Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Rosullarning paaliyǝtliri 19

Pawlus Əfǝsus xǝⱨiridǝ

1 Apollos Korint xǝⱨiridiki waⱪtida, Pawlus sǝpǝr ⱪilip, iqki ⱪuruⱪluⱪ arⱪiliⱪ Əfǝsus xǝⱨirigǝ kǝldi. U yǝrdǝ bǝzi muhlislar bilǝn uqrixip,□ ■ 2 ulardin:

— Silǝr etiⱪad ⱪilƣininglarda, Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ata ⱪilinƣanmu? — dǝp soridi.

— Yaⱪ, biz ⱨǝtta Muⱪǝddǝs Roⱨ bar degǝnni zadi anglimaptikǝnmiz, — dǝp jawab bǝrdi ular.□

3 Pawlus yǝnǝ:

— Undaⱪta, silǝr ⱪandaⱪ qɵmüldürülüxtǝ qɵmüldürülgǝnsilǝr? — dǝp soridi.

— Biz Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr yǝtküzgǝn qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪilduⱪ, — dedi ular.□

4 Pawlus: — Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr hǝlⱪⱪǝ yǝtküzgǝn qɵmüldülürüx bolsa gunaⱨlarƣa towa ⱪilixni bildüridiƣan qɵmüldürülüx bolup, ularƣa ɵzidin keyin kǝlgüqigǝ, yǝni Əysaƣa etiⱪad ⱪilix kerǝklikini tapiliƣanidi, — dedi.■

5 Ular buni anglap, Rǝb Əysaning namida qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪildi. 6 Pawlus ⱪolini ularning üstigǝ tǝgküzüp turuxi bilǝn, Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa qüxti. Buning bilǝn ular namǝlum tillarda sɵzlǝxkǝ ⱨǝm pǝyƣǝmbǝrlǝrqǝ wǝⱨiy-bexarǝtlǝrni yǝtküzüxkǝ baxlidi.□ ■

7 Ular tǝhminǝn on ikki ǝrkǝk kixi idi.

8 Pawlus üq ay dawamida Əfǝsus xǝⱨiridiki sinagogⱪa kirip, yürǝklik bilǝn sɵz ⱪilip, ular bilǝn Hudaning padixaⱨliⱪidiki ixlar toƣrisida munazirilixip ⱪayil ⱪilixⱪa tirixti. 9 Lekin bǝziliri jaⱨilliⱪ ⱪilip ixinixni rǝt ⱪilip, halayiⱪ aldida Rǝbning yoliƣa ⱨaⱪarǝt kǝltürgǝndǝ, Pawlus ulardin qiⱪip, muhlislarnimu ayrip qiⱪti. U ⱨǝrküni Tirannus isimlik adǝmning leksiyihanisida munazirǝ-muzakirǝ ɵtküzdi. □ ■ 10 Bu ix ikki yil dawamlaxti. Nǝtijidǝ, Asiya ɵlkisidiki pütün hǝlⱪ, Yǝⱨudiylar bolsun, Greklǝr bolsun ⱨǝmmǝylǝn Rǝbning sɵz-kalamini anglidi.□

Skewaning oƣulliri

11 Huda Pawlusning ⱪolliri arⱪiliⱪ karamǝt mɵjizilǝrni yaratti. ■ 12 Kixilǝr ⱨǝtta ⱪol yaƣliⱪ wǝ pǝrtuⱪlarni Pawlusning tenigǝ tǝgküzüp, andin kesǝllǝrning yeniƣa apirip, ularning üstigǝ yapatti. Nǝtijidǝ, kesǝllǝr saⱪiyip, yaman roⱨlar ulardin qiⱪip ketǝtti.

13 Lekin xu ǝtrapta yüridiƣan, «jinkǝx» Yǝⱨudiylarin bǝzilirimu Rǝb Əysaning namini ixlitip baⱪⱪusi kelip, jin qaplaxⱪanlar üstidǝ turup jinlarƣa: «Pawlus jakarlawatⱪan Əysaning namidin sanga ⱪattiⱪ buyruⱪ berimǝn!» dǝydiƣan boldi. □ 14 Bu ixni ⱪilidiƣanlarning arisida Skewa isimlik bir Yǝⱨudiy bax kaⱨinning yǝttǝ oƣlimu bar idi. □ 15 Lekin ular ⱪoƣliwǝtmǝkqi bolƣan yaman Roⱨ ularƣa jawabǝn:

— Əysani tonuymǝn, Pawlustin hǝwirim bar, biraⱪ ɵzünglar kim bolisilǝr?! — dewidi, 16 yaman Roⱨ qaplixiwalƣan kixi ularƣa etilip qiⱪip, ularni urup xama ⱪilip, ularning üstidin ƣalib kǝldi. Ular yalingaq wǝ yarilanƣan ⱨalda ɵydin ⱪeqip qiⱪip kǝtti.

17 Bu ix Əfǝsus xǝⱨiridǝ turuwatⱪan barliⱪ Yǝⱨudiylar wǝ Greklǝrgimu mǝlum bolup, ⱪorⱪunq ⱨǝmmisini basti wǝ Rǝb Əysaning nami uluƣlandi. 18 Nǝtijidǝ, nurƣun etiⱪadqilar burunⱪi ⱪilƣanlirini iⱪrar ⱪilip, aldiƣa qiⱪti. ■ 19 Seⱨirgǝrlik ⱪilƣanlardin nurƣun adǝmlǝr ɵzlirining seⱨirgǝrlik kitab-palnamilirini ǝkelip bir yǝrgǝ dɵwilǝp, kɵpqilikning aldida kɵydürüxti. Bu kitablarning ⱪimmiti jǝmiy ǝllik ming kümüx tǝnggigǝ yetǝtti. □ 20 Xundaⱪ ⱪilip, Rǝbning sɵz-kalami küqgǝ igǝ bolup, bǝrⱪ urup üstünlükkǝ ɵtti.■

Əfǝsus xǝⱨiridǝ topilang kɵtürülidu

21 Bu ixlar yüz bǝrgǝndin keyin, Pawlus kɵnglidǝ, Makedoniyǝ wǝ Ahaya ɵlkisidin ɵtüp Yerusalemƣa berixⱪa niyǝt baƣlidi. U: — U yǝrgǝ barƣandin keyin, Rim xǝⱨirini kɵrüp kelixim kerǝk, — dedi.□ ■

22 Xuning bilǝn, u ɵzigǝ yardǝmdǝ boluwatⱪanlardin Timotiy bilǝn Erastus ikkiylǝnni Makedoniyǝgǝ ǝwǝtiwetip, ɵzi yǝnǝ bir mǝzgil Asiya ɵlkisidǝ turdi.□

23 Dǝl xu qaƣda, Əfǝsus xǝⱨiridǝ Rǝbning yoli toƣruluⱪ eƣir malimaqiliⱪ kɵtürüldi. □ ■ 24 Ayal ilaⱨ Artemisni sürǝtlǝp kümüx tǝkqǝ-ⱨǝykǝllǝrni yasiƣuqi Dimitriy isimlik bir zǝrgǝr bar idi. Uning bu ixi ⱨünǝrwǝnlǝrgǝ kɵp payda tapⱪuzatti. ■ 25 Dimitriy ⱨünǝrwǝnlǝrni wǝ xuningƣa ohxax ixlar bilǝn xuƣulliniwatⱪan baxⱪa ustilarni yiƣip, ularƣa:

— Buradǝrlǝr, bizning gülliniximizning bu ix bilǝn baƣliⱪ ikǝnlikini bilisilǝr; 26 ⱨazir ⱨeliⱪi Pawlusning nemǝ ixlarni ⱪilip yürgǝnlikini angliƣan ⱨǝm kɵrgǝn boluxunglar kerǝk. U: «Ⱪol bilǝn yasiwalƣan nǝrsilǝr ilaⱨlar ǝmǝs» deyix bilǝn, pǝⱪǝt Əfǝsusta ǝmǝs, bǝlki pütkül Asiya ɵlkisidǝ degüdǝk nurƣunliƣan kixilǝrni ⱪayil ⱪilip, azdurup burawatidu. ■ 27 Əmdi ⱨazir bizning bu sodimizƣa bǝtnam qaplax hǝwpi bolupla ⱪalmay, bǝlki büyük ayal ilaⱨ Artemisning buthanisimu ǝrzimǝs dǝp ⱪarilip, ⱨǝtta Asiya ɵlkisi wǝ pütkül jaⱨan ibadǝt ⱪilidiƣan bu ayal ilaⱨimizning xan-xǝripimu yoⱪilix hǝwpigǝ duq keliwatidu! — dedi.□

28 Bu sɵzlǝrni angliƣan kɵpqilik ƣǝzǝpkǝ qɵmüp, ⱪayta-ⱪayta:

— Əfǝsusluⱪlarning Artemisimiz büyüktur! — dǝp quⱪan kɵtürüxkǝ baxlidi.

29 Buning bilǝn pütkül xǝⱨǝr malimatang bolup kǝtti. Halayiⱪ Pawlusning sǝpǝrdaxliridin Makedoniyǝlik Gayus wǝ Aristarhuslarni tutup sɵrǝp, serk mǝydaniƣa tǝngla yopurulup mangdi. □ ■ 30 Pawlus halayiⱪ arisiƣa kirmǝkqi bolƣanidi, lekin muhlislar uning kirixigǝ yol ⱪoymidi. 31 Ⱨǝtta Pawlusning dostliri bolƣan ɵlkǝ ǝmǝldarliridin bezilirimu uningƣa hǝwǝr yǝtküzüp, uni serk mǝydaniƣa berixⱪa tǝwǝkkül ⱪilmasliⱪⱪa jekilidi.

32 Əmdi bǝzilǝr buni dǝp warⱪirisa, bǝzilǝr uni dǝp warⱪirixip, pütün sorun warang-qurungƣa toldi; kixilǝrning kɵpinqisi ɵzlirining nemigǝ yiƣilƣanliⱪinimu bilmǝytti. 33 Yǝⱨudiylar Iskǝndǝr isimlik adǝmni aldiƣa ittirip qiⱪiriwidi, kɵpqilik uni aldiƣa turƣuzdi. Iskǝndǝr kɵpqilikkǝ ⱪol ixariti ⱪilip, Yǝⱨudiylarni aⱪlimaⱪqi boldi. □ 34 Biraⱪ kɵpqilik uning Yǝⱨudiy ikǝnlikini bilip ⱪelip, ⱨǝmmisi tǝngla:

— Əfǝsusluⱪlarning Artemisimiz büyüktur! — dǝp ikki saǝtqǝ quⱪan kɵtürüp turuxti. □ 35 Ahirda, xǝⱨǝrning bax mirzisi halayiⱪni tinqlandurup mundaⱪ dedi:

— Əy Əfǝsusluⱪlar! Biz Əfǝsusluⱪlarning xǝⱨirining büyük Artemisning buthanisining wǝ uning asmandin qüxkǝn süritining ⱪoƣdiƣuqisi ikǝnlikini bilmǝydiƣan kim bar! □ 36 Bu ixlarni inkar ⱪilalmiƣanikǝn, ɵzünglarni besiwelixinglar, baxbaxtaⱪliⱪ ⱪilmasliⱪinglar kerǝk. 37 Qünki silǝr bu kixilǝrni bu yǝrgǝ soraⱪⱪa tartixⱪa elip kǝldinglar; lekin ular ya buthanilarni bulƣuqilar ya bizning ayal ilaⱨimizƣa kupurluⱪ ⱪilƣuqilardin ǝmǝs. 38 Əgǝr Dimitriy wǝ uningƣa ⱪoxulƣan ⱨünǝrwǝnlǝrning mǝlum bir kixining üstidin xikayiti bolsa, soraⱪhanilar oquⱪ turmaⱪta wǝ soraⱪqi waliylarmu bar. Ular xu yǝrlǝrdǝ bir-biri bilǝn dǝwalaxsun; 39 wǝ baxⱪa birǝr mǝsililiringlar bolsa, rǝsmiy sorunda bir tǝrǝp ⱪilinixi lazim. 40 Biz ǝmdi yǝnǝ bügünki wǝⱪǝni topilang dǝp ǝrz ⱪilinix hǝwpidǝ turuwatimiz; qünki bu malimanqliⱪning ⱨeq sǝwǝbi kɵrsitilmigǝqkǝ, ⱨesabinimu berǝlmǝymiz-dǝ!

41 Bu sɵzlǝrni ⱪilip bolup, u yiƣilƣan halayiⱪni tarⱪitiwǝtti.

□19:1 «iqki ⱪuruⱪluⱪ arⱪiliⱪ Əfǝsus xǝⱨirigǝ kǝldi» — yaki «egizliklǝr arⱪiliⱪ Əfǝsus xǝⱨirigǝ kǝldi».

■19:1 1Kor. 1:12

□19:2 «Muⱪǝddǝs Roⱨ silǝrgǝ ata ⱪilinƣanmu?» — grek tilida: «Muⱪǝddǝs Roⱨni ⱪobul ⱪildinglarmu?». «Yaⱪ, biz ⱨǝtta Muⱪǝddǝs Roⱨ bar degǝnni zadi anglimaptikǝnmiz» — muxu jawabning mǝnisi bǝlkim «Muⱪǝddǝs Roⱨning ata ⱪilinƣini yaki Muⱪǝddǝs Roⱨning insanlarƣa kǝlginini anglimaptikǝnmiz» degǝndǝk bolsa kerǝk.

□19:3 «Undaⱪta, silǝr ⱪandaⱪ qɵmüldürülüxtǝ qɵmüldürülgǝnsilǝr?» — yaki «Undaⱪta, silǝr nemǝ dǝp qümüldürülgǝnsilǝr?». Eniⱪki, xu kixilǝr Əysa Mǝsiⱨning namiƣa qümüldürülgǝn bolsa, undaⱪta ularni qümüldürgüzqi etiⱪadqi ularƣa «Huda Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣuqilarning ⱨǝmmisigǝ Muⱪǝddǝs Roⱨini sowƣat ⱪilip ata ⱪilidu» dǝp qüxǝndürgǝn boluxi kerǝk idi. Qünki Mǝsiⱨdǝ bolƣan hux hǝwǝr dǝl xuki: (1) Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪi bilǝn etiⱪadqi insanlarning gunaⱨliri kǝqürüm ⱪilinidu; (2) Mǝsiⱨning ⱪurbanliⱪi bilǝn Huda etiⱪadqi insanlarƣa yengi bir ⱨayat ata ⱪilidu; muxu ⱨayat Muⱪǝddǝs Roⱨning insanning ⱪǝlbidǝ makan ⱪilixi bilǝn baxlinidu. Rosul Petrusning sɵzlirigǝ ⱪarang (2:38-39), «1Pet.» 3:21 wǝ bu ayǝt toƣrisida «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdiki izaⱨatlarni kɵrüng. «Biz Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝr yǝtküzgǝn qɵmüldürülüxni ⱪobul ⱪilduⱪ» — ularning jawabiƣa ⱪariƣanda, ular mǝrⱨum Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning muhlisliri idi; mumkinqiliki barki, ular Yǝⱨya pǝyƣǝmbǝrning towa ⱪilixi wǝ suƣa qɵmüldürülüx toƣruluⱪ tǝlimlirini Apollostin angliƣanidi.

■19:4 Mat. 3:11; Mar. 1:4; Luⱪa 3:16; Yⱨ. 1:26; Ros. 1:5; 11:16.

□19:6 «...Muⱪǝddǝs Roⱨ ularƣa qüxti. Buning bilǝn ular namǝlum tillarda sɵzlǝxkǝ ⱨǝm pǝyƣǝmbǝrlǝrqǝ wǝⱨiy-bexarǝtlǝrni yǝtküzüxkǝ baxlidi» — Muⱪǝddǝs Roⱨning ularƣa ata ⱪilƣan «namǝlum (karamǝt) tillarda sɵzlǝx» iltipati bilǝn kixilǝr ɵz sɵzlirini qüxǝnmigǝn ⱨalda Hudaƣa mǝdⱨiyǝ oⱪup, uning sirlirini jakarlaydu («1Kor.» 14:2ni kɵrüng).

■19:6 Ros. 8:17; 11:15.

□19:9 «halayi’ⱪ aldida Rǝbning yoliƣa ⱨaⱪarǝt kǝltürgǝndǝ...» — muxu yǝrdǝ «Rǝbning yoli» grek tilida pǝⱪǝt «yol» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu (qünki etiⱪadning nǝziridǝ pǝⱪǝt bir yolla bardur. 9:2nimu kɵrüng). «Tirannus isimlik adǝmning leksiyihanisida munazirǝ-muzakirǝ ɵtküzdi» — «leksiyihana» yaki «mǝktǝp»: Bu bǝlkim pǝlsǝpǝ ɵgitidiƣan bir mǝktǝp bolsa kerǝk. «Munazirǝ-muzakirǝ ɵtküzüx» — bǝlkim ixǝnmigǝnlǝr bilǝn munazirǝ ⱪilix (10-ayǝtni kɵrüng) wǝ ixǝngǝnlǝrgǝ kɵprǝk tǝlim berix.

■19:9 2Tim. 1:15.

□19:10 «Yǝⱨudiylar bolsun, Greklǝr bolsun...» — demǝk, «Yǝⱨudiylar bolsun, Yǝⱨudiy ǝmǝslǝr bolsun...».

■19:11 Mar. 16:20; Ros. 14:3.

□19:13 ««jinkǝx» Yǝⱨudiylar» — mǝhsus atalmix «jin ⱨǝydǝx ⱪǝspi» arⱪiliⱪ pul tapidiƣanlar. «Əysaning namidin sanga ⱪattiⱪ buyruⱪ berimǝn!» — grek tilida: «... Əysaning namidin sanga ⱪǝsǝm astida buyruymǝn!».

□19:14 «Bu ixni ⱪilidiƣanlarning arisida Skewa isimlik bir Yǝⱨudiy bax kaⱨinning yǝttǝ oƣlimu bar idi» — yaki «Bu ixni ⱪilƣuqilar Skewa isimlik bir Yǝⱨudiy bax kaⱨinning yǝttǝ oƣli idi».

■19:18 Mat. 3:6.

□19:19 «jǝmiy ǝllik ming kümüx tǝnggǝ» — bir tǝnggigǝ bir ⱪoy kelǝtti. Xunga ⱨazirⱪi boyiqǝ jǝmiy ikki yerim milyon dollarƣa barawǝr idi (2006).

■19:20 Yǝx. 55:11.

□19:21 «Pawlus kɵnglidǝ... niyǝt baƣlidi» — grek tilida «Pawlus roⱨta... niyǝt baƣlidi».

■19:21 Rim. 15:25; Gal. 2:1.

□19:22 «u ɵzigǝ yardǝmdǝ boluwatⱪanlardin Timotiy bilǝn Erastus ikkiylǝnni Makedoniyǝgǝ ǝwǝtiwetip...» — Pawlusning xuning mǝⱪsiti ularning bǝlkim ɵzini kutüx üqün wǝ bǝlkim ɵzining berixiƣa tǝyyarliⱪ ⱪilix üqün idi (20:1-3ni kɵrüng).

□19:23 «Dǝl xu qaƣda, Əfǝsus xǝⱨiridǝ Rǝbning yoli toƣruluⱪ eƣir malimaqiliⱪ kɵtürüldi» — «Rǝbning yoli» grek tilida pǝⱪǝt «yol» deyilidu.

■19:23 2Kor. 1:8.

■19:24 Ros. 16:16.

■19:26 Zǝb. 115:4; Yǝr. 10:3.

□19:27 «pütkül jaⱨan ibadǝt ⱪilidiƣan bu ayal ilaⱨimizning xan-xǝripimu yoⱪilix hǝwpigǝ duq keliwatidu!» — Dimitriyning «ayal ilaⱨimizning xan-xǝripi» degǝn sɵzi bǝlkim Artemisning ⱨǝywǝtlik buthanisinimu kɵrsǝtmǝkqi boluxi mumkin.

□19:29 «Halayiⱪ ... Gayus wǝ Aristarhuslarni tutup sɵrǝp, serk mǝydaniƣa tǝngla yopurulup mangdi» — Artemisning «büyük buthanisi» yoⱪap kǝtti, ǝmma bu serk mǝydani bügüngǝ ⱪǝdǝr mǝwjut, uningƣa 25000 kixi siƣidu.

■19:29 Ros. 20:4; 27:2; Kol. 4:10.

□19:33 «kɵpqilik uni aldiƣa turƣuzdi» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «kɵpqilik bu ix uningƣa baƣliⱪ dǝp oylidi» deyilidu.

□19:34 «Biraⱪ kɵpqilik uning Yǝⱨudiy ikǝnlikini bilip ⱪelip, ⱨǝmmisi tǝngla: — Əfǝsusluⱪlarning Artemisimiz büyüktur! — dǝp ikki saǝtqǝ quⱪan kɵtürüp turuxti» — halayiⱪ Iskǝndǝrni Pawlus bilǝn munasiwǝtlik adǝm, nemila bolmisun Yǝⱨudiy bolƣaqⱪa, butpǝrǝslikkǝ ⱪarxi bolsa kerǝk, degǝn oyda bolƣan bolsa kerǝk.

□19:35 «Artemisning ... asmandin qüxkǝn süriti...» — yaki «Artemisning ... asmandin qüxkǝn texi...».