Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Markus 14

Rǝⱨbǝrlǝrning suyⱪǝst ⱪilixi

Mat. 26:1-5; Luⱪa 22:1-2; Yⱨ. 11:45-53

1 «Ɵtüp ketix» ⱨeyti wǝ «petir nan ⱨeyti»ƣa ikki kün ⱪalƣanidi. Bax kaⱨinlar wǝ Tǝwrat ustazliri uni ⱨiylǝ-nǝyrǝng bilǝn tutup ɵltürüxning qarisini izdǝytti.□ ■ 2 Qünki ular:

— Bu ix ⱨeyt-ayǝm künliri ⱪilinmisun. Bolmisa, hǝlⱪ arisida malimanqiliⱪ qiⱪixi mumkin, — deyixǝtti.

Ihlasmǝn ayalning Əysani ǝtirlixi

Mat. 26:6-13; Yⱨ. 12:1-8

3 Əmdi u Bǝyt-Aniya yezisida, «Simon mahaw»ning ɵyidǝ dastihanda olturƣanda, aⱪ ⱪaxtexi xixidǝ naⱨayiti ⱪimmǝtlik sap sumbul ǝtirni kɵtürüp kǝlgǝn bir ayal uning yeniƣa kirdi. Ayal aⱪ ⱪaxtexi xexini qeⱪip, ǝtirni Əysaning bexiƣa ⱪuydi.□ ■

4 Lekin bǝzilǝr buningƣa hapa boluxup, bir-birigǝ:

— Bu ǝtir nemǝ dǝp xundaⱪ israp ⱪilinidu? 5 Qünki bu ǝtirni üq yüz dinardin artuⱪ pulƣa satⱪili bolatti, puli kǝmbǝƣǝllǝrgǝ sǝdiⱪǝ ⱪilinsa bolmamti! — deyixti. Ular ayalƣa xundaⱪ tapa-tǝnǝ ⱪilƣili turdi.□

6 Lekin Əysa ularƣa:

— Uning ihtiyariƣa ⱪoyunglar, nemǝ dǝp uning kɵnglini aƣritisilǝr? U mening üstümgǝ yahxi ix ⱪildi. 7 Qünki kǝmbǝƣǝllǝr daim aranglarda bolidu, haliƣan waⱪitinglarda ularƣa hǝyr-sahawǝt kɵrsitǝlǝysilǝr; lekin mening aranglarda boluxum silǝrgǝ daim nesip boliwǝrmǝydu!■ 8 Ayal qamining yetixiqǝ ⱪildi; u mening bǝdinimning dǝpnǝ ⱪilinixiƣa aldin’ala tǝyyarliⱪ ⱪilip, uningƣa ǝtir-may ⱪuyup ⱪoydi.□ 9 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bu hux hǝwǝr pütkül dunyaning ⱪǝyeridǝ jakarlansa, bu ayal ǝslinip, uning ⱪilƣan bu ixi tǝriplinidu, — dedi.

Yǝⱨudaning Əysaƣa satⱪunluⱪ ⱪilixi

Mat. 26:14-16; Luⱪa 22:3-6

10 Xu waⱪitta, on ikkiylǝndin biri bolƣan Yǝⱨuda Ixⱪariyot uni ularƣa tutup berix mǝⱪsitidǝ bax kaⱨinlarning aldiƣa bardi. ■ 11 Ular buni anglap huxal bolup kǝtti wǝ uningƣa pul berixkǝ wǝdǝ ⱪilixti. Yǝⱨuda uni tutup berixkǝ muwapiⱪ pursǝt izdǝp yürǝtti.

Ɵtüp ketix ⱨeytining kǝqlik tamiⱪi

Mat. 26:17-25; Luⱪa 22:7-14, 21-23; Yⱨ. 13:21-30

12 Petir nan ⱨeytining birinqi küni, yǝni ɵtüp ketix ⱨeytining ⱪurbanliⱪ ⱪozisi soyulidiƣan küni, muhlislar uningdin:

— Ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini yeyixing üqün bizning ⱪǝyǝrgǝ berip tǝyyarliximizni halaysǝn? — dǝp soridi.□ ■

13 U muhlisliridin ikkiylǝnni aldin mangƣuzup ularƣa:

— Xǝⱨǝrgǝ kiringlar, u yǝrdǝ kozida su kɵtürüwalƣan bir ǝr kixi silǝrgǝ uqraydu. Uning kǝynidin menginglar. □ 14 U adǝm nǝgǝ kirsǝ xu ɵyning igisigǝ: «Ustaz: Muhlislirim bilǝn ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini yǝydiƣan meⱨmanhana ⱪǝyǝrdǝ?— dǝp sorawatidu» — dǝnglar. 15 U silǝrni baxlap üstünki ⱪǝwǝttiki rǝtlǝngǝn sǝrǝmjanlaxturulƣan qong bir eƣiz ɵyni kɵrsitidu. Mana xu yǝrdǝ bizgǝ tǝyyarliⱪ ⱪilip turunglar, — dedi.

16 Muhlislar yolƣa qiⱪip xǝⱨǝrgǝ kirip, yoluⱪⱪan ixlarning ⱨǝmmisi u eytⱪandǝk boldi. Xu yǝrdǝ ular ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪini tǝyyarlaxti. 17 Kǝq kirgǝndǝ, u on ikkǝylǝn bilǝn ɵygǝ kǝldi. ■ 18 Ular dastihanda olturup ƣizalanƣanda Əysa:

— Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, aranglardiki birǝylǝn, mǝn bilǝn billǝ ƣizaliniwatⱪan birsi manga satⱪunluⱪ ⱪilidu, — dedi.□ ■

19 Ular bu sɵzdin ⱪayƣuƣa qɵmüp, bir-birlǝp uningdin:

— Mǝn ǝmǝstimǝn? — dǝp soridi. Yǝnǝ birsi: — Mǝn ǝmǝstimǝn? — dedi.

20 Lekin u ularƣa:

— Xu kixi on ikkǝylǝnning biri, yǝni ⱪolidiki nanni mǝn bilǝn tǝng tawaⱪⱪa tɵgürgüqi bolidu. 21 Insan’oƣli dǝrwǝⱪǝ ɵzi toƣrisida muⱪǝddǝs yazmilarda pütülgǝndǝk alǝmdin ketidu; biraⱪ Insan’oƣlining tutup berilixigǝ wasitiqi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way! U adǝm tuƣulmiƣan bolsa uningƣa yahsi bolatti! — dedi.□

«Rǝbning ziyapiti»

Mat. 26:26-30; Luⱪa 22:15-20; 1Kor. 11:23-25

22 Ular ƣizaliniwatⱪanda, Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip tǝxǝkkür eytⱪandin keyin, uni oxtup, muhlisliriƣa ülǝxtürüp bǝrdi wǝ:

— Elinglar, bu mening tenim, — dedi.□ ■

23 Andin u ⱪoliƣa jamni elip Hudaƣa tǝxǝkkür eytⱪandin keyin, uni muhlisliriƣa sundi. Ularning ⱨǝmmisi uningdin iqixti.

24 U ularƣa: — Bu mening ⱪenim, nurƣun adǝmlǝr üqün tɵkülidiƣan, yengi ǝⱨdini tüzidiƣan ⱪenimdur. □ 25 Mǝn silǝrgǝ bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, Hudaning padixaⱨliⱪida yengidin xarabtin iqidiƣan küngiqǝ, üzüm telining xǝrbitini ⱨǝrgiz iqmǝymǝn, — dedi.

26 Ular bir mǝdⱨiyǝ küyini eytⱪandin keyin talaƣa qiⱪip, Zǝytun teƣiƣa ⱪarap ketixti.

Muhlislarning Əysani taxlap ketixi

Mat. 26:31-35; Luⱪa 22:31-34; Yⱨ. 13:36-38

27 Andin Əysa ularƣa:

Silǝr ⱨǝmminglar tandurulup putlixisilǝr, qünki muⱪǝddǝs yazmilarda:

«Mǝn padiqini uruwetimǝn,

Ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu» dǝp pütülgǝn.□ ■

28 Lekin mǝn tirilgǝndin keyin Galiliyǝgǝ silǝrdin burun barimǝn, — dedi.■ 29 Lekin Petrus uningƣa:

— Ⱨǝmmǝylǝn tandurulup putlaxsimu, mǝn ⱨǝrgiz putlaxmaymǝn, dedi.

30 Əysa uningƣa: — Mǝn sanga bǝrⱨǝⱪ xuni eytip ⱪoyayki, bügün, yǝni bügün keqǝ horaz ikki ⱪetim qilliƣuqǝ, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn, — dedi.■

31 Lekin Petrus tehimu ⱪǝt’iylik bilǝn uningƣa:

— Sǝn bilǝn billǝ ɵlidiƣan ix kerǝk bolsimu, sǝndin ⱨǝrgiz tanmaymǝn, — dedi. Ⱪalƣan ⱨǝmmisimu xundaⱪ deyixti.■

Əysaning Getsimanǝ baƣqisidiki dua-tilawiti

Mat. 26:36-46; Luⱪa 22:39-46

32 Andin ular Getsimanǝ degǝn bir jayƣa kǝldi. U muhlislarƣa: — Mǝn dua-tilawǝt ⱪilip kǝlgüqǝ, muxu yǝrdǝ olturup turunglar, dedi.■

33 U Petrus, Yaⱪup wǝ Yuⱨannani birgǝ elip mangdi wǝ sür besip, roⱨ-ⱪǝlbidǝ tolimu pǝrixan boluxⱪa baxlidi. □ 34 U ularƣa:

— Jenim ɵlidiƣandǝk bǝkmu azablanmaⱪta. Silǝr bu yǝrdǝ ⱪelip, oyƣaⱪ turunglar, — dedi. ■ 35 U sǝl neriraⱪ berip, ɵzini yǝrgǝ etip düm yatti wǝ mumkin bolsa, u dǝⱪiⱪining ɵz bexiƣa qüxmǝy ɵtüp ketixi üqün dua ⱪilip:□ ■

36 — I Abba Ata, Sanga ⱨǝmmǝ ix mumkindur; bu ⱪǝdǝⱨni mǝndin ɵtküzüwǝtkǝysǝn! Lekin bu ix mǝn haliƣandǝk ǝmǝs, sǝn haliƣandǝk bolsun, — dedi.□ ■

37 U üqǝylǝnning yeniƣa ⱪaytip kǝlginidǝ, ularning uhlap ⱪalƣanliⱪini kɵrüp, Petrusⱪa:

— Əy Simon, uhlawatamsǝn?! Bir saǝtmu oyƣaⱪ turalmidingmu?! ■ 38 Eziⱪturuluxtin saⱪlinix üqün, oyƣaⱪ turup dua ⱪilinglar. Roⱨ pidakar bolsimu, lekin kixining ǝtliri ajizdur, — dedi.□ ■

39 Andin u yǝnǝ berip, ohxax sɵzlǝr bilǝn ⱪaytidin dua ⱪildi. 40 U ularning yeniƣa ⱪaytip kǝlginidǝ, ularning yǝnǝ uhlap ⱪalƣanliⱪini kɵrdi, qünki ularning kɵzliri uyⱪuƣa ilinƣanidi. Ular uningƣa nemǝ deyixini bilmǝy ⱪaldi. 41 U üqinqi ⱪetim ularning yeniƣa ⱪaytip ularƣa:

— Silǝr tehiqǝ uhlawatamsilǝr, tehiqǝ dǝm eliwatamsilǝr? Əmdi boldi bǝs! Waⱪit-saiti kǝldi; mana, Insan’oƣli gunaⱨkarlarning ⱪoliƣa tapxuruldi! □ 42 Ⱪopunglar, ketǝyli; mana, manga satⱪunluⱪ ⱪilidiƣan kixi yeⱪin kǝldi! — dedi.

Əysaning tutⱪun ⱪilinixi

Mat. 26:47-56; Luⱪa 22:47-53; Yⱨ. 18:3-12

43 Wǝ xu dǝⱪiⱪidǝ, uning sɵzi tehi tügimǝyla, mana, on ikkǝylǝndin biri bolƣan Yǝⱨuda kǝldi; uning yenida bax kaⱨinlar, Tǝwrat ustazliri wǝ aⱪsaⱪallar tǝripidin ǝwǝtilgǝn ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürgǝn zor bir top adǝm bar idi. ■ 44 Uningƣa satⱪunluⱪ ⱪilƣuqi ular bilǝn alliburun ixarǝtni bekitip: «Mǝn kimni sɵysǝm, u dǝl xudur. Silǝr uni tutup, yalap elip ketinglar» dǝp kelixkǝnidi. 45 U kelip udul Əysaning aldiƣa berip:

— Ustaz, ustaz! — dǝp uni sɵyüp kǝtti.□ ■

46 Ular uningƣa ⱪol selip, uni tutⱪun ⱪildi. 47 Wǝ uning yenida turƣanlardin birǝylǝn ⱪiliqini suƣurup, bax kaⱨinning qakiriƣa uruwidi, uning ⱪuliⱪini xilip qüxürüwǝtti.

48 Əysa jawabǝn ularƣa:

— Bir ⱪaraⱪqini tutidiƣandǝk ⱪiliq-toⱪmaⱪlarni kɵtürüp meni tutⱪili kǝpsilǝrƣu? 49 Mǝn ⱨǝr küni ibadǝthana ⱨoylilirida silǝr bilǝn billǝ bolup tǝlim berǝttim, lekin silǝr u qaƣda meni tutmidinglar. Lekin bu ixlarning yüz berixi muⱪǝddǝs yazmilarda aldin pütülgǝnlǝrning ǝmǝlgǝ axuruluxi üqün boldi, — dedi.■

50 Bu qaƣda, ⱨǝmmǝylǝn uni taxlap ⱪeqip ketixti. ■ 51 Pǝⱪǝt uqisiƣa kanap rǝht yepinqaⱪliwalƣan bir yigit uning kǝynidin ǝgixip mangdi. Yax ǝskǝrlǝr uni tutuweliwidi, 52 lekin u kanap rǝhttin boxinip, yalingaq peti ulardin ⱪeqip kǝtti.□

Aliy kengǝxmidǝ sotlinix

Mat. 26:57-68; Luⱪa 22:54-55, 63-71; Yⱨ. 18:13-14, 19-24

53 Əmdi ular Əysani bax kaⱨinning aldiƣa elip berixti. Bax kaⱨinlar, barliⱪ aⱪsaⱪallar bilǝn Tǝwrat ustazlirimu u yǝrgǝ uning yeniƣa yiƣildi. □ ■ 54 Petrus uningƣa taki bax kaⱨinning sarayidiki ⱨoylining iqigiqǝ yiraⱪtin ǝgixip kǝldi; u ⱪarawullar bilǝn billǝ otning nurida otsinip olturdi. 55 Bax kaⱨinlar wǝ pütün aliy kengǝxmǝ ǝzaliri Əysani ɵlümgǝ mǝⱨkum ⱪilix üqün, guwaⱨ-ispat izdidi, ǝmma tapalmidi. □ ■ 56 Qünki nurƣun kixilǝr uni ǝrz ⱪilip yalƣan guwaⱨqiliⱪ bǝrgǝn bolsimu, ularning guwaⱨliⱪliri bir-birigǝ udul kǝlmǝytti. 57 Bǝzi adǝmlǝr ornidin turup, uning üstidin ǝrz ⱪilip yalƣan guwaⱨliⱪ berip:

58 — Biz uning: «Insan ⱪoli bilǝn yasalƣan bu ibadǝthanini buzup taxlap, insan ⱪoli bilǝn yasalmiƣan baxⱪa bir ibadǝthanini üq kün iqidǝ yasap qiⱪimǝn» degǝnlikini angliduⱪ, — dedi. □ ■ 59 Ⱨǝtta ularning bu ⱨǝⱪtiki guwaⱨliⱪlirimu bir-birigǝ mas kǝlmidi.

60 Andin bax kaⱨin ⱨǝmmǝylǝnning aldida ornidin turup, Əysadin:

— Ⱪeni, jawab bǝrmǝmsǝn? Bular sening üstüngdin zadi ⱪandaⱪ guwaⱨliⱪlarni beriwatidu? — dǝp soridi. ■ 61 Lekin Əysa xük turup, ⱨeqⱪandaⱪ jawab bǝrmidi. Bax kaⱨin uni ⱪistap yǝnǝ uningdin:

— Sǝn Mubarǝk Bolƣuqining Oƣli Mǝsiⱨmusǝn? — dǝp soridi.□ ■

62 Xundaⱪ, mǝn ɵzüm, — dedi Əysa, — wǝ silǝr keyin Insan’oƣlining Ⱪudrǝt Igisining ong yenida olturidiƣanliⱪini wǝ asmandiki bulutlar bilǝn kelidiƣanliⱪini kɵrisilǝr.□ ■

63 Xuning bilǝn bax kaⱨin tonlirini yirtip taxlap:

— Əmdi baxⱪa ⱨǝrⱪandaⱪ guwaⱨqining nemǝ ⱨajiti? □ 64 Ɵzünglar bu kupurluⱪni anglidinglar! Əmdi buningƣa nemǝ dǝysilǝr? — dedi.

Ularning ⱨǝmmisi u ɵlüm jazasiƣa buyrulsun, dǝp ⱨɵküm qiⱪirixti. 65 Andin bǝziliri uningƣa tükürüxkǝ baxlidi, yǝnǝ uning kɵzlirini tengip, muxtlap: «Ⱪeni, pǝyƣǝmbǝrqilik ⱪilip bexarǝt berǝ!» deyixti. Ⱪarawullarmu uni xapilaⱪ bilǝn kaqatlidi.□ ■

Petrusning Əysadin tenixi

Mat. 26:69-75; Luⱪa 22:56-62; Yⱨ. 18:15-18, 25-27

66 Petrus sarayning tɵwǝnki ⱨoylisida turƣanda, bax kaⱨinning dedǝkliridin biri kelip, ■ 67 issinip olturƣan Petrusni kɵrüp, uningƣa tikilip ⱪarap:

— Sǝnmu Nasarǝtlik Əysa bilǝn billǝ idingƣu, — dedi.

68 Lekin u tenip:

— Sening nemǝ dǝwatⱪanliⱪingni bilmidim ⱨǝm qüxǝnmidim, — dedi-dǝ, taxⱪiriƣa, dǝrwazining aywaniƣa qiⱪip turdi. Xu ǝsnada horaz bir qillidi.

69 Uni yǝnǝ kɵrgǝn ⱨeliⱪi dedǝk yǝnǝ u yǝrdǝ turƣanlarƣa:

— Bu ulardin biri, — degili turdi. ■ 70 Petrus yǝnǝ inkar ⱪildi.

Bir’azdin keyin, u yǝrdǝ turƣanlar Petrusⱪa yǝnǝ:

— Bǝrⱨǝⱪ, sǝn ularning birisǝn. Qünki sǝnmu Galiliyǝlik ikǝnsǝnƣu?! — deyixti.□

71 Lekin u ⱪattiⱪ ⱪarƣaxlar bilǝn ⱪǝsǝm ⱪilip:

— Silǝr dǝwatⱪan ⱨeliⱪi adǝmni tonumaymǝn! — dedi.

72 Dǝl xu qaƣda horaz ikkinqi ⱪetim qillidi. Petrus Əysaning ɵzigǝ: «Horaz ikki ⱪetim qilliƣuqǝ, sǝn mǝndin üq ⱪetim tanisǝn» degǝn sɵzini esigǝ aldi; wǝ bularni oylap yiƣlap kǝtti.□ ■

□14:1 ««Ɵtüp ketix» ⱨeyti wǝ «petir nan ⱨeyti»ƣa ikki kün ⱪalƣanidi» — bu ikki ⱨeytning tǝpsilatliri üqün «Mis.» 12-bab, «Law.» 23-babni wǝ «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. Ibraniy tilida «Pesaⱪ», yaki «Pasha» ⱨeyti dǝp atilidu.

■14:1 Mat. 26:2; Luⱪa 22:1; Yⱨ. 11:55; 13:1.

□14:3 «Simon mahaw» — yǝni «Mahaw kesili» deyilidiƣan Simon» — Simon bǝlkim ilgiri mahaw kesiligǝ giritpar bolƣanidi. Bizningqǝ bu ix wǝ «Yuⱨ.» 12:1-11dǝ hatirilǝngǝn wǝⱪǝ bir ixtur.

■14:3 Mat. 26:6; Luⱪa 7:37; Yⱨ. 11:2; 12:3.

□14:5 «bu ǝtirni üq yüz dinardin artuⱪ pulƣa satⱪili bolatti» — «dinar» yaki «dinarius» degǝn Rim imperiyǝsidiki birhil pul birliki bolup, bir «dinarius» tǝhminǝn bir adǝmning bir künlük ⱨǝⱪⱪi bolatti. «Mat.» 20:2ni kɵrüng.

■14:7 Ⱪan. 15:11.

□14:8 «uningƣa ǝtir-may ⱪuyup ⱪoydi» — yaki «uningƣa mǝsiⱨ ⱪildi».

■14:10 Mat. 26:14; Luⱪa 22:4.

□14:12 «petir nan ⱨeytining birinqi küni, yǝni ɵtüp ketix ⱨeytining ⱪurbanliⱪ ⱪozisi soyulidiƣan küni» — «petir nan ⱨeyti» yǝttǝ kün bolidu, birinqi küni «ɵtüp ketix» ⱨeytimu tǝng bolidu. Bu küni, Yǝⱨudiylar ɵyliridǝ ⱪoza soyup, petir nan bilǝn yǝydu. «Ɵtüp ketix ⱨeytining tamiⱪi» — buning muⱨim ⱪismi «ɵtüp ketix ⱪurbanliⱪ ⱪozisi» idi («Mis.» 12:3-11, «Law.» 23:5, «Qɵl.» 28:16, «Ⱪan.» 16:1-7ni kɵrüng).

■14:12 Mis. 12:17; Mat. 26:17; Luⱪa 22:7.

□14:13 «Xǝⱨǝrgǝ kiringlar» — «xǝⱨǝr» — Yerusalem xǝⱨirigǝ, demǝk. «u yǝrdǝ kozida su kɵtürüwalƣan bir ǝr kixi silǝrgǝ uqraydu» — Ⱪanaanda (Pǝlǝstindǝ) ǝr kixilǝr bügüngǝ ⱪǝdǝr adǝttǝ su kɵtürmǝydu.

■14:17 Mat. 26:20; Luⱪa 22:14.

□14:18 «dastihanda olturup ƣizalanƣanda...» — grek tilida «dastihanda yetip ƣizalanƣanda...».

■14:18 Zǝb. 41:9; Ros. 1:17.

□14:21 «... biraⱪ Insan’oƣlining tutup berilixigǝ wasitiqi bolƣan adǝmning ⱨaliƣa way! U adǝm tuƣulmiƣan bolsa uningƣa yahsi bolatti!» — Yǝⱨuda bu sɵzni angliƣandin keyin dǝrⱨal qiⱪip bax kaⱨinlarning yeniƣa barƣan bolsa kerǝk. «Markus», «Luⱪa», «Yuⱨanna»diki ««ɵtüp ketix» ⱨeytining kǝqlik tamiⱪi» toƣrisidiki bayanlarni kɵrüng.

□14:22 «Əysa bir nanni ⱪoliƣa elip tǝxǝkkür eytⱪandin keyin» — yaki «Əysa nanni ⱪoliƣa elip (uni) bǝrikǝtligǝndin keyin,...».

■14:22 Mat. 26:26; Luⱪa 22:19; 1Kor. 11:23.

□14:24 «Bu mening ⱪenim, nurƣun adǝmlǝr üqün tɵkülidiƣan, yengi ǝⱨdini tüzidiƣan ⱪenimdur» — «yengi ǝⱨdǝ» Tǝwrat, «Yǝr.» 31:31-34, «Luⱪa» 22:20ni, «Ibr.» 13:20ni kɵrüng. Bǝzi kona kǝqürmilǝrdǝ pǝⱪǝt «ǝⱨdǝ» deyilidu.

□14:27 «Mǝn padiqini uruwetimǝn, ⱪoylar patiparaⱪ bolup tarⱪitiwetilidu» — «Zǝk.» 13:7. Muxu bexarǝttǝ sɵzligüqi Hudaning ɵzi, ǝlwǝttǝ.

■14:27 Zǝk. 13:7; Mat. 26:31; Yⱨ. 16:32.

■14:28 Mat. 26:32; 28:10; Mar. 16:7.

■14:30 Mat. 26:34; Luⱪa 22:34; Yⱨ. 13:38.

■14:31 Yⱨ. 13:37.

■14:32 Mat. 26:36; Luⱪa 22:39; Yⱨ. 18:1.

□14:33 « Əysa ... roⱨ-ⱪǝlbidǝ tolimu pǝrixan boluxⱪa baxlidi» — grek tilida «u ... roⱨta tolimu pǝrixan boluxⱪa baxlidi».

■14:34 Yⱨ. 12:27.

□14:35 «u dǝⱪiⱪining ɵz bexiƣa qüxmǝy ɵtüp ketixi üqün ...» — grek tilida «xu saǝtning ɵz bexiƣa qüxmǝy ɵtüp ketixi üqün...».

■14:35 Luⱪa 22:41.

□14:36 «I Abba Ata, Sanga ⱨǝmmǝ ix mumkindur» — ibraniy tilida «abba» degǝn sɵz oƣulning atisiƣa bolƣan yeⱪinqiliⱪini bildüridu. Uyƣurqidiki «sɵyümlük ata» degǝngǝ yeⱪin kelidu. Bu sɵz ⱨǝm muⱨǝbbǝt ⱨǝm qongⱪur ⱨɵrmǝtnimu bildüridu. «bu ⱪǝdǝⱨni mǝndin ɵtküzüwǝtkǝysǝn!» — «bu ⱪǝdǝⱨ» uning aldida turidiƣan azab-oⱪubǝtlǝrni kɵrsitidu. Tǝwratning kɵp yǝrliridǝ «ⱪǝdǝⱨ» dǝl xu mǝnidǝ ixlitilidu (mǝsilǝn «Zǝb.» 75:8, «Yǝx.» 51:17, 22, «Yǝr.» 25:15dǝ).

■14:36 Yⱨ. 6:38.

■14:37 Mat. 26:40; Luⱪa 22:45.

□14:38 «Roⱨ pidakar bolsimu, lekin kixining ǝtliri ajizdu» — «kixining ǝtliri» grek tilida «ǝt». Injilda «ǝt» yaki «ǝt-tǝn» daim degüdǝk adǝmning ɵz teni tǝripidin azdurulidiƣan, gunaⱨkar tǝbiitini kɵrsitidu. «Rim.»diki «kirix sɵz»imizni kɵrüng.

■14:38 Gal. 5:17.

□14:41 «Silǝr tehiqǝ uhlawatamsilǝr, tehiqǝ dǝm eliwatamsilǝr?» — yaki bolmisa: «Əmdi uhlawerisilǝr, dǝm eliwerisilǝr!» (demǝk, kinayilik gǝp) yaki pǝⱪǝt: «Əmdi uhlanglar, dǝm elinglar!».

■14:43 Mat. 26:47; Luⱪa 22:47; Yⱨ. 18:3.

□14:45 «Ustaz, ustaz» — «Ustaz» ibraniy tilida «Rabbi» deyilidu. Ibraniylar arisida adǝmning ismini ikki ⱪetim qaⱪirix adǝttǝ inatayin qongⱪur ⱨessiyat, alaⱨidǝ amraⱪliⱪni bildüridu.

■14:45 2Sam. 20:9.

■14:49 1Sam. 24:14-15; Zǝb. 22:6-7; 69:9; Luⱪa 24:25

■14:50 Ayup 19:13; Zǝb. 88:8, 18; Zǝk.13:7

□14:52 «...uqisiƣa kanap rǝht yepinqaⱪliwalƣan bir yigit... lekin u kanap rǝhttin boxinip, yalingaq peti ulardin ⱪeqip kǝtti» — birnǝqqǝ xǝrⱨqilǝr bu «mǝlum yax yigit»ni Markusning ɵzi ikǝn, dǝp ⱪaraydu. Bizmu ⱪoxulimiz. U muxu yǝrdǝ ɵzini «muhlis» dǝp atimaydu. Bǝlkim u muxu yǝrdǝ barliⱪ kixilǝrning Əysadin waz keqip uni taxliƣanliⱪini tǝkitlimǝkqi bolidu.

□14:53 «Bax kaⱨinlar, barliⱪ aⱪsaⱪallar bilǝn Tǝwrat ustazlirimu u yǝrgǝ uning yeniƣa yiƣildi» — «uning yeniƣa» bax kaⱨin Ⱪayafaning yeniƣa, demǝk.

■14:53 Mat. 26:57; Luⱪa 22:54; Yⱨ. 18:13,24.

□14:55 «aliy kengǝxmǝ» — ibraniy tilida «Sanⱨedrin»)

■14:55 Mat. 26:59; Ros. 6:13.

□14:58 «Insan ⱪoli bilǝn yasalƣan bu ibadǝthanini buzup taxlap, insan ⱪoli bilǝn yasalmiƣan baxⱪa bir ibadǝthanini üq kün iqidǝ yasap qiⱪimǝn» — «Yuⱨ.» 2:19ni kɵrüng. Ular Mǝsiⱨning sɵzini burmiliƣanidi.

■14:58 Mar. 15:29; Yⱨ. 2:19.

■14:60 Mat. 26:62.

□14:61 «Sǝn Mubarǝk Bolƣuqining Oƣli Mǝsiⱨmusǝn?» — «Mubarǝk Bolƣuqi» — Huda Ɵzidur.

■14:61 Yǝx. 53:7; Ros. 8:32.

□14:62 «silǝr keyin Insan’oƣlining Ⱪudrǝt Igisining ong yenida olturidiƣanliⱪini wǝ asmandiki bulutlar bilǝn kelidiƣanliⱪini kɵrisilǝr» — Tǝwrat, «Dan.» 7:13ni kɵrüng.

■14:62 Dan. 7:13; Mat. 16:27; 24:30; 25:31; Luⱪa 21:27; Ros. 1:11; 1Tes. 4:16; 2Tes. 1:10; Wǝⱨ. 1:7.

□14:63 «Xuning bilǝn bax kaⱨin tonlirini yirtip taxlap...» — bax kaⱨin Əysani «kupurluⱪ ⱪildi» dǝp ⱪarap, ɵzining buningƣa bolƣan qɵqüxi wǝ ƣǝzipini ipadilǝx üqün kiyimlirini yirtⱪan. Əysaning ɵzining Mǝsiⱨ ikǝnlikini etirap ⱪilixi, uning Hudaƣa has ⱨoⱪuⱪ wǝ xɵⱨrǝt mǝndidur, degǝnlikidur. Yǝnǝ xuni eytimizki, bax kaⱨinning tonlirini yirtixning ɵzi Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap idi («Law.» 10:6, 21:10).

□14:65 «bǝziliri uningƣa tükürüxkǝ baxlidi, yǝnǝ uning kɵzlirini tengip, muxtlap: «ⱪeni, pǝyƣǝmbǝrqilik ⱪilip bexarǝt berǝ!» — «Mat.» 26:68dǝ muxu kixilǝrning: «... «Ⱪeni bexarǝt berǝ, seni kim urdi?» deyixkǝnlikimu hatirilidu. «Ⱪarawullarmu uni xapilaⱪ bilǝn kaqatlidi» — yaki «Ⱪarawullarmu uni arisiƣa eliwelip kaqatlidi».

■14:65 Ayup 16:10; Yǝx. 50:6; Yⱨ. 19:3.

■14:66 Mat. 26:58,69; Luⱪa 22:55; Yⱨ. 18:16,17.

■14:69 Mat. 26:71; Luⱪa 22:58; Yⱨ. 18:25.

□14:70 «Bǝrⱨǝⱪ, sǝn ularning birisǝn. Qünki sǝnmu Galiliyǝlik ikǝnsǝnƣu?!» — ularning degǝnliri Petrusning tǝlǝppuziƣa asasǝn bolsa kerǝk. «Mat.» 26:72-73ni kɵrüng.

□14:72 «...wǝ bularni oylap yiƣlap kǝtti» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: — «... wǝ kɵngli buzulup yiƣlap kǝtti».

■14:72 Mat. 26:34,75; Luⱪa 22:61; Yⱨ. 13:38; 18:27.