10 Uning ǝtrapiƣa toplaxⱪan kixilǝr ǝmdi uningdin:

— Undaⱪta, biz ⱪandaⱪ ⱪiliximiz kerǝk? — dǝp soridi.■

11 U jawabǝn: — Ikki ⱪur qapini bar kixi birini yoⱪ kixigǝ bǝrsun, yǝydiƣini bar kiximu xundaⱪ ⱪilsun, — dedi.■

12 Bǝzi bajgirlarmu qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilƣili uning aldiƣa kelip:

— Ustaz, biz ⱪandaⱪ ⱪilimiz? — dǝp soridi.

13 U ularƣa: — Bǝlgilǝngǝndin artuⱪ baj almanglar, — dedi.

14 Andin bǝzi lǝxkǝrlǝrmu uningdin:

— Bizqu, ⱪandaⱪ ⱪiliximiz kerǝk? — dǝp soraxti.

U ularƣa:

— Baxⱪilarning pulini zorawanliⱪ bilǝn eliwalmanglar, ⱨeqkimgǝ yalƣandin xikayǝt ⱪilmanglar wǝ ix ⱨǝⱪⱪinglarƣa razi bolunglar, — dedi.□

15 Əmdi hǝlⱪ tǝⱪǝzzaliⱪta bolup ⱨǝmmǝylǝn kɵnglidǝ Yǝⱨya toƣruluⱪ «Mǝsiⱨ muxu kiximidu?» dǝp oylaxti. □ 16 Yǝⱨya ⱨǝmmǝylǝngǝ jawabǝn: — Mǝn silǝrni dǝrwǝⱪǝ suƣa qɵmüldürimǝn. Lekin mǝndin ⱪudrǝtlik bolƣan birsi kelidu; mǝn ⱨǝtta kǝxlirining boƣⱪuqini yexixkimu layiⱪ ǝmǝsmǝn! U silǝrni Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱨǝm otⱪa qɵmüldüridu. ■ 17 Uning soruƣuqi küriki ⱪolida turidu; u ɵz haminini topa-samandin tǝltɵküs tazilaydu, sap buƣdayni ambarƣa yiƣidu, ǝmma topa-samanni ɵqmǝs otta kɵydürüwetidu, — dedi.■

18 Əmdi xundaⱪ kɵp baxⱪa nǝsiⱨǝtlǝr bilǝn Yǝⱨya hux hǝwǝrni hǝlⱪⱪǝ yǝtküzdi. 19 Keyin, ⱨakim Ⱨerod ɵgǝy akisining ayali Ⱨerodiyǝni tartiwalƣanliⱪi tüpǝylidin wǝ xuningdǝk uning barliⱪ baxⱪa rǝzil ⱪilmixliri üqün Yǝⱨya tǝripidin ǝyiblǝngǝn, □ ■ 20 Ⱨerod bu barliⱪ rǝzillikining üstigǝ yǝnǝ xuni ⱪildiki, Yǝⱨyani zindanƣa taxlidi.

Əysaning qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪilixi

Mat. 3:13-17; Mar. 1:9-11

21 Xundaⱪ boldiki, ⱨǝmmǝ hǝlⱪ Yǝⱨyadin qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilƣanda, Əysamu qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪildi. U dua ⱪiliwatⱪanda, asmanlar yerilip, ■ 22 Muⱪǝddǝs Roⱨ kǝptǝr siyaⱪida qüxüp uning üstigǝ ⱪondi. Xuning bilǝn asmandin: «Sǝn Mening sɵyümlük Oƣlum, Mǝn sǝndin toluⱪ hursǝnmǝn!» degǝn bir awaz anglandi.□ ■

Əysaning nǝsǝbnamisi

Mat. 1:1-17

23 Əysa ɵz hizmitini baxliƣanda, ottuzƣa kirip ⱪalƣanidi. U (hǝⱪning nǝziridǝ) Yüsüpning oƣli idi; Yüsüp Heliyning oƣli, □ ■ 24 Heliy Mattatning oƣli, Mattat Lawiyning oƣli, Lawiy Mǝlkiyning oƣli, Mǝlkiy Yannayning oƣli, Yannay Yüsüpning oƣli, 25 Yüsüp Mattatiyaning oƣli, Mattatiya Amosning oƣli, Amos Naⱨumning oƣli, Naⱨum Ⱨeslining oƣli, Ⱨesli Naggayning oƣli, 26 Naggay Maⱨatning oƣli, Maⱨat Mattatiyaning oƣli, Mattatiya Semǝyning oƣli, Semǝy Yüsüpning oƣli, Yüsüp Yudaning oƣli, □ 27 Yuda Yoananning oƣli, Yoanan Resaning oƣli, Resa Zǝrubbabǝlning oƣli, Zǝrubbabǝl Salatiyǝlning oƣli, Salаtiyǝl Neriyning oƣli, □ 28 Neriy Mǝlkiyning oƣli, Mǝlkiy Addining oƣli, Addi Ⱪosamning oƣli, Ⱪosam Elmadamning oƣli, Elmadam Erning oƣli, 29 Er Yosǝning oƣli, Yosǝ Əliezǝrning oƣli, Əliezǝr Yorimning oƣli, Yorim Mattatning oƣli, Mattat Lawiyning oƣli, 30 Lawiy Simeonning oƣli, Simeon Yǝⱨudaning oƣli, Yǝⱨuda Yüsüpning oƣli, Yüsüp Yonanning oƣli, Yonan Əliaⱪimning oƣli, □ 31 Əliaⱪim Meleaⱨning oƣli, Meleaⱨ Mǝnnaning oƣli, Mǝnna Mattataning oƣli, Mattata Natanning oƣli, Natan Dawutning oƣli, 32 Dawut Yǝssǝning oƣli, Yǝssǝ Obǝdning oƣli, Obǝd Boazning oƣli, Boaz Salmonning oƣli, Salmon Naⱨxonning oƣli, Naⱨxon Amminadabning oƣli, 33 Amminadab Aramning oƣli, Aram Ⱨezronning oƣli, Ⱨezron Pǝrǝzning oƣli, Pǝrǝz Yǝⱨudaning oƣli, □ 34 Yǝⱨuda Yaⱪupning oƣli, Yaⱪup Isⱨaⱪning oƣli, Isⱨaⱪ Ibraⱨimning oƣli, Ibraⱨim Tǝraⱨning oƣli, Tǝraⱨ Naⱨorning oƣli, ■ 35 Naⱨor Serugning oƣli, Serug Raƣuning oƣli, Raƣu Pǝlǝgning oƣli, Pǝlǝg Ebǝrning oƣli, Ebǝr Xelaⱨning oƣli, □ 36 Xelaⱨ Ⱪainanning oƣli, Ⱪainan Arpahxadning oƣli, Arpahxad Xǝmning oƣli, Xǝm Nuⱨning oƣli, Nuⱨ Lǝmǝhning oƣli, □ 37 Lǝmǝh Mǝtuxǝlaⱨning oƣli, Mǝtuxǝlaⱨ Ⱨanohning oƣli, Ⱨanoh Yarǝdning oƣli, Yarǝd Maⱨalalilning oƣli, Maⱨalalil Ⱪenanning oƣli, 38 Ⱪenan Enoxning oƣli, Enox Setning oƣli, Set Adǝm’atining oƣli, Adǝm’ata bolsa, Hudaning oƣli idi.□ ■

Luⱪa
<
3
>

□3:1 «Rim imperatori Tiberius Ⱪǝysǝrning sǝltǝnitining on bǝxinqi yili» — bizning ⱨesabliximizqǝ Tiberius Ⱪǝysǝr miladiyǝ 13-yili 27-Iyun imperator dǝp jakarlanƣan. Xunga Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning Israilƣa Hudaning padixaⱨliⱪini, xundaⱪla Mǝsiⱨning kǝlgǝnlikini jar selixⱪa baxliƣanliⱪi miladiyǝ 28-yili bolsa kerǝk idi. «Ⱨerod han Galiliyǝ ɵlkisining ⱨakimi, Ⱨerod hanning inisi Filip han Ituriyǝ wǝ Trahonitis ɵlkisining ⱨakimi, Lisanyas han Abiliniy ɵlkisining ⱨakimi bolƣanda...» — muxu ayǝttǝ üq ⱪetim ixlitilgǝn «ⱨakim» degǝn sɵz grek tilida «tetrarⱪ» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. «tetrarⱪ» degǝnning toluⱪ mǝnisi «(zeminning) tɵttin bir ⱪismi üstidiki ⱨakim». «tetrarⱪ» degǝn mǝrtiwǝ «waliy»din tɵwǝn idi.

□3:2 «... Ⱨannas ⱨǝm Ⱪayafa bax kaⱨinliⱪ ⱪiliwatⱪanda, Hudaning sɵz-kalami qɵldǝ yaxawatⱪan Zǝkǝriyaning oƣli Yǝⱨyaƣa kǝldi» — bu 1-2-ayǝttǝ Huda qaⱪqaⱪ ⱪiliwatⱪandǝk — dunyada xunqǝ muⱨtǝrǝm ǝrbablar bolƣini bilǝn, U Ɵz sɵz-kalamini ularning ⱨeqⱪaysisiƣa amanǝt ⱪilƣan ǝmǝs, bǝlki qɵldǝ yaxawatⱪan namǝlum bir Yǝⱨudiyƣa tapxurdi.

■3:2 Ros. 4:6.

□3:3 «Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr... kixilǝrgǝ gunaⱨlarƣa kǝqürüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan suƣa «qɵmüldürüx»ni jakarlaxni baxlidi» — «kixilǝrgǝ gunaⱨlarƣa kǝqürüm elip kelidiƣan, towa ⱪilixni bildüridiƣan suƣa «qɵmüldürüx»: — baxⱪiqǝ eytⱪanda, «Gunaⱨliⱪ yolliringlardin yenip, towa ⱪilinglar! Towa ⱪilƣanliⱪinglarni bildürüx üqün qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilinglar. Xundaⱪ ⱪilƣanda, Huda silǝrni kǝqürüm ⱪilidu!» — degǝndǝk.

■3:3 Mat. 3:1; Mar. 1:4.

■3:4 Yǝx. 40:3-5; Mat. 3:3; Mar. 1:3; Yⱨ. 1:23.

□3:6 «barliⱪ ǝt igiliri Hudaning nijatini kɵrǝlǝydiƣan bolidu!» — «Yǝx.» 40:3-5.

■3:6 Zǝb. 98:2-3; Yǝx. 40:3-5; 52:10.

□3:7 «Əy zǝⱨǝrlik yilan baliliri! Kim silǝrni Hudaning qüxüx aldida turƣan ƣǝzipidin ⱪeqinglar dǝp agaⱨlandurdi?!» — bu kinayilik, ⱨǝjwiy gǝp, ǝlwǝttǝ; mǝnisi bǝlkim «Towa ⱪilmay, qɵmüldürüxni ⱪobul ⱪilix bizni Hudaning kelidiƣan ƣǝzǝptin ⱪutⱪuzidu, degininglar ⱪandaⱪ gǝp?!» degǝndǝk.

■3:7 Mat. 3:7; 23:33.

□3:8 «Əmdi towiƣa layiⱪ mewilǝrni kǝltürünglar!» — «towiƣa layiⱪ mewilǝr» toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng. «Bizning atimiz bolsa Ibraⱨimdur!» — demǝk, «Biz uluƣ Ibraⱨimning ǝwladliri bolƣan «uluƣ Yǝⱨudiy milliti» bolup, biz ⱨeqnemǝ ⱪilmisaⱪmu Huda aldida pak turiwerimiz» degǝn pozitsiyini bildüridu.

■3:8 Mat. 3:9; Yⱨ. 8:39; Ros. 13:26.

□3:9 «Palta alliⱪaqan dǝrǝhlǝrning yiltiziƣa tǝnglǝp ⱪoyuldi» — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning bu uluƣ sɵzi «Hudaning ƣǝzipi ǝmdi silǝrgǝ yetip kelix aldida» degǝn asasiy mǝnini bildüridu. Bu sɵz toƣruluⱪ wǝ 12-ayǝttiki keyinki bexariti toƣruluⱪ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

■3:9 Mat. 3:10; 7:19.

■3:10 Ros. 2:37.

■3:11 Yaⱪ. 2:13,15; 1Yuⱨa. 3:17.

□3:14 «ⱨeqkimgǝ yalƣandin xikayǝt ⱪilmanglar» — bǝlkim pul ündürüwelix mǝⱪsitidǝ ⱪilinƣan xikayǝtni kɵrsitixi mumkin.

□3:15 «hǝlⱪ tǝⱪǝzzaliⱪta bolup...» — demǝk, tǝⱪⱪǝzaliⱪ bilǝn Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni kütkinidǝ.

■3:16 Yǝx. 44:3; Yo. 2:27,28; Mat. 3:11; Mar. 1:8; Yⱨ. 1:26; Ros. 1:5; 11:16; 2:4; 11:15; 19:4.

■3:17 Mat. 3:12.

□3:19 «ⱨakim Ⱨerod» — «ⱨakim» gerk tilida «tetrark». Bu sɵz «tɵtning birini idarǝ ⱪilƣuqi» degǝnni bildüridu; Ⱨerod Rim imperiyǝsining ⱨɵkümranliⱪi astida bolup, Pǝlǝstinning tɵttin bir ⱪismiƣa (Galiliyǝgǝ) «padixaⱨ» yaki «han» bolƣan.

■3:19 Mat. 14:3; Mar. 6:18.

■3:21 Mat. 3:13; Mar. 1:9; Yⱨ. 1:32.

□3:22 «Muⱪǝddǝs Roⱨ kǝptǝr siyaⱪida qüxüp uning üstigǝ ⱪondi» — «kǝptǝr siyaⱪida» yaki «pahtǝk siyaⱪida». Grek tilida bu ⱪux «peristera» dǝp atilidu. «Peristera» grek tilida ⱨǝm kǝptǝrni ⱨǝm pahtǝknimu kɵrsitidu. «...xuning bilǝn asmandin: «Sǝn Mening sɵyümlük Oƣlum, Mǝn sǝndin toluⱪ hursǝnmǝn!» degǝn bir awaz anglandi» — Əysaning Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr tǝripidin qümüldürülüxi uning zindanƣa taxlinixidin burun, ǝlwǝttǝ.

■3:22 Yǝx. 42:1; Mat. 17:5; Mar. 9:7; Luⱪa 9:35; Kol. 1:13; 2Pet. 1:17.

□3:23 «Əysa ɵz hizmitini baxliƣanda, ottuzƣa kirip ⱪalƣanidi» — «ottuzƣa kirip ⱪalƣanidi» grek tilida «ottuzqǝ yaxⱪa kirgǝnidi» — Grekxunas Professor Ramsayning deyixiqǝ bu ibarǝ (1) ottuz yax (yigirmǝ toⱪⱪuz yaki ottuz bir yax ǝmǝs); (2) dǝl ottuz yaxⱪa kirgǝn küni degǝn mǝnidǝ. Kaⱨinlar wǝ Lawiylar dǝl ottuz yaxⱪa kirgǝndǝ hizmitini baxlaytti («Qɵl.» 4:3, «Yar.» 41:46nimu kɵrüng).

■3:23 Mat. 13:55; Yⱨ. 6:42.

□3:26 «Yüsüp» — yaki «Yoseh». «Yuda» — «Yǝⱨuda»ning ⱪisⱪa xǝkli.

□3:27 «Salatiyǝl» — «Mat.» 1:12ni kɵrüng. Tǝwratta, mǝsilǝn «Əzra» 3:2dǝ «Xealtiǝl» deyilidu.

□3:30 «Yǝⱨuda» — grek tilida muxu yǝrdǝ «Yuda» deyilidu.

□3:33 «Aram» — «Rut» 4:20 wǝ «1Tar.» 2:10dǝ «Ram». «Ⱨezron» — grek tilida «Əsrom». «Pǝrǝz» — grek tilida «Parǝs».

■3:34 Yar. 11:10.

□3:35 «Serug» — grek tilida «Seruh». «Raƣu» — grek tilida «Raƣaw». Ibraniyqǝ «Rǝu». «Pǝlǝg» — grek tilida «Palǝg». «Xelaⱨ» — grek tilida «Salaⱨ».

□3:36 «Ⱪainan» — grek tilida «Ⱪainam». «Xǝm» — grek tilida «Sem». «Lǝmǝh» — grek tilida «Lamǝh».

□3:38 «...Ⱪenan Enoxning oƣli, Enox Setning oƣli, Set Adǝm’atining oƣli, Adǝm’ata bolsa, Hudaning oƣli idi» — bu nǝsǝbnamǝ wǝ «Matta»da hatirilǝngǝn nǝsǝbnamǝ üstidǝ «Matta»diki «ⱪoxumqǝ sɵz»imiz ⱨǝmdǝ «Yǝrǝmiya»diki (22:30 toƣrisida) ⱪoxumqǝ sɵzimizni kɵrüng. Bizningqǝ Luⱪa bǝrgǝn bu nǝsǝbnamǝ Mǝsiⱨning anisi Mǝryǝmning nǝsǝbnamisidur.

■3:38 Yar. 5:3.