Bu kitabta Israilning Yǝroboamdin keyinki padixaⱨliri tilƣa elinmiƣan. Pǝyƣǝmbǝr bǝlkim ularni tilƣa alƣuqiliⱪi yoⱪ dǝp ⱪariƣan boluxi mumkin. 2 Pǝrwǝrdigarning Ⱨoxiya arⱪiliⱪ kǝlgǝn sɵzining baxlinixi —
Israilning ximaliy tǝripidiki «Yizrǝǝl» degǝn jilƣida dǝⱨxǝtlik bir ⱪirƣinqiliⱪ bolƣan. Yǝⱨu isimlik bir sǝrdar Israilning xu waⱪittiki padixaⱨi Yǝⱨoramni wǝ ordidikilǝrni, jümlidin rǝzil hanix Yǝzǝbǝlni ɵltürüwǝtti. Bu ixlar Hudaning Yǝⱨoram üstigǝ bolƣan jazasi bolƣini bilǝn, Yǝⱨu uqiƣa qiⱪⱪan ⱪanhor adǝm bolup, Huda uningƣa tapxurƣan jazaliⱪ wǝzipisidin ⱨalⱪip nurƣun gunaⱨsiz adǝmlǝrnimu ɵltürüwǝtti. Gǝrqǝ bu ix 100 yil ilgiri bolƣan bolsimu, Israil uning gunaⱨliⱪini etirap ⱪilip baⱪmiƣan (Tǝwrat, «Padixaⱨlar» 9-10-bab). «Yizrǝǝl» jilƣisi Gideon ⱨakim bolƣan waⱪtida Israilning xanliⱪ bir ƣǝlibisining soruni idi («Ⱨak.» 6-7-bab), bu jay Yǝⱨuning waⱪtida ⱪirƣin soruni bolƣan, kǝlgüsidǝ Israilning qong mǝƣlubiyitining soruni bolidu. 5 Wǝ xu künidǝ ǝmǝlgǝ axuruliduki, Mǝn Israilning oⱪyasini Yizrǝǝl jilƣisida sundiriwetimǝn».□«Mǝn Israilning oⱪyasini Yizrǝǝl jilƣisida sundiriwetimǝn» — Asuriyǝ imperiyǝsi miladiyǝdin ilgiriki 733-yili Israilning ximaliy rayonliriƣa besip kirip, Yizrǝǝl jilƣisini ixƣal ⱪilip, barliⱪ ximalliⱪlarni, jümlidin Gilead wǝ Galiliyǝliklǝrni ǝsirgǝ qüxürüp elip kǝtti. Xu wǝⱪǝlǝr bilǝn Israilning ⱨǝrbiy küqi («oⱪyasi») sunduruwetildi.
«Gomǝr yǝnǝ ⱨamilidar bolup, ⱪiz tuƣdi». Bu ayǝttǝ 3-ayǝttikigǝ ohxax «uningin ... tuƣdi» degǝn bir ibarǝ bolmiƣaqⱪa «Lo-ruⱨamaⱨ» Ⱨoxiyaning ɵz balisi ǝmǝs idi. 7 Biraⱪ Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ rǝⱨim ⱪilimǝn wǝ ularning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ ularni ⱪutⱪuzimǝn; ularni oⱪyasiz, ⱪiliqsiz, jǝngsiz, atlarsiz wǝ atliⱪ ǝskǝrsiz ⱪutⱪuzimǝn» — dedi.□«Biraⱪ Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ rǝⱨim ⱪilimǝn wǝ ularning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ ularni ⱪutⱪuzimǝn; ularni oⱪyasiz, ⱪiliqsiz, jǝngsiz, atlarsiz wǝ atliⱪ ǝskǝrsiz ⱪutⱪuzimǝn» — bu bexarǝt bǝlkim Asuriyǝ imperiyǝsining ⱪoxunining Yǝⱨudaƣa tajawuz ⱪilidiƣanliⱪi wǝ xundaⱪ bolsimu Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisining wasitisi bilǝn Asuriyǝni (dǝrwǝⱪǝ ⱨeq jǝng bolmayla) yoⱪitidiƣanliⱪini kɵrsitidu (miladiyǝdin ilgiriki 702-yili). Bu ayǝtning ⱪiziⱪ bir yeri xuki, Pǝrwǝrdigar «Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ» bu ixni ⱪilidu. Demǝk «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi»ning Ɵzini Huda deyixkǝ bolidu. Baxⱪa yǝrdǝ sɵⱨbǝtlǝxkinimizdǝk, ixinimizki «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» dǝl Hudaning «Kalami» Əysa Mǝsiⱨning Ɵzidur («Yǝx.» 36-38-bablarni kɵrüng). Mǝzkur bexarǝtning bir nǝtijisi bǝlkim Israilda turƣan bǝzi ihlasmǝn kixilǝr Yǝⱨuda zeminiƣa ɵtüp, olturaⱪlaxⱪan bolsa kerǝk.
□1:1 «Yoaxning oƣli Yǝroboam Israilƣa padixaⱨ bolƣan waⱪitlarda...» — «Israil» bu kitabta adǝttǝ Israilning «ximaliy padixaⱨliⱪi»ni kɵrsitidu. Ⱨoxiyaning bexarǝtlirining kɵpinqisi «ximaliy padixaⱨliⱪ» toƣruluⱪtur. Bǝzi waⱪitlarda «Israil» toluⱪ on ikki ⱪǝbilǝ (jümlidin Yǝⱨuda)ni iqigǝ alidu. Mundaⱪ ǝⱨwalda biz buni küqimizning bariqǝ izaⱨlap ⱪoyimiz. Bu kitabta Israilning Yǝroboamdin keyinki padixaⱨliri tilƣa elinmiƣan. Pǝyƣǝmbǝr bǝlkim ularni tilƣa alƣuqiliⱪi yoⱪ dǝp ⱪariƣan boluxi mumkin.
□1:2 «Barƣin, paⱨixilikkǝ berilgǝn bir ayalni ǝmringgǝ alƣin, paⱨixiliktin bolƣan balilarni ɵz ⱪolungƣa alƣin» — balilar tehi tuƣulmiƣanidi. Biraⱪ uning keyin tuƣulƣan üq balisidin ikkisi Gomǝrning paⱨixilikidin bolƣan.
□1:4 «Uning ismini «Yizrǝǝl» dǝp ⱪoyƣin» — «Yizrǝǝl» «Huda teriƣan» yaki «Hudaning teriƣini» degǝn mǝnidǝ, wǝ yǝnǝ «Huda tarⱪitidu» degǝn mǝnidǝ. Israilning ximaliy tǝripidiki «Yizrǝǝl» degǝn jilƣida dǝⱨxǝtlik bir ⱪirƣinqiliⱪ bolƣan. Yǝⱨu isimlik bir sǝrdar Israilning xu waⱪittiki padixaⱨi Yǝⱨoramni wǝ ordidikilǝrni, jümlidin rǝzil hanix Yǝzǝbǝlni ɵltürüwǝtti. Bu ixlar Hudaning Yǝⱨoram üstigǝ bolƣan jazasi bolƣini bilǝn, Yǝⱨu uqiƣa qiⱪⱪan ⱪanhor adǝm bolup, Huda uningƣa tapxurƣan jazaliⱪ wǝzipisidin ⱨalⱪip nurƣun gunaⱨsiz adǝmlǝrnimu ɵltürüwǝtti. Gǝrqǝ bu ix 100 yil ilgiri bolƣan bolsimu, Israil uning gunaⱨliⱪini etirap ⱪilip baⱪmiƣan (Tǝwrat, «Padixaⱨlar» 9-10-bab). «Yizrǝǝl» jilƣisi Gideon ⱨakim bolƣan waⱪtida Israilning xanliⱪ bir ƣǝlibisining soruni idi («Ⱨak.» 6-7-bab), bu jay Yǝⱨuning waⱪtida ⱪirƣin soruni bolƣan, kǝlgüsidǝ Israilning qong mǝƣlubiyitining soruni bolidu.
□1:5 «Mǝn Israilning oⱪyasini Yizrǝǝl jilƣisida sundiriwetimǝn» — Asuriyǝ imperiyǝsi miladiyǝdin ilgiriki 733-yili Israilning ximaliy rayonliriƣa besip kirip, Yizrǝǝl jilƣisini ixƣal ⱪilip, barliⱪ ximalliⱪlarni, jümlidin Gilead wǝ Galiliyǝliklǝrni ǝsirgǝ qüxürüp elip kǝtti. Xu wǝⱪǝlǝr bilǝn Israilning ⱨǝrbiy küqi («oⱪyasi») sunduruwetildi.
□1:6 «Gomǝr yǝnǝ ⱨamilidar bolup, ⱪiz tuƣdi. Pǝrwǝrdigar Ⱨoxiyaƣa: «Uning ismini «Lo-ruⱨamaⱨ» dǝp ⱪoyƣin»... dedi — «Lo-ruⱨamaⱨ» «rǝⱨim ⱪilinmiƣan (ⱪiz)» degǝn mǝnidǝ. «Gomǝr yǝnǝ ⱨamilidar bolup, ⱪiz tuƣdi». Bu ayǝttǝ 3-ayǝttikigǝ ohxax «uningin ... tuƣdi» degǝn bir ibarǝ bolmiƣaqⱪa «Lo-ruⱨamaⱨ» Ⱨoxiyaning ɵz balisi ǝmǝs idi.
□1:7 «Biraⱪ Yǝⱨuda jǝmǝtigǝ rǝⱨim ⱪilimǝn wǝ ularning Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ ularni ⱪutⱪuzimǝn; ularni oⱪyasiz, ⱪiliqsiz, jǝngsiz, atlarsiz wǝ atliⱪ ǝskǝrsiz ⱪutⱪuzimǝn» — bu bexarǝt bǝlkim Asuriyǝ imperiyǝsining ⱪoxunining Yǝⱨudaƣa tajawuz ⱪilidiƣanliⱪi wǝ xundaⱪ bolsimu Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisining wasitisi bilǝn Asuriyǝni (dǝrwǝⱪǝ ⱨeq jǝng bolmayla) yoⱪitidiƣanliⱪini kɵrsitidu (miladiyǝdin ilgiriki 702-yili). Bu ayǝtning ⱪiziⱪ bir yeri xuki, Pǝrwǝrdigar «Pǝrwǝrdigar arⱪiliⱪ» bu ixni ⱪilidu. Demǝk «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi»ning Ɵzini Huda deyixkǝ bolidu. Baxⱪa yǝrdǝ sɵⱨbǝtlǝxkinimizdǝk, ixinimizki «Pǝrwǝrdigarning Pǝrixtisi» dǝl Hudaning «Kalami» Əysa Mǝsiⱨning Ɵzidur («Yǝx.» 36-38-bablarni kɵrüng). Mǝzkur bexarǝtning bir nǝtijisi bǝlkim Israilda turƣan bǝzi ihlasmǝn kixilǝr Yǝⱨuda zeminiƣa ɵtüp, olturaⱪlaxⱪan bolsa kerǝk.
□1:9 «Rǝb: «Uning ismini: «Lo-ammi» dǝp ⱪoyƣin»... dedi» — «Lo-ammi» «Mening hǝlⱪim ǝmǝs» degǝn mǝnidǝ. Bu isim Gomǝrning balisining baxⱪa ǝrdin bolƣanliⱪini bildüridu, xuningdǝk Huda aldida Israilning ǝⱨwalini kɵrsitidu. «Mǝn ular üqün Pǝrwǝrdigar bolmaymǝn» (yaki «Mǝn silǝr üqün bolmaymǝn» yaki «Mǝn silǝr üqün «Əzǝldin Bar Bolƣuqi» bolmaymǝn») degǝn ibarǝ, Hudaning Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurƣan Ɵz namini, yǝni «Yaⱨwǝⱨ» («Mǝn Ɵzümdurmǝn»)ni kɵzdǝ tutidu. Demǝk, «Mǝn silǝrdin hǝwǝr alidiƣan Hudayinglar bolmaymǝn».
■1:10 Yar. 32:11; Rim. 9:25, 26
□1:11 «turƣan zemin» — Israillar sürgün ⱪilinƣan zemin bolsa kerǝk. «turƣan zemindin qiⱪidu» — yaki «turƣan zeminda yaxinidu». «Yizrǝǝlning küni» — bu künning nemǝ ikǝnliki 2:14-23-ayǝttǝ kɵrünidu. Bu ayǝt üstidǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ tohtilimiz.
■1:11 Yǝx. 11:13; Yǝr. 3:18; Əz. 37:16, 22; Əf. 2:14, 15, 16