2
Hannah tentene bilen Perwerdigarni medhiyileydu
Hannah dua qilip mundaq dédi: —
«Méning qelbim Perwerdigar bilen yayraydu,
Méning münggüzüm Perwerdigar bilen égiz kötürüldi;
Aghzim düshmenlirimning aldida tentenilikte échildi;
Chünki Séning nijatingdin shadlinimen.«Méning münggüzüm Perwerdigar bilen égiz kötürüldi» — Tewratta, «münggüz»ler köp hallarda ademlerning abruy-shöhritini yaki küchini bildüridu. Mushu yerde Qutquzghuchi-mesihni körsitishi mumkin. «Zeb.», 132:17ni körüng. Bu münggüzler ademning béshida ösken emes, elwette!  Luqa 1:46.
Perwerdigardek muqeddes bolghuchi yoqtur;
Chünki Sendin bashqa héch kim yoq,
Xudayimizdek héch uyultash yoqtur.Qan. 3:24; Zeb. 86:8.
I insanlar, kibirlik sözliringlarni köpeytiwermenglar,
Yoghan geplerni aghzinglardin chiqarmanglar;
Chünki Perwerdigar bilim-hidayetke ige Xudadur.
Insanlarning emelliri Uning teripidin tarazida tartilidu.
Palwanlarning oq-yaliri sundurildi;
Lékin putliship yiqilghanlarning béli bolsa qudret bilen baghlandi.
Qorsiqi toq bolghanlar nan tépish üchün özini yallanmiliqqa berdi;
Lékin ach qalghanlar hazir ach qalmidi;
Hetta tughmas ayal yettini tughidu;
Lékin köp baliliq bolghan soliship kétidu.Zeb. 34:9-10; Yigh. 5:6; Luqa 1:53.
Perwerdigar hem öltüridu, hem hayat béridu;
U ademni tehtisaragha chüshüridu, u yerdin yene turghuzidu;«tehtisara» — ölgenlerning rohi baridighan jay.  Qan. 32:39; Ez. 37:11-14
Perwerdigar ademni hem namrat qiliwétidu, hem bay qilidu;
U kishini hem pes qilidu, hem égiz kötüridu.
U özi miskinni topidin qopuridu,
Qighliqtin yoqsulni kötüridu;
Ularni ésilzadiler arisida teng olturghuzidu;
Ularni shan-shereplik textige miras qilduridu;
Chünki yerning tüwrükliri Perwerdigarningkidur;
U Özi dunyani ularning üstige salghanidi.Ayup 36:15; Zeb. 113:7, 8; Luqa 1:52; Zeb. 24:1-2; 102:25; 104:5.
Öz muqeddes bendilirining putlirini U mezmut qilidu;
Emma reziller bolsa, qarangghuda shük qilinidu;
Chünki héchkim öz qudriti bilen nusret tapmaydu.
10  Perwerdigar bilen qarshilashqanlar pare-pare qiliwétilidu;
U Özi asmanlardin ulargha qarshi güldürleydu.
Perwerdigar yer yüzining chetlirigiche höküm chiqiridu;
U Özi tikligen padishahqa qudret béridu,
U Özi mesihliginining münggüzini égiz kötüridu!».«U Özi mesihliginining münggüzini égiz kötüridu!» — «mesihlimek» yaki «mesih qilish»: Xudaning yolyoruqi bilen Israilgha yéngi bir padishah békitish üchün uning béshigha zeytun méyi sürülüshi kérek idi. Mushu murasim «mesih qilinish» yaki «mesihlinish» dep atilatti we shundaqla shu chaghdin bashlap shu padishah «Xudaning mesihligini» dep atilatti. Kahinlar we bezi waqtida peyghemberlermu «mesih qilinatti». Israilda shu chaghda padishah bolmighachqa, Hannahning bu sözi derweqe kelgüsi ishlarni aldin’ala körsetken bésharet idi.  1Sam. 7:10; Zeb. 2:6; 21:8; 89:24
 
11  Elkanah bolsa Ramahdiki öz öyige yénip bardi. Bala bolsa elining qéshida Perwerdigargha xizmet qilip qaldi.
 
Elining oghullirining kahinliq mensipidin rezillik bilen paydilinishliri ••••
12  Emma Elining oghulliri intayin yaman kishilerdin bolup, Perwerdigarni tonumaytti. «...intayin yaman kishilerdin bolup» — ibraniy tilida: «Bélialning (Iblisning) oghulliridin bolup» déyilidu. «Bélial»ning menisi «erzimes», belkim Sheytanni körsitidu. 13  Kahinlarning xelqlerge mundaq aditi bolghan: — Birsi qurbanliq qilip, gösh qaynap pishiwatqanda kahinning xizmetkari kélip üch tilliq changgakni qolida tutup 14  dash, qazan, dangqan yaki korining ichige sanjip, changgakqa néme élin’ghan bolsa kahin shuni özige alatti. Ularning Shilohgha qurbanliq qilghili kelgen hemme Israillargha shundaq aditi bolghan. «Ularning Shilohgha qurbanliq qilghili kelgen hemme Israillargha shundaq aditi bolghan» — mushu xil qurbanliqlar, shübhisizki, «teshekkür qurbanliqliri» yaki «inaqliq qurbanliqliri» idi. Kahinlarning mushu aditi Musa peyghemberge chüshürülgen qanunning belgilimilirige asaslan’ghan emes. Kahinlarning «hoquq ülüshi» bolsa «Law.» 7:11-18, 28-34-ayetlerde körsitilidu. Emma elining oghulliri achközlükidin bu adetni tolimu heddidin ashuruwetkenidi. Kéyinki ayetlerni körüng. 15 Shundaqla hetta yaghni köydürmeste kahinning xizmetkari kélip qurbanliq qiliwatqan ademge: — Kahin’gha kawap üchün gösh bergin, chünki u sendin qaynap pishqan gösh qobul qilmaydu, belki xam gösh lazim, deytti. 16  Eger qurbanliq qilghuchi uninggha: — Awwal yéghi köydürülüp bolsun, andin némini xalisang shuni alghin, dése, u: — Bolmaydu, manga derhal ber! Bolmisa mejburiy alimen, deytti; «Awwal yéghi köydürülüp bolsun, andin némini xalisang shuni alghin» — Musa peyghemberge chüshürülgen qanun boyiche qurbanliqlardiki barliq yaghlar Perwerdigargha atap köydürületti. Ademning uni yéyishi men’i qilinatti. 17 Shundaq qilip bu ikki yashning gunahi Perwerdigarning aldida tolimu éghir bolghanidi; chünki uning sewebidin xeq Perwerdigargha atighan qurbanliqlar közge ilinmaywatatti.
18  Emma Samuil nareside bala bolup kanaptin toqulghan bir efodni kiyip Perwerdigarning aldida xizmet qilatti. «Samuil nareside bala bolup kanaptin toqulghan bir efodni kiyip Perwerdigarning aldida xizmet qilatti» — «efod» dégen néme? Xuda Musa peyghemberge chüshürgen qanun boyiche, bash kahin kiydighan bir alahide kalte chapan bolup, uning ichidiki ikki xil tash arqiliq Xudadin yol sorighili bolatti. Samuil Lawiy qebilisidin bolmisimu, bu ayetke qarighanda «kahinliq kiyim» kiyip, kahinliq xizmitini qiliwatatti. 19  Buningdin bashqa uning anisi her yilda uninggha bir kichik ton tikip, her yilliq qurbanliqni qilghili éri bilen barghanda alghach kéletti. 20  Eli Elkanah we ayaligha bext tilep dua qilip: — «Ayalingning Perwerdigargha béghishlighinining ornigha sanga uningdin bashqa nesil bergey, dédi. Andin bu ikkisi öz öyige yandi. 21  Shuning bilen Perwerdigar Hannahni yoqlap beriketlep, u hamilidar bolup jemiy üch oghul we ikki qiz tughdi. Kichik Samuil bolsa Perwerdigarning aldida turup ösüwatatti.«...yoqlap beriketlep» — ibraniy tilida peqet «yoqlap» déyilidu. Xudaning «yoqlishi» toghruluq «tebirler»nimu körüng.
22  Eli bek qérip ketkenidi. U oghullirining pütkül Israilgha hemme qilghanlirini anglidi hem jamaet chédirining ishikide xizmet qilidighan ayallar bilen yatqininimu anglidi. «jamaet chédiri» — yeni «ibadet chédiri» yaki «muqeddes chédir». 23  U ulargha: — Siler néme üchün shundaq ishlarni qilisiler? Chünki bu xelqning hemmisidin silerning yamanliqinglarni anglawatimen, dédi. 24  Bolmaydu, i oghullirim! Men anglighan bu xewer yaxshi emes, Perwerdigarning xelqini azdurupsiler. «Perwerdigarning xelqini azdurupsiler» — bashqa birxil terjimisi: «Perwerdigarning xelqi arisida tarqalghan xewer yaxshi emes». 25  Eger bir adem yene bir ademge gunah qilsa, bashqa birsi uning üchün Xudadin rehim sorisa bolidu; lékin eger birsi Perwerdigargha gunah qilsa, kim uning gunahini tiliyeleydu? — dédi. Lékin ular atisining sözige qulaq salmidi; chünki Perwerdigar ularni öltürüshni niyet qilghanidi. 26 Emma Samuil dégen bala ösüwatatti, Perwerdigar hem ademlerning aldida iltipat tapqanidi.Luqa 2:52.
27  Xudaning bir adimi Elining yénigha kélip mundaq dédi: — Perwerdigar shundaq deydu: «Misirda, Pirewnningkide turghanda Özümni atangning jemetige ochuq ayan qilmidimmu? Ros. 7:25. 28  Men uni kahinim bolush, Öz qurban’gahimda qurbanliq qilish, xushbuy yéqish we Méning aldimda efod tonini kéyip xizmet qilishqa Israilning hemme qebililiridin tallimighanidimmu? Shuningdek Men Israilning otta köydüridighan hemme qurbanliqlirini atanggha tapshurup teqdim qilghan emesmu? «... Men Israilning otta köydüridighan hemme qurbanliqlirini atanggha tapshurup teqdim qilghan emesmu?» — Tewratqa asasen, kahinlarning herqandaq qurbanliqlardin özige xas bir ülüshni élish hoquqi bar idi.  Law. 10:14. 29  Némishqa Men buyrughan, turalghu jayimdiki qurbanliqim bilen ashliq hediyelerni depsende qilisiler? Némishqa xelqim Israillar keltürgen hemme hediyelerning ésilidin özliringlarni semritip, öz oghulliringlarning hörmitini Méningkidin üstün qilisen?» Qan. 32:15. 30  Uning üchün Israilning Xudasi Perwerdigar mundaq deydu: «Men derheqiqet séning we atangning jemetidikiler Méning aldimda xizmitimde menggü mangidu, dep éytqanidim; lékin emdi Men Perwerdigar shuni deymenki, bu ish hazir Mendin néri bolsun! Méni hörmet qilghanlarni Men hörmet qilimen, lékin Méni kemsitkenler pes qarilidu. Mis. 28:43; 29:9. 31  Mana shundaq künler kéliduki, séning bilikingni we atangning jemetining bilikini teng késiwétimen; shuning bilen jemetingde birmu qérighan adem tépilmaydu! «... séning bilikingni we atangning jemetining bilikini teng késiwétimen» — «ademning biliki» uning küchi, qabiliyiti we hoquqini bildüretti. 32  Sen turalghu jayimda derd-qayghu körisen; Israillar herqandaq huzur-bextni körgini bilen, séning jemetingde ebedgiche birmu qérighan adem tépilmaydu. «Sen turalghu jayimda derd-qayghu körisen» — yaki «Sen turalghu jayimda düshmen körisen». «séning jemetingde ebedgiche birmu qérighan adem tépilmaydu» — bu bésharet töwendiki bablarda échilidu. Eli özi Perwerdigarning ehde sanduqining bulap kétilgenlikini köridu; biraq kéyinki künlerde, yeni Dawut padishahning künliridiki bext-beriketni u körmeydu (Elining jemetining kéyinki tarixi 22-bab, 1-22, «1Pad.» 2:26-27de körülidu). 33 We Men qurban’gahimning xizmitidin üzüp tashlimighan adiming bar bolsa, u közliringning xirelishishi bilen jéningning azablinishigha seweb bolidu. Jemetingde tughulghanlarning hemmisi balaghettin ötmey ölidu. «közliringning xirelishishi» — bu ibare adette köz yashlirining köp tökülgenlikidin yaki zor ghemkinliktin bolghan haletni körsitidu. 34  Sanga bu ishlarni ispatlashqa, ikki oghlung Xofniy bilen Finihasning béshigha chüshidighan mundaq bir alamet bésharet bolidu: — ularning ikkilisi bir künde ölidu. 35 Emma Özümge Rohim we dilimdiki niyitim boyiche ish köridighan sadiq bir kahinni tikleymen; Men uninggha mezmut bir jemet qurimen; u Méning mesih qilghinimning aldida menggü méngip xizmet qilidu. «...Méning mesih qilghinimning aldida» — Méning padishahimning aldida, démekchi. Bizningche bu bésharet awwal Samuilning özide andin kahin Zadokning jemetide emelge ashuruldi. «menggü méngip xizmet qilidu» — ibraniy tilida «barliq künlerde méngip xizmet qilidu». 36 Shundaq boliduki, séning jemetingdikilerdin herbir tirik qalghanlar bir ser kümüsh we bir chishlem nan tileshke uning aldigha kélip uninggha tezim qilip: «Qahinliq xizmetliridin manga bir orun bersile, yégili bir chishlem nan tapay dep éytidighan bolidu» deydu.
 
 

2:1 «Méning münggüzüm Perwerdigar bilen égiz kötürüldi» — Tewratta, «münggüz»ler köp hallarda ademlerning abruy-shöhritini yaki küchini bildüridu. Mushu yerde Qutquzghuchi-mesihni körsitishi mumkin. «Zeb.», 132:17ni körüng. Bu münggüzler ademning béshida ösken emes, elwette!

2:1 Luqa 1:46.

2:2 Qan. 3:24; Zeb. 86:8.

2:5 Zeb. 34:9-10; Yigh. 5:6; Luqa 1:53.

2:6 «tehtisara» — ölgenlerning rohi baridighan jay.

2:6 Qan. 32:39; Ez. 37:11-14

2:8 Ayup 36:15; Zeb. 113:7, 8; Luqa 1:52; Zeb. 24:1-2; 102:25; 104:5.

2:10 «U Özi mesihliginining münggüzini égiz kötüridu!» — «mesihlimek» yaki «mesih qilish»: Xudaning yolyoruqi bilen Israilgha yéngi bir padishah békitish üchün uning béshigha zeytun méyi sürülüshi kérek idi. Mushu murasim «mesih qilinish» yaki «mesihlinish» dep atilatti we shundaqla shu chaghdin bashlap shu padishah «Xudaning mesihligini» dep atilatti. Kahinlar we bezi waqtida peyghemberlermu «mesih qilinatti». Israilda shu chaghda padishah bolmighachqa, Hannahning bu sözi derweqe kelgüsi ishlarni aldin’ala körsetken bésharet idi.

2:10 1Sam. 7:10; Zeb. 2:6; 21:8; 89:24

2:12 «...intayin yaman kishilerdin bolup» — ibraniy tilida: «Bélialning (Iblisning) oghulliridin bolup» déyilidu. «Bélial»ning menisi «erzimes», belkim Sheytanni körsitidu.

2:14 «Ularning Shilohgha qurbanliq qilghili kelgen hemme Israillargha shundaq aditi bolghan» — mushu xil qurbanliqlar, shübhisizki, «teshekkür qurbanliqliri» yaki «inaqliq qurbanliqliri» idi. Kahinlarning mushu aditi Musa peyghemberge chüshürülgen qanunning belgilimilirige asaslan’ghan emes. Kahinlarning «hoquq ülüshi» bolsa «Law.» 7:11-18, 28-34-ayetlerde körsitilidu. Emma elining oghulliri achközlükidin bu adetni tolimu heddidin ashuruwetkenidi. Kéyinki ayetlerni körüng.

2:16 «Awwal yéghi köydürülüp bolsun, andin némini xalisang shuni alghin» — Musa peyghemberge chüshürülgen qanun boyiche qurbanliqlardiki barliq yaghlar Perwerdigargha atap köydürületti. Ademning uni yéyishi men’i qilinatti.

2:18 «Samuil nareside bala bolup kanaptin toqulghan bir efodni kiyip Perwerdigarning aldida xizmet qilatti» — «efod» dégen néme? Xuda Musa peyghemberge chüshürgen qanun boyiche, bash kahin kiydighan bir alahide kalte chapan bolup, uning ichidiki ikki xil tash arqiliq Xudadin yol sorighili bolatti. Samuil Lawiy qebilisidin bolmisimu, bu ayetke qarighanda «kahinliq kiyim» kiyip, kahinliq xizmitini qiliwatatti.

2:21 «...yoqlap beriketlep» — ibraniy tilida peqet «yoqlap» déyilidu. Xudaning «yoqlishi» toghruluq «tebirler»nimu körüng.

2:22 «jamaet chédiri» — yeni «ibadet chédiri» yaki «muqeddes chédir».

2:24 «Perwerdigarning xelqini azdurupsiler» — bashqa birxil terjimisi: «Perwerdigarning xelqi arisida tarqalghan xewer yaxshi emes».

2:26 Luqa 2:52.

2:27 Ros. 7:25.

2:28 «... Men Israilning otta köydüridighan hemme qurbanliqlirini atanggha tapshurup teqdim qilghan emesmu?» — Tewratqa asasen, kahinlarning herqandaq qurbanliqlardin özige xas bir ülüshni élish hoquqi bar idi.

2:28 Law. 10:14.

2:29 Qan. 32:15.

2:30 Mis. 28:43; 29:9.

2:31 «... séning bilikingni we atangning jemetining bilikini teng késiwétimen» — «ademning biliki» uning küchi, qabiliyiti we hoquqini bildüretti.

2:32 «Sen turalghu jayimda derd-qayghu körisen» — yaki «Sen turalghu jayimda düshmen körisen». «séning jemetingde ebedgiche birmu qérighan adem tépilmaydu» — bu bésharet töwendiki bablarda échilidu. Eli özi Perwerdigarning ehde sanduqining bulap kétilgenlikini köridu; biraq kéyinki künlerde, yeni Dawut padishahning künliridiki bext-beriketni u körmeydu (Elining jemetining kéyinki tarixi 22-bab, 1-22, «1Pad.» 2:26-27de körülidu).

2:33 «közliringning xirelishishi» — bu ibare adette köz yashlirining köp tökülgenlikidin yaki zor ghemkinliktin bolghan haletni körsitidu.

2:35 «...Méning mesih qilghinimning aldida» — Méning padishahimning aldida, démekchi. Bizningche bu bésharet awwal Samuilning özide andin kahin Zadokning jemetide emelge ashuruldi. «menggü méngip xizmet qilidu» — ibraniy tilida «barliq künlerde méngip xizmet qilidu».