Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Matta 26

Əysani ɵltürüx suyiⱪǝsti

Mar. 14:1-2; Luⱪa 22:1-2; Yⱨ. 11:45-53

1 Əysa bu sɵzlǝrni ⱪilip bolƣandin keyin, muhlisliriƣa:

2 — Silǝrgǝ mǝlumki, ikki kündin keyin «ɵtüp ketix ⱨeyti» bolidu, xu qaƣda Insan’oƣli krestlinix üqün tutup berilidu, — dedi.□ ■

3 Bax kaⱨinlar wǝ aⱪsaⱪallar Ⱪayafa isimlik bax kaⱨinning sariyida jǝm boluxti.■ 4 Ular Əysani ⱪandaⱪ ⱪilip ⱨiylǝ-nǝyrǝng bilǝn tutup ɵltürüx toƣrisida mǝsliⱨǝt ⱪilixti. 5 Biraⱪ ular:

— Bu ix ⱨeyt-ayǝm künliri ⱪilinmisun. Bolmisa, hǝlⱪ arisida malimanqiliⱪ qiⱪixi mumkin, — deyixti.

Hudaguy ayalning Əysaƣa ǝtir qeqixi

Mar. 14:3-9; Yⱨ. 12:1-8

6 Əmdi Əysa Bǝyt-Aniya yezisida, «Simon mahaw»ning ɵyidǝ bolƣinida,□ 7 bir ayal uning yeniƣa kirdi. U aⱪ ⱪaxtexi xexidǝ naⱨayiti ⱪimmǝtlik ǝtirni elip kǝlgǝn bolup, Əysa dastihanda olturƣanda, ǝtirni uning bexiƣa ⱪuydi.■ 8 Lekin muhlislar buni kɵrüp hapa boluxup:

— Zadi nemixⱪa bundaⱪ israpqiliⱪ ⱪilinidu? 9 Qünki bu ǝtirni kɵp pulƣa setip, pulini kǝmbǝƣǝllǝrgǝ sǝdiⱪǝ ⱪilsa bolattiƣu! — deyixti.

10 Lekin Əysa ularning kɵnglidikini bilip ularƣa:

— Bu ayalning kɵnglini nemǝ dǝp aƣritisilǝr? Qünki u mǝn üqün yahxi bir ixni ⱪildi. 11 Qünki kǝmbǝƣǝllǝr daim silǝrning aranglarda bolidu, lekin mening aranglarda boluxum silǝrgǝ daim nesip boliwǝrmǝydu! ■ 12 Bu ayalning bu ǝtirni bǝdinimgǝ ⱪuyuxi mening dǝpnǝ ⱪiliniximƣa tǝyyar boluxum üqün boldi. 13 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu hux hǝwǝr pütkül dunyaning ⱪǝyeridǝ jakarlansa, bu ayal ǝslinip, uning ⱪilƣan bu ixi tǝriplinidu, — dedi.

Yǝⱨuda Əysaƣa satⱪunluⱪ ⱪilixⱪa wǝdǝ ⱪilidu

14 Bu ixtin keyin, on ikkiylǝndin Yǝⱨuda Ixⱪariyot isimlik biri bax kaⱨinlarning aldiƣa berip:□ ■

15 — Uni tutup bǝrsǝm, manga nemǝ berisilǝr? — dedi. Ular uning aldiƣa ottuz kümüx tǝnggǝ ⱪoydi. ■ 16 Yǝⱨuda xuningdin etibarǝn uni tutup berixkǝ muwapiⱪ pursǝt izdǝxkǝ baxlidi.

«Ɵtüp ketix ⱨeyti»ning kǝqlik tamiⱪi

Mar. 14:21-22; Luⱪa 22:7-14, 21-23; Yⱨ. 13:21-30

17 Petir nan ⱨeytining birinqi küni, muhlislar Əysaning yeniƣa kelip:

— Ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini yeyixing üqün ⱪǝyǝrdǝ tǝyyarliximizni halaysǝn? — dǝp soridi.□ ■

18 U ularƣa:

— Xǝⱨǝrgǝ kirip palanqining ɵyigǝ berip uningƣa: «Ustaz: — Waⱪit-saitim yeⱪinlixip ⱪaldi, ɵtüp ketix ⱨeytini muhlislirim bilǝn birliktǝ sening ɵyüngdǝ ɵtküzǝy — dǝydu» dǝp eytinglar, — dedi.

19 Muhlislar Əysaning tapiliƣinidǝk ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini xu yǝrdǝ tǝyyarlidi. 20 Kǝqⱪurun, u on ikkiylǝn bilǝn dastihanda olturdi. ■ 21 Ular ƣizaliniwatⱪanda u:

— Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, aranglardiki birǝylǝn manga satⱪunluⱪ ⱪilidu, — dedi.■

22 Buni anglap ular intayin ⱪayƣuƣa qɵmüp, bir-birlǝp uningdin:

— Ya Rǝb, mǝn ǝmǝstimǝn? — dǝp soraxⱪa baxlidi.

23 U jawabǝn: — Ⱪolidiki nanni mǝn bilǝn tǝng tawaⱪⱪa tɵgürgǝn kixi, manga satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi xu bolidu. ■ 24 Insan’oƣli dǝrwǝⱪǝ muⱪǝddǝs yazmilarda ɵzi toƣrisida pütülginidǝk ɵlümgǝ ketidu; biraⱪ Insan’oƣlining tutup berilixigǝ wasitiqi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way! U adǝm tuƣulmiƣan bolsa yahxi bolatti! — dedi.

25 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilidiƣan Yǝⱨuda:

— Ustaz, mǝn ǝmǝstimǝn? — dǝp soridi. U uningƣa:

— Ɵzüng deding jumu, — dedi.□

«Rǝbning ziyapiti»

Mar. 14:22-26; Luⱪa 22:15-20; 1Kor. 11:23-25

26 Ular ƣizaliniwatⱪanda, Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip Hudaƣa tǝxǝkkür-ⱨǝmdusana eytⱪandin keyin, uni oxtup, muhlisliriƣa ülǝxtürüp bǝrdi wǝ:

—Elinglar, yǝnglar, bu mening tenim, — dedi.□ ■

27 Andin, ⱪoliƣa jamni elip Hudaƣa tǝxǝkkür-ⱨǝmdusana eytip, uni muhlisliriƣa tutup:

— Ⱨǝmmǝylǝn buningdin iqinglar. 28 Bu mening nurƣun adǝmlǝrning gunaⱨlirining kǝqürüm ⱪilinixi üqün tɵkülidiƣan, yengi ǝⱨdini tüzidiƣan ⱪenimdur. □ ■ 29 Lekin mǝn xuni silǝrgǝ eytayki, Atamning padixaⱨliⱪida silǝr bilǝn birliktǝ yengidin xarabtin iqmigüqǝ, üzüm telining xǝrbitini ⱨǝrgiz iqmǝymǝn, — dedi.

30 Ular mǝdⱨiyǝ küyini eytⱪandin keyin talaƣa qiⱪip, Zǝytun teƣiƣa ⱪarap ketixti.■

Muhlislarning Əysadin waz keqixi

Mar. 14:27-31; Luⱪa 22:31-34; Yⱨ. 13:36-38

31 Andin Əysa ularƣa:

— Bügün keqǝ silǝr ⱨǝmminglar mening tüpǝylimdin tandurulup putlixisilǝr, qünki muⱪǝddǝs yazmilarda: —

«Mǝn padiqini uruwetimǝn,

Padidiki ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu» dǝp pütülgǝn. □ ■ 32 Lekin mǝn tirilgǝndin keyin Galiliyǝgǝ silǝrdin burun barimǝn, — dedi.■

33 Petrus uningƣa jawabǝn:

— Ⱨǝmmǝylǝn sening tüpǝylingdin tandurulup putlaxsimu, mǝn ⱨǝrgiz putlaxmaymǝn, dedi.■

34 Əysa uningƣa: — Mǝn sanga bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bügün keqǝ horaz qillaxtin burun, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn, — dedi.■

35 Petrus uningƣa:

— Sǝn bilǝn billǝ ɵlüxüm kerǝk bolsimu, sǝndin ⱨǝrgiz tanmaymǝn, — dedi. Ⱪalƣan muhlislarning ⱨǝmmisimu xundaⱪ deyixti.

Əysaning Getsimanǝ baƣqisidiki dua-tilawiti

Mar. 14:32-42; Luⱪa 22:39-46

36 Andin Əysa ular bilǝn billǝ Getsimanǝ degǝn yǝrgǝ kǝldi. U muhlislarƣa: «Mǝn u yaⱪⱪa berip dua-tilawǝt ⱪilip kǝlgüqǝ, muxu jayda olturup turunglar» dedi. ■ 37 U Petrusni, xundaⱪla Zǝbǝdiyning ikki oƣlini birgǝ elip mangdi wǝ ⱪattiⱪ azablinip, kɵngli tolimu pǝrixan boluxⱪa baxlidi. □ 38 U ularƣa:

— Jenim ɵlidiƣandǝk bǝkmu azablanmaⱪta. Silǝr bu yǝrdǝ ⱪelip, mǝn bilǝn birliktǝ oyƣaⱪ turunglar, — dewidi, ■ 39 Wǝ sǝl neriraⱪ berip, ɵzini yǝrgǝ etip düm yetip dua ⱪilip:

— I Atam, mumkin bolsa, bu ⱪǝdǝⱨ mǝndin ɵtüp kǝtsun! Lekin bu ix mǝn haliƣandǝk ǝmǝs, sǝn haliƣandǝk bolsun, — dedi.□ ■

40 U muhlislarning yeniƣa ⱪaytip kǝlginidǝ, ularning uhlap ⱪalƣanliⱪini kɵrüp, Petrusⱪa:

— Mǝn bilǝn billǝ birǝr saǝtmu oyƣaⱪ turalmidinglarmu?! 41 Eziⱪturuluxtin saⱪlinix üqün, oyƣaⱪ turup dua ⱪilinglar. Roⱨ pidakar bolsimu, lekin kixining ǝtliri ajizdur, — dedi.□ ■

42 U ikkinqi ⱪetim berip, yǝnǝ dua ⱪilip:

— I Atam, ǝgǝr mǝn bu ⱪǝdǝⱨni iqmisǝm u mǝndin kǝtmisǝ, undaⱪta sening iradǝng ada ⱪilinsun, — dedi. 43 U ularning yeniƣa ⱪaytip kǝlginidǝ, yǝnǝ uhlap ⱪalƣanliⱪini kɵrdi, qünki ularning kɵzliri uyⱪuƣa ilinƣanidi.

44 Xuning bilǝn u ulardin ayrilip üqinqi ⱪetim berip, yǝnǝ xu sɵzlǝr bilǝn dua ⱪildi.

45 Andin u muhlislarning yeniƣa kelip ularƣa:

— Silǝr tehiqǝ uhlawatamsilǝr, tehiqǝ dǝm eliwatamsilǝr? Mana, waⱪit-saiti yeⱪinlaxti; Insan’oƣli gunaⱨkarlarning ⱪoliƣa tapxurulidu. □ 46 Ⱪopunglar, ketǝyli; mana, manga satⱪunluⱪ ⱪilidiƣan kixi yeⱪin kǝldi! — dedi.

Əysaning tutⱪun ⱪilinixi

Mar. 14:43-50; Luⱪa 22:47-53; Yⱨ. 18:3-12

47 Uning sɵzi tehi tügimǝyla, on ikkiylǝndin biri bolƣan Yǝⱨuda kǝldi; uning yenida bax kaⱨinlar wǝ hǝlⱪ aⱪsaⱪalliri tǝripidin ǝwǝtilgǝn, ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürgǝn zor bir top adǝm bar idi. ■ 48 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi ular bilǝn alliburun ixarǝtni bekitip: «Mǝn kimni sɵysǝm, u dǝl xudur. Silǝr uni tutunglar» dǝp kelixkǝnidi. 49 U udul Əysaning aldiƣa berip:

— Salam, ustaz! — dǝp uni sɵyüp kǝtti.□

50 Əysa uningƣa:

— Aƣinǝm, nemǝ dǝp kǝlding? — dedi. Xuning bilǝn, ⱨeliⱪi adǝmlǝr yopurulup kelip, Əysaƣa ⱪol selip, uni tutⱪun ⱪildi. □ 51 Wǝ mana, Əysaning yenidikilǝrdin birǝylǝn ⱪiliqini suƣurup, bax kaⱨinning qakiriƣa uruwidi, uning ⱪuliⱪini xilip qüxürüwǝtti. 52 Əysa uningƣa:

— Ⱪiliqingni ⱪiniƣa sal, ⱪiliq kɵtürgǝnlǝr ⱪiliq astida ⱨalak bolidu. 53 Yaki meni Atisiƣa nida ⱪilalmaydiƣan boldi, dǝp oylap ⱪaldingmu?! Xundaⱪ ⱪilsamla U manga xuan on ikki ⱪisimdin artuⱪ pǝrixtǝ mangdurmamdu? □ 54 Biraⱪ mǝn undaⱪ ⱪilsam, muⱪǝddǝs yazmilardiki bu ixlar muⱪǝrrǝr bolidu degǝn bexarǝtlǝr ⱪandaⱪmu ǝmǝlgǝ axurulsun? — dedi.■

55 Xu pǝyttǝ Əysa toplaxⱪan adǝmlǝrgǝ ⱪarap:

— Bir ⱪaraⱪqini tutidiƣandǝk ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürüp meni tutⱪili kǝpsilǝrƣu? Mǝn ⱨǝr küni ibadǝthana ⱨoylilirida silǝr bilǝn billǝ olturup tǝlim berǝttim, lekin silǝr u qaƣda meni tutmidinglar. 56 Lekin bu pütün ixlarning yüz berixi pǝyƣǝmbǝrlǝrning muⱪǝddǝs yazmilirida aldin eytⱪanlirining ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün boldi, — dedi.

Bu qaƣda, muhlislarning ⱨǝmmisi uni taxlap ⱪeqip ketixti.■

Aliy kengǝxmidǝ sotlinix

Mar. 14:53-65; Luⱪa 22:54-55, 63-71; Yⱨ. 18:13-14, 19-24

57 Əmdi Əysani tutⱪun ⱪilƣanlar uni bax kaⱨin Ⱪayafaning aldiƣa elip berixti. Tǝwrat ustazliri bilǝn aⱪsaⱪallarmu u yǝrdǝ jǝm boluxⱪanidi. ■ 58 Petrus uningƣa taki bax kaⱨinning sariyining ⱨoylisiƣiqǝ yiraⱪtin ǝgixip kelip, ixning aⱪiwetini kɵrüx üqün iqkirigǝ kirip, ⱪarawullarning arisida olturdi. 59 Bax kaⱨinlar, aⱪsaⱪallar wǝ pütün aliy kengǝxmǝ ǝzaliri Əysani ɵlüm jazasiƣa mǝⱨkum ⱪilix üqün, yalƣan guwaⱨ-ispat izdǝytti. □ ■ 60 Nurƣun yalƣan guwaⱨqilar otturiƣa qiⱪⱪan bolsimu, ular bulardin ⱨeqⱪandaⱪ ispatⱪa erixǝlmidi. Ahirda, ikki yalƣan guwaⱨqi otturiƣa qiⱪip:

61 — Bu adǝm: «Mǝn Hudaning ibadǝthanisini buzup taxlap, üq kün iqidǝ ⱪayta ⱪurup qiⱪalaymǝn» degǝn, dedi.□ ■

62 Bax kaⱨin ornidin turup, uningƣa:

— Ⱪeni, jawab bǝrmǝmsǝn? Bular sening üstüngdin zadi ⱪandaⱪ guwaⱨliⱪlarni beriwatidu? — dedi. ■ 63 Lekin Əysa süküt ⱪilip turiwǝrdi.

Bax kaⱨin uningƣa:

— Mǝnggü ⱨayat bolƣuqi Huda bilǝn sening ⱪǝsǝm ⱪilixingni buyruymǝnki, bizgǝ eyt, Hudaning Oƣli Mǝsiⱨ sǝnmu?» — dedi.■

64 Əysa mundaⱪ jawab ⱪayturdi:

— Xundaⱪ, sening deginingdǝk. Lekin xunimu silǝrgǝ eytayki, buningdin keyin silǝr Insan’oƣlining Ⱪadir Bolƣuqining ong yenida olturidiƣinini wǝ kɵktiki bulutlar üstidǝ kelidiƣinini kɵrisilǝr.□ ■

65 Xuning bilǝn bax kaⱨin tonlirini yirtip taxlap:

— U kupurluⱪ ⱪildi! Əmdi baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ guwaⱨqining nemǝ ⱨajiti? Mana, ɵzünglar bu kupurluⱪni anglidinglar! □ 66 Buningƣa nemǝ dǝysilǝr? — dedi.

— U ɵlüm jazasiƣa layiⱪtur! — dǝp jawab ⱪayturuxti ular.■

67 Buning bilǝn ular uning yüzigǝ tükürüp, uningƣa muxt atⱪili turdi. Bǝziliri uni kaqatlap:■

68 — Əy Mǝsiⱨ, pǝyƣǝmbǝrqilik ⱪilmamsǝn, eytip baⱪⱪina, seni kim urdi? — deyixti.■

Petrusning Əysadin tenixi

Mar. 14:66-72; Luⱪa 22:56-62; Yⱨ. 18:15-18, 25-27

69 Əmdi Petrus sarayning taxⱪiriⱪi ⱨoylisida olturatti. Bir dedǝk uning yeniƣa kelip:

— Sǝn Galiliyǝlik Əysa bilǝn birgǝ idingƣu, — dedi.■

70 Lekin u ⱨǝmmǝylǝnning aldida inkar ⱪilip: — Sening nemǝ dǝwatⱪanliⱪingni qüxǝnmidim! — dedi.

71 Andin u dalanƣa qiⱪⱪanda, uni kɵrgǝn yǝnǝ bir dedǝk u yǝrdǝ turƣanlarƣa:

— Bu adǝmmu Nasarǝtlik Əysa bilǝn birgǝ idi, — dedi.

72 U yǝnǝ inkar ⱪilip: —

Mǝn u adǝmni tonumaymǝn! — dǝp ⱪǝsǝm iqti.

73 Bir’azdin keyin, u yǝrdǝ turƣanlar Petrusning yeniƣa kelip uningƣa:

— Xübⱨisizki, sǝn ularning biri ikǝnsǝn, qünki tǝlǝppuzung seni pax ⱪilidu, — deyixti.□

74 Petrus ⱪattiⱪ ⱪarƣaxlar bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilip:

— U adǝmni zadi tonumaymǝn! — deyixigila horaz qillidi. 75 Petrus Əysaning: «Horaz qillaxtin burun, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn!» degǝn sɵzini esigǝ aldi. U taxⱪiriƣa qiⱪip, ⱪattiⱪ yiƣa-zar kɵtürdi.■

Matta
<
26
>

□26:2 «xu qaƣda Insan’oƣli krestlinix üqün tutup berilidu» — «krestlǝx» — krest (qapras yaƣaq)kǝ mihlax arⱪiliⱪ ɵlüm jazasi berixtin ibarǝt. Demisimu bu adǝmni ⱪattiⱪ harlaydiƣan, intayin dǝⱨxǝtlik, Rim imperiyǝsi boyiqǝ ǝng azabliⱪ ɵlüm jazasi idi.

■26:2 Mar. 14:1; Luⱪa 22:1; Yⱨ. 13:1

■26:3 Zǝb. 2:2; Yⱨ. 11:47; Ros. 4:27.

□26:6 «Əysa Bǝyt-Aniya yezisida, «Simon mahaw»ning ɵyidǝ bolƣinida...» — «Simon mahaw» yaki ««Mahaw kesili» deyilidiƣan Simon». Bu Simon bǝlkim ilgiri mahaw kesiligǝ giriptar bolƣanidi. Bizningqǝ bu ix bilǝn «Yuⱨ.» 12:1-11da hatirilǝngǝn wǝⱪǝ bir ixtur.

■26:7 Mar. 14:3; Luⱪa 7:37; Yⱨ. 11:2; 12:3.

■26:11 Ⱪan. 15:11; Mar. 14:7; Yⱨ. 12:8.

□26:14 «Yǝⱨuda Ixⱪariyot isimlik biri bax kaⱨinlarning aldiƣa berip...» — xu qaƣda ikki «bax kaⱨin» bar idi — «Annas» wǝ uning küy’oƣli «Ⱪayafa».

■26:14 Mar. 14:10; Luⱪa 22:4.

■26:15 Zǝk. 11:12.

□26:17 «Petir nan ⱨeytining birinqi küni...» — «petir nan ⱨeyti» yǝttǝ kün bolidu, birinqi küni «ɵtüp ketix ⱨeyti»mu tǝng bolidu. Bu küni, Yǝⱨudiylar ⱪoy soyup, ɵyliridǝ ⱪoy gɵxi, petir nan yǝydu («Mis.» 12-bab, «Law.» 23:4-8, «Qɵl.» 28:16-25ni kɵrüng). «Ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini yeyixing üqün ⱪǝyǝrdǝ tǝyyarliximizni halaysǝn?» — «ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪi»ning muⱨim ⱪismi «ɵtüp ketix ⱪurbanliⱪ ⱪozisi» idi («Mis.» 12:3-11, «Law.» 23:5, «Qɵl.» 28:16, «Ⱪan.» 16:1-7ni kɵrüng).

■26:17 Mis. 12:17; Mar. 14:12; Luⱪa 22:7.

■26:20 Mar. 14:17; Luⱪa 22:14; Yⱨ. 13:21.

■26:21 Ros. 1:17.

■26:23 Zǝb. 41:9; Luⱪa 22:21; Yⱨ. 13:18.

□26:25 «Ustaz, mǝn ǝmǝstimǝn?» — «ustaz» — Ibraniy tilida «rabbi» deyilidu. «Ɵzüng deding jumu» — mǝnisi, «dǝl sǝn» bolidu. Yǝⱨuda bu sɵzni angliƣandin keyin dǝrⱨal qiⱪip bax kaⱨinlarning yeniƣa barƣan bolsa kerǝk. «Markus», «Luⱪa», «Yuⱨanna»diki ««ɵtüp ketix» ⱨeytining kǝqlik tamiⱪi» toƣrisidiki bayanlarni kɵrüng.

□26:26 «Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip Hudaƣa tǝxǝkkür-ⱨǝmdusana eytⱪandin keyin...» — yaki «Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip, uni bǝrikǝtligǝndin keyin,...».

■26:26 Mar. 14:22; Luⱪa 22:19; 1Kor. 11:23.

□26:28 «Bu mening nurƣun adǝmlǝrning gunaⱨlirining kǝqürüm ⱪilinixi üqün tɵkülidiƣan, yengi ǝⱨdini tüzidiƣan ⱪenimdur» — «yengi ǝⱨdǝ» yaki «Hudaning ǝⱨdisi» yaki «mǝnggülük ǝⱨdǝ». Tǝwrat, «Yǝr.» 31:31-34, «Əz.» 36:25-27, «Luⱪa» 22:20ni, «Ibr.» 13:20 wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng.

■26:28 Mis. 24:8.

■26:30 Mar. 14:26; Luⱪa 22:39; Yⱨ. 18:1.

□26:31 «Mǝn padiqini uruwetimǝn, padidiki ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu» — «Zǝk.» 13:7. Muxu bexarǝttǝ sɵzligüqi Hudaning Ɵzi, ǝlwǝttǝ.

■26:31 Zǝk. 13:7; Yⱨ. 16:32.

■26:32 Mar. 14:28; 16:7.

■26:33 Luⱪa 22:33.

■26:34 Yⱨ. 13:38.

■26:36 Mar. 14:32; Luⱪa 22:39; Yⱨ. 18:1.

□26:37 «Zǝbǝdiyning ikki oƣli» — Yaⱪup wǝ Yuⱨanna.

■26:38 Yⱨ. 12:27.

□26:39 «I Atam, mumkin bolsa, bu ⱪǝdǝⱨ mǝndin ɵtüp kǝtsun! Lekin bu ix mǝn haliƣandǝk ǝmǝs, sǝn haliƣandǝk bolsun» — «bu ⱪǝdǝⱨ» uning aldidiki azab-oⱪubǝtlǝrni kɵrsitidu. Tǝwratning kɵp yǝrliridǝ «ⱪǝdǝⱨ» dǝl xu mǝnidǝ ixlitilidu (mǝsilǝn «Zǝb.» 75:8, «Yǝx.» 51:17, 22, «Yǝr.» 25:15dǝ).

■26:39 Mat. 20:22,23; Luⱪa 22:41; Yⱨ. 6:38.

□26:41 «Roⱨ pidakar bolsimu, lekin kixining ǝtliri ajizdur» — «kixining ǝtliri» grek tilida «ǝt». Injilda «ǝt» yaki «ǝt-tǝn» daim degüdǝk adǝmning ɵz teni tǝripidin azdurulidiƣan, gunaⱨkar tǝbiitini kɵrsitidu. «Rimliⱪlarƣa»diki «kirix sɵz»imizni kɵrüng.

■26:41 Gal. 5:17.

□26:45 «Silǝr tehiqǝ uhlawatamsilǝr, tehiqǝ dǝm eliwatamsilǝr?» — yaki bolmisa: «Əmdi uhlawerisilǝr, dǝm eliwerisilǝr!» (kinayilik gǝp) yaki pǝⱪǝt: «Əmdi uhlanglar, dǝm elinglar!».

■26:47 Mar. 14:43; Luⱪa 22:47; Yⱨ. 18:3.

□26:49 «Salam, ustaz!» — «Ustaz» ibraniy tilida «rabbi» deyilidu.

□26:50 «aƣinǝm, nemǝ dǝp kǝlding?» — yaki «Aƣinǝm, ⱪilidiƣiningni ⱪil».

□26:53 «on ikki ⱪisimdin artuⱪ pǝrixtǝ» — muxu yǝrdǝ «ⱪisim» degǝn sɵz adǝttǝ grek tilida bǝlkim altǝ mingqǝ ǝskǝrni kɵrsitixi mumkin.

■26:54 Zǝb. 22:6; 40:6-8; 69:1-4,10; Luⱪa 24:25.

■26:56 Ayup 19:13; Zǝb. 88:8, 18; Zǝk. 13:7.

■26:57 Mar. 14:53; Luⱪa 22:54; Yⱨ. 18:12.

□26:59 «Aliy kengǝxmǝ» — yǝnǝ soraⱪ mǝjlisi, «Sanⱨedrin» deyilidu.

■26:59 Mar. 14:55; Ros. 6:13.

□26:61 «Bu adǝm: «Mǝn Hudaning ibadǝthanisini buzup taxlap, üq kün iqidǝ ⱪayta ⱪurup qiⱪalaymǝn» degǝn» — «Yuⱨ.» 2:19-20ni kɵrüng. Mǝsiⱨning toluⱪ eytⱪini bu guwaⱨqining deginidǝk ǝmǝs.

■26:61 Yⱨ. 2:19.

■26:62 Mar. 14:60.

■26:63 Yǝx. 53:7; Mat. 27:12,14.

□26:64 «Xundaⱪ, sening deginingdǝk» — Mǝsiⱨning jawabining grek tilida «Xundaⱪ, lekin ǝⱨwal dǝl sening oyliƣiningdǝk ǝmǝs» degǝn puriⱪi qiⱪidu. «keyin silǝr Insan’oƣlining Ⱪadir Bolƣuqining ong yenida olturidiƣinini wǝ kɵktiki bulutlar üstidǝ kelidiƣinini kɵrisilǝr» — Tǝwrat, «Dan.» 7:13ni kɵrüng.

■26:64 Zǝb. 110:1; Dan. 7:13; Mat. 16:27; 24:30; Mar. 14:62; Luⱪa 22:69; Ros. 1:11; Rim. 14:10; 1Tes. 4:16; Wǝⱨ. 1:7.

□26:65 «Xuning bilǝn bax kaⱨin tonlirini yirtip taxlap...» — bax kaⱨin Əysani «kupurluⱪ ⱪildi» dǝp ⱪarap, ɵzining buningƣa bolƣan qɵqüxi wǝ ƣǝzipini ipadilǝx üqün kiyimlirini yirtⱪan. Əysaning ɵzining Mǝsiⱨ ikǝnlikini etirap ⱪilixi, uning Hudaƣa has ⱨoⱪuⱪ wǝ xɵⱨrǝt mǝndidur, degǝnlikidur. Yǝnǝ xuni eytimizki, bax kaⱨinning tonlirini yirtixning ɵzi Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap idi («Law.» 10:6, 21:10).

■26:66 Law. 24:16.

■26:67 Yǝx. 50:6.

■26:68 Ayup 16:10; Luⱪa 22:64; Yⱨ. 19:3.

■26:69 Mar. 14:66; Luⱪa 22:55; Yⱨ. 18:16,25.

□26:73 «Xübⱨisizki, sǝn ularning biri ikǝnsǝn, qünki tǝlǝppuzung seni pax ⱪilidu» — «tǝlǝppuzung seni pax ⱪilidu» — Petrus Galiliyǝ tǝlǝppuzi bilǝn sɵzlǝytti.

■26:75 Mat. 26:34; Mar. 14:30; Luⱪa 22:61; Yⱨ. 13:38