44
Dawami
Biraq hazir, i Yaqup Méning qulum,
I Méning tallighinim Israil, angla! —Yesh. 41:8; 43:5; Yer. 30:10; 46:27
Séni yasighan, baliyatqudin tartipla séni shekillendürgen, sanga yardemde bolghuchi Perwerdigar mundaq deydu: —
«Qorqma, i Méning qulum Yaqup,
I Méning tallighinim «Yeshurun», qorqma!«Yeshurun» — Xuda Israilgha qoyghan bir «leqem». Menisi «Méning durus bolghuchim».
Chünki Men ussap ketkenning üstige suni,
Qaghjiraq yerning üstige kelkünlerni quyup bérimen;
Nesling üstige Rohimni,
Perzentliring üstige berikitimni quyimen;Yesh. 35:7; Yo. 2:28,29; Yuh. 7:38; Ros. 2:18
Ular yumran chöpler arisidin,
Ériq-östengler boyidiki mejnun tallardek ösidu;
Birsi: «Men Perwerdigargha tewemen» — deydu,
Yene birsi bolsa Yaqupning ismi bilen özini ataydu;
Yene bashqa birsi qoli bilen: «Men Perwerdigargha tewemen» dep yazidu,
Shundaqla Israilning ismini özining ismige yandash qoshidu. «Birsi: «Men Perwerdigargha tewemen» — deydu... Yene bashqa birsi qoli bilen: «Men Perwerdigargha tewemen» dep yazidu...» — hazir Xudaning «süküt qilghan» guwahchilirining tili chiqip, gep qilishqa bashlaydu. Ularning hemmisi bir-birlep Xudaning méhir-muhebbitini béshidin ötküzgen bolushi mumkin.
Israilning padishahi Perwerdigar,
Yeni Israilning hemjemet-qutquzghuchisi, samawi qoshunlarning Serdari bolghan Perwerdigar mundaq deydu: —
«Men bolsam Tunji hem Axiridurmen;
Mendin bashqa héch ilah yoqtur.Yesh. 41:4; 48:12; Weh. 1:8,17; 22:13
Qéni, kim Méning qedimki xelqimni tiklep békitkinimdek bir ishni jakarlap, aldin’ala bayan qilip, andin uni Méning aldimgha Mendek tiklep qoyalaydu?
Qéni, kim kéyinki ishlarni, kelgüside bolidighan ishlarni aldin’ala bayan qilalisun!«Méning qedimki xelqim» — Xudaning xelqi Israildur.
Xuda awwal Musa peyghemberge: «Men Yaqup jemetidikilerni (yeni Israilni) Misirdin qutquzimen, andin ular Manga tewe bir xelq bolidu» — dep «jakarlighan». U ishletmekchi bolghan qutquzush yolini awwal Musagha uqturup «bayan qilghan»; andin hemme bayanlirigha emel qilip ularni yéngi bir xelq bolushqa «tiklep békitken».
Buni: «...qedimki xelqimni tikliginimdin tartip...» dep terjime qilish mumkinchilikimu bar, biraq bizningche yuqiriqi terjimisi aldi-keynidiki geplerge mas kélidu. «qéni, kim kéyinki ishlarni, kelgüside bolidighan ishlarni aldin’ala bayan qilalisun!» — mebudlar undaq qilalaydighan bolsa özining «ilah» ikenlikini ispatlighan bolatti, elwette.
Qorqmanglar, sarasimige chüshüp ketmengler!
Men ilgiri mushularni silerge anglitip, aldin bayan qilghan emesmu?
Mushu toghruluq siler Méning guwahchilirimdursiler.
Mendin bashqa ilah barmu? Berheq, bashqa Qoram Tash yoq; héchbiridin xewirim yoqtur. «Men ilgiri mushularni silerge anglitip...» —Ibraniy tilida «Men ilgiri mushularni sanga anglitip...».  Qan. 4:35,39; 32:39; 1Sam. 2:2; Yesh. 45:21
Oyulghan mebudni shekillendürgenlerning hemmisining ehmiyiti yoq;
Ularning etiwarlighan nersilirining héch paydisi yoqtur;
Mushulargha bolghan «guwahchilar» bolsa, özliri qarighu, héchnémini bilmes;
Derweqe netijisi ularning özlirige shermendiliktur.
10 Kim bir «ilah»ni shekillendürgen bolsa,
Héch paydisi yoq bir mebudni quyghan, xalas!
11 Mebudning barliq hemrahliri shermende bolidu;
Mebudni yasighuchilar bolsa ademdur, xalas;
Ularning hemmisi yighilip, ornidin turup körsun,
Ular qorqushup, shermendichilikte qalidu.«Ularning hemmisi yighilip, ornidin turup körsun, ular qorqushup, shermendichilikte qalidu» — Yeshaya peyghemberning sözining ikki menisi bar bolushi mumkin: — (a) ular peqet mushu mebudni birlikte obdan körüp baqsila, özlirining exmeqliqini hés qilip Xudadin qorqup shermende bolidu; (e) qiyamet künide ular ornidin turup hésabini tapshurushi kérek; shu chaghda ular qorqup shermende bolidu.  Zeb. 97:7; Yesh. 1:29; 42:17; 45:16
12 Mana tömürchi saymanlirini qoligha élip,
Choghlar üstide mushu nersini bazghanliri bilen soqup shekillendüridu;
Andin u küchlük qoli bilen uninggha ishleydu;
Biraq uning qorsiqi échip maghduridin qalidu;
Su ichmey u halsizlinip kétidu.Yer. 10:3
13 Yaghachchi bolsa yaghach üstige ölchesh yipini tartidu;
U qelem bilen üstige endize sizidu;
Uni rende bilen rendileydu;
U yene perka bilen sizip jijaydu;
Axirda u uni ademning güzellikige oxshitip insan teqi-turqini shekillendüridu;
Shuning bilen u öyde turushqa teyyar qilinidu.
14 Mana u bir küni özi üchün kédir derexlirini késishke chiqidu!
(U eslide archa we dub derexlirini élip özi üchün ormanliq arisigha tikip chong qilghanidi;
U qarighaymu tikkenidi, yamghur uni ündürdi).
15 Mushu yaghachlardin otun élinidu;
Birsi uningdin élip, issinidu;
Mana, u ot yéqip, nan yéqiwatidu;
U yene uningdin élip bir ilahni yasaydu hem uninggha ibadet qilidu;
Uni oyulghan mebud qilip uninggha bash uridu.
16 Démek, yérimini otta köydüriwétidu;
Yérimi bilen gösh yeydu;
U kawab qilip qan’ghuche yeydu;
Berheq, u issinip, öz-özige: —
«Ah, rahetlinip issindimmen, otni körüwatimen!» — deydu.
17 Biraq qalghini bilen u bir ilahni yasaydu;
Bu uning mebudi bolidu;
U uning aldigha yiqilip ibadet qilidu;
U uninggha dua qilip: «Méni qutquzghaysen;
Chünki sen méning ilahimdursen» — deydu.«Biraq qalghini bilen u bir ilahni yasaydu; bu uning mebudi bolidu» — eslide bu kishi butni yasash koyida emes idi. Tasadipiyliqtin yaghachtin éship qalghinini ishlitip but yasaydu. Eng ghelite ish shuki, u Yeshaya teswirligendek, özining oylimayla qilghan bir nersisige, yeni «tasadipiyliqtin» bolghan bir nersisige ishinidu.
18 Bu kishiler héch bilmeydu, héch chüshenmeydu;
Chünki u ularni körmisun dep közlirini,
Ularni chüshenmisun dep könglini suwaq bilen suwiwetken.«Bu kishiler héch bilmeydu, héch chüshenmeydu; chünki u ularni körmisun dep közlirini ularni chüshenmisun dep könglini suwaq bilen suwiwetken» — bu ayettiki «u» bolsa, yaki Xudaning Özi yaki mushu butni körsitidu. Butni körsetse, butning keynide bir jin-sheytan bar démekchi. Bizningche mushu menisi éhtimalgha yéqin.
Beziler derweqe «butperesler xéch bilmeydu, xéch chüshenmeydu» dep étirap qilsimu, yenila tiltumar qatarliqlarni ishlitip Xudani haqaretleydu.
19 Ulardin héchbiride mushularni könglige keltürüp: —
«Yaghachning yérimini men otta köydürdüm,
Yérimining choghliri üstide men nan yaqtim;
Men kawabmu qilip yewaldim;
Qalghinini bir lenetlik nerse qilamtim?
Men bir parche yaghachqa bash uramtim!» — dégudek héch bilim yaki yorutulush yoqtur.
20 Uning yégini küllerdur!
Uning köngli éziqturulghan! U öz-özini azdurdi!
Shuning bilen u özining jénini qutquzalmaydu,
Yaki: «Méning ong qolumda bir saxtiliq bar emesmu?» — déyelmeydu.«méning ong qolumda bir saxtiliq bar emesmu?» — «bir saxtiliq» mebudining özini körsitishi mumkin.
21 Mushu ishlarni ésingde tut, i Yaqup,
I Israil, chünki sen Méning qulumdursen;
Men séni yasap shekillendürdüm;
Sen Méning qulumdursen, i Israil,
Sen Méning ésimdin héch chiqmaysen!
22 Itaetsizlikliringni bulutni öchürüwetkendek,
Gunahliringni tumanni öchürüwetkendek öchürüwettim;
Méning yénimgha qaytip kel;
Chünki Men séni hemjemetlik qilip hörlükke sétiwaldim.
23 I asmanlar, naxsha éytinglar, chünki Perwerdigar shu ishni qilghan!
I yerning tégiliri, shadlinip, yangranglar!
I taghlar, ormanlar we ulardiki herbir derexler,
Yangritip naxshilar éytinglar!
Chünki Perwerdigar Yaqupni hemjemetlik qilip hörlükke sétiwaldi,
U Israil arqiliq güzellikini körsitidu!».
 
Chong qutulush •••• Qoresh padishahning wezipisi
24 «Séning Hemjemet-Qutquzghuching bolghan, séni baliyatquda yasap shekillendürgen Perwerdigar mundaq deydu: —
Men bolsam hemmini Yaratquchi,
Asmanlarni yalghuz kergenmen,
Öz-özümdinla yer-zéminni yayghan Perwerdigardurmen;Ayup 9:8; Zeb. 104:2; Yesh. 40:22; 42:5; 45:12
25 (U bolsa yalghan peyghemberlerning bésharetlirini bikar qilghuchi,
Palchilarni qaymuqturghuchi,
Danalarni yolidin yandurghuchi,
Ularning bilimlirini nadanliqqa aylandurghuchi;
26 Öz qulining sözini emelge ashurghuchi,
Rosul-elchilirining nesihetlirini muweppeqiyetlik qilghuchi,
Yérusalémgha: «Sen ahalilik bolisen»,
Yehuda sheherlirige: «Qaytidin qurulisiler; xarabenglarni eslige keltürimen» — dégüchi;«Öz qulining sözini emelge ashurghuchi,...» — «Öz quli» mushu yerde belkim Yeshaya peyghemberning özi; bolmisa 42-babtiki «Perwerdigarning heqqaniy quli». «Yérusalémgha: «Sen ahalilik bolisen», Yehuda sheherlirige: «Qaytidin qurulisiler; xarabenglarni eslige keltürimen» — dégüchi» — Xuda mushu gepliride, Yeshaya peyghember özidin kéyinki bir dewr, yeni Yérusalém we Yehuda sheherliri xarabilik bolghan bir dewrge qarap söz qilidu. Mushu yerde Xuda Yérusalémgha: «Séni qaytidin qurghuzimen» dep wede qilidu. Shu yéngi dewr bolsa Yeshayadin kéyin 170 yil etrapida bolghan.
27 Chongqur déngizgha: «Quruq bol,
Deryaliringni qurutimen» — dégüchi;«...Chongqur déngizgha: «Quruq bol», «deryaliringni qurutimen» — dégüchi;...» — mushu sözler Xudaning «Qizil Déngiz»ni hem kéyinrek Iordan deryasini qurutup Israilni Misirdin qutquzghanliqini, shundaqla axirqi zamanda bolidighan, oxshap kétidighan bir weqeni körsitidu.
28 Hem Qoresh toghrisida: «U Méning qoy padichim, u Méning könglümdikige toluq emel qilip,
Yérusalémgha: «Qurulisen»,
Hem ibadetxanigha: «Séning ulung sélinidu» deydu» — dégüchidur): —«Qoresh toghrisida:...» — axirida, Yeshaya peyghember yuqiriqi 41-bab, 1-7-ayette déyilgen «tajawuzchi»ning ismining «Qoresh» ikenlikini éytidu. Oqurmenlerge melumki, Qoresh padishah Pars impériyesining asaschisi bolup, miladiyedin ilgiriki 540-529-yillirida textke olturghan. U Yeshayaning dewridin texminen 150 yil kéyin yashighan. «U Méning könglümdikige toluq emel qilip, Yérusalémgha: «Qurulisen», hem ibadetxanigha: «Séning ulung sélinidu» deydu» — dégüchidur» — mushu bésharet boyiche Qoresh padishah Babil impériyesi weyran qilghan Yérusalémni, jümlidin muqeddes ibadetxanini qaytidin qurushqa perman chüshüridu. Qoresh Babil shehirini ishghal qilghandin kéyin, ademni intayin heyran qalduridighan ishi shuki, u Babildiki barliq sürgün bolghanlarni öz yurtlirigha qaytishqa ruxset bergen. Ademni téximu heyran qalduridighan shuki, u Israillargha ibadetxanisidiki altun-kümüsh, qacha-buyumlirini qayturup, hetta ibadetxanining özini qaytidin qurushqa pul bergen (miladiyedin ilgiriki 536-yili). Tewrattiki «Ezra» 1- hem 6-babni körüng.
 
 

44:1 Yesh. 41:8; 43:5; Yer. 30:10; 46:27

44:2 «Yeshurun» — Xuda Israilgha qoyghan bir «leqem». Menisi «Méning durus bolghuchim».

44:3 Yesh. 35:7; Yo. 2:28,29; Yuh. 7:38; Ros. 2:18

44:5 «Birsi: «Men Perwerdigargha tewemen» — deydu... Yene bashqa birsi qoli bilen: «Men Perwerdigargha tewemen» dep yazidu...» — hazir Xudaning «süküt qilghan» guwahchilirining tili chiqip, gep qilishqa bashlaydu. Ularning hemmisi bir-birlep Xudaning méhir-muhebbitini béshidin ötküzgen bolushi mumkin.

44:6 Yesh. 41:4; 48:12; Weh. 1:8,17; 22:13

44:7 «Méning qedimki xelqim» — Xudaning xelqi Israildur. Xuda awwal Musa peyghemberge: «Men Yaqup jemetidikilerni (yeni Israilni) Misirdin qutquzimen, andin ular Manga tewe bir xelq bolidu» — dep «jakarlighan». U ishletmekchi bolghan qutquzush yolini awwal Musagha uqturup «bayan qilghan»; andin hemme bayanlirigha emel qilip ularni yéngi bir xelq bolushqa «tiklep békitken». Buni: «...qedimki xelqimni tikliginimdin tartip...» dep terjime qilish mumkinchilikimu bar, biraq bizningche yuqiriqi terjimisi aldi-keynidiki geplerge mas kélidu. «qéni, kim kéyinki ishlarni, kelgüside bolidighan ishlarni aldin’ala bayan qilalisun!» — mebudlar undaq qilalaydighan bolsa özining «ilah» ikenlikini ispatlighan bolatti, elwette.

44:8 «Men ilgiri mushularni silerge anglitip...» —Ibraniy tilida «Men ilgiri mushularni sanga anglitip...».

44:8 Qan. 4:35,39; 32:39; 1Sam. 2:2; Yesh. 45:21

44:11 «Ularning hemmisi yighilip, ornidin turup körsun, ular qorqushup, shermendichilikte qalidu» — Yeshaya peyghemberning sözining ikki menisi bar bolushi mumkin: — (a) ular peqet mushu mebudni birlikte obdan körüp baqsila, özlirining exmeqliqini hés qilip Xudadin qorqup shermende bolidu; (e) qiyamet künide ular ornidin turup hésabini tapshurushi kérek; shu chaghda ular qorqup shermende bolidu.

44:11 Zeb. 97:7; Yesh. 1:29; 42:17; 45:16

44:12 Yer. 10:3

44:17 «Biraq qalghini bilen u bir ilahni yasaydu; bu uning mebudi bolidu» — eslide bu kishi butni yasash koyida emes idi. Tasadipiyliqtin yaghachtin éship qalghinini ishlitip but yasaydu. Eng ghelite ish shuki, u Yeshaya teswirligendek, özining oylimayla qilghan bir nersisige, yeni «tasadipiyliqtin» bolghan bir nersisige ishinidu.

44:18 «Bu kishiler héch bilmeydu, héch chüshenmeydu; chünki u ularni körmisun dep közlirini ularni chüshenmisun dep könglini suwaq bilen suwiwetken» — bu ayettiki «u» bolsa, yaki Xudaning Özi yaki mushu butni körsitidu. Butni körsetse, butning keynide bir jin-sheytan bar démekchi. Bizningche mushu menisi éhtimalgha yéqin. Beziler derweqe «butperesler xéch bilmeydu, xéch chüshenmeydu» dep étirap qilsimu, yenila tiltumar qatarliqlarni ishlitip Xudani haqaretleydu.

44:20 «méning ong qolumda bir saxtiliq bar emesmu?» — «bir saxtiliq» mebudining özini körsitishi mumkin.

44:24 Ayup 9:8; Zeb. 104:2; Yesh. 40:22; 42:5; 45:12

44:26 «Öz qulining sözini emelge ashurghuchi,...» — «Öz quli» mushu yerde belkim Yeshaya peyghemberning özi; bolmisa 42-babtiki «Perwerdigarning heqqaniy quli». «Yérusalémgha: «Sen ahalilik bolisen», Yehuda sheherlirige: «Qaytidin qurulisiler; xarabenglarni eslige keltürimen» — dégüchi» — Xuda mushu gepliride, Yeshaya peyghember özidin kéyinki bir dewr, yeni Yérusalém we Yehuda sheherliri xarabilik bolghan bir dewrge qarap söz qilidu. Mushu yerde Xuda Yérusalémgha: «Séni qaytidin qurghuzimen» dep wede qilidu. Shu yéngi dewr bolsa Yeshayadin kéyin 170 yil etrapida bolghan.

44:27 «...Chongqur déngizgha: «Quruq bol», «deryaliringni qurutimen» — dégüchi;...» — mushu sözler Xudaning «Qizil Déngiz»ni hem kéyinrek Iordan deryasini qurutup Israilni Misirdin qutquzghanliqini, shundaqla axirqi zamanda bolidighan, oxshap kétidighan bir weqeni körsitidu.

44:28 «Qoresh toghrisida:...» — axirida, Yeshaya peyghember yuqiriqi 41-bab, 1-7-ayette déyilgen «tajawuzchi»ning ismining «Qoresh» ikenlikini éytidu. Oqurmenlerge melumki, Qoresh padishah Pars impériyesining asaschisi bolup, miladiyedin ilgiriki 540-529-yillirida textke olturghan. U Yeshayaning dewridin texminen 150 yil kéyin yashighan. «U Méning könglümdikige toluq emel qilip, Yérusalémgha: «Qurulisen», hem ibadetxanigha: «Séning ulung sélinidu» deydu» — dégüchidur» — mushu bésharet boyiche Qoresh padishah Babil impériyesi weyran qilghan Yérusalémni, jümlidin muqeddes ibadetxanini qaytidin qurushqa perman chüshüridu. Qoresh Babil shehirini ishghal qilghandin kéyin, ademni intayin heyran qalduridighan ishi shuki, u Babildiki barliq sürgün bolghanlarni öz yurtlirigha qaytishqa ruxset bergen. Ademni téximu heyran qalduridighan shuki, u Israillargha ibadetxanisidiki altun-kümüsh, qacha-buyumlirini qayturup, hetta ibadetxanining özini qaytidin qurushqa pul bergen (miladiyedin ilgiriki 536-yili). Tewrattiki «Ezra» 1- hem 6-babni körüng.