17
Ⱨoxiya Israil üstigǝ ⱨɵküm süridu
1 Yǝⱨudaning padixaⱨi Aⱨazning sǝltǝnitining on ikkinqi yilida, Elaⱨning oƣli Ⱨoxiya Samariyǝdǝ Israilƣa padixaⱨ bolup, toⱪⱪuz yil sǝltǝnǝt ⱪildi. 2 U Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪilatti; lekin uningdin ilgiri ɵtkǝn Israilning padixaⱨliridǝk undaⱪ rǝzillik ⱪilmaytti.
3 Asuriyǝning padixaⱨi Xalmanǝzǝr uningƣa ⱨujum ⱪilƣili qiⱪⱪanda, Ⱨoxiya uningƣa beⱪinip sowƣa-salam bǝrdi. 4 Əmma Asuriyǝning padixaⱨi Ⱨoxiyaning asiyliⱪ ⱪilmaⱪqi bolƣinini bayⱪidi; qünki Ⱨoxiya burunⱪidǝk Asuriyǝning padixaⱨiƣa yilliⱪ sowƣa-salam yollimay, bǝlki Misirning padixaⱨi soƣa ǝlqilǝrni mangdurƣanidi. Uning üqün Asuriyǝning padixaⱨi uni tutup, baƣlap zindanƣa soliwǝtti. 5 Andin Asuriyǝning padixaⱨi qiⱪip pütkül Israil zeminini talan-taraj ⱪilip, Samariyǝni üq yilƣiqǝ ⱪamal ⱪildi. ■2Pad. 18:9 6 Ⱨoxiyaning sǝltǝnitining toⱪⱪuzinqi yilida, Asuriyǝning padixaⱨi Samariyǝni ixƣal ⱪilip, Israillarni Asuriyǝgǝ sürgün ⱪilip, ularni Halaⱨ xǝⱨiri, Gozandiki Habor dǝryasining boyliri wǝ Medialarning xǝⱨǝrlirigǝ orunlaxturdi.■2Pad. 18:10; Yǝx. 8:4
Israil, yǝni ximaliy padixaⱨliⱪning gunaⱨliri wǝ jazalinixi — hulasǝ
7 Mana, xundaⱪ ixlar boldi; qünki Israillar ɵzlirini Misirning padixaⱨi Pirǝwnning ⱪolidin ⱪutⱪuzup, Misir zeminidin qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigar Hudasiƣa gunaⱨ ⱪilip baxⱪa ilaⱨlardin ⱪorⱪup 8 Pǝrwǝrdigar Israillarning aldidin ⱨǝydiwǝtkǝn yat ǝlliklǝrning ⱪaidǝ-bǝlgilimiliridǝ, xundaⱪla Israilning padixaⱨliri ɵzliri qiⱪarƣan ⱪaidǝ-bǝlgilimiliridǝ mangƣanidi. ■Law. 18:3 9 Wǝ Israillar ɵz Pǝrwǝrdigar Hudasiƣa ⱪarxi qiⱪip, yoxurunlarqǝ toƣra bolmiƣan ixlarni ⱪildi; ular barliⱪ xǝⱨǝrliridǝ kɵzǝt munaridin mustǝⱨkǝm ⱪorƣanƣiqǝ «yuⱪiri jaylar»ni yasidi. □«kɵzǝt munaridin mustǝⱨkǝm ⱪorƣanƣiqǝ» — mǝnisi bǝlkim sepildiki munardin xǝⱨǝrning ǝng iqkirisidiki ⱪorƣanƣiqǝ — baxⱪiqǝ eytⱪanda, «sirttin iqkirigiqǝ». 10 Ular ⱨǝmmǝ egiz dɵnglǝrdǝ wǝ ⱨǝmmǝ kɵk dǝrǝhlǝrning astida «but tüwrük» wǝ «Axǝraⱨ» buti turƣuzdi. □««Axǝraⱨ» butlar» — bǝlkim butpǝrǝslikkǝ beƣixlanƣan dǝrǝhlǝrdur. Dǝrǝhlǝr bǝlkim «ayal mǝbud» xǝklidǝ oyulƣan yaki nǝⱪixlǝngǝn boluxi mumkin idi. 11 Pǝrwǝrdigar ularning aldidin ⱨǝydǝp qiⱪarƣan yat ǝlliklǝr ⱪilƣandǝk, ular ⱨǝmmǝ «yuⱪiri jaylar»da huxbuy yaⱪatti wǝ Pǝrwǝrdigarning ƣǝzipini kǝltüridiƣan ⱨǝrhil rǝzil ixlarni ⱪilatti. 12 Gǝrqǝ Pǝrwǝrdigar ularƣa: — «Bu ixni ⱪilmanglar!» degǝn bolsimu, ular butlarning ⱪulluⱪiƣa berilip kǝtkǝnidi.■Mis. 20:3, 4, 5; Ⱪan. 5:7, 8, 9
13 Pǝrwǝrdigar ⱨǝmmǝ pǝyƣǝmbǝrlǝr bilǝn ⱨǝmmǝ aldin kɵrgüqilǝrning wasitisi bilǝn ⱨǝm Israilni ⱨǝm Yǝⱨudani agaⱨlandurup: Rǝzil yolliringlardin yenip, ata-bowiliringlarƣa tapilanƣan wǝ ⱪullirim bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝr arⱪiliⱪ silǝrgǝ tǝstiⱪliƣan pütün ⱪanunƣa boysunup, Mening ǝmrlirim wǝ Mening bǝlgilimilirimni tutunglar, degǝnidi. □«tǝstiⱪliƣan» — yaki «ǝwǝtkǝn». ■Yǝr. 18:11; 25:5; 35:15 14 Lekin ular ⱪulaⱪ salmay, Pǝrwǝrdigar Hudasiƣa ixǝnmigǝn ata-bowiliri ⱪilƣandǝk, boyunlirini ⱪattiⱪ ⱪildi. ■Ⱪan. 31:27; Mal. 3:7 15 Ular Uning bǝlgilimilirini, xundaⱪla U ularning ata-bowiliri bilǝn tüzgǝn ǝⱨdini wǝ ularƣa tapxurƣan agaⱨ-guwaⱨlarni qǝtkǝ ⱪaⱪⱪan; ular ǝrzimǝs nǝrsilǝrgǝ ǝgixip, ɵzliri ǝrzimǝs bolup qiⱪti; Pǝrwǝrdigar ularƣa: — Ətrapinglardiki ǝlliklǝrning ⱪilƣinidǝk ⱪilmanglar, degǝn dǝl xu ǝllǝrgǝ ǝgixip, rǝzillik ⱪilatti. □«ǝrzimǝs nǝrsilǝr» — muxu yǝrdǝ butlarni kɵrsitidu. 16 Ular Hudasi bolƣan Pǝrwǝrdigarning barliⱪ ǝmrlirini taxlap, ɵzliri üqün ⱪuyma mǝbudlarni, yǝni ikki mozayni ⱪuydurdi, bir «Axǝraⱨ but» ⱪildurdi, asmandiki nurƣunliƣan ay-yultuzlarƣa bax urdi wǝ Baalning ⱪulluⱪiƣa kirdi. □«asmandiki nurƣunliƣan ay-yultuzlar» — ibraniy tilida «asmandiki ⱪoxun» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Tǝwrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning pǝrixtilǝr wǝ bǝzi ǝⱨwalda asmandiki yaman küqlǝr bilǝnmu munasiwiti bar («Zǝb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Wǝⱨ.» 12:4ni kɵrüng). ■Mis. 32:8; 1Pad. 12:28 17 Ular ɵz oƣulliri bilǝn ⱪizlirini ottin ɵtküzdi, palqiliⱪ wǝ jadugǝrlik ixlǝtti, xundaⱪla Pǝrwǝrdigarning nǝziridǝ rǝzil bolƣanni ⱪilix üqün, ɵzlirini setip Uning ƣǝzipini ⱪozƣidi. □«oƣul-ⱪizlirini ottin ɵtküzüx» — bǝlkim ularni «insan ⱪurbanliⱪi» ⱪilixtin ibarǝt boluxi mumkin idi. ■Law. 20:3, 4; Ⱪan. 18:10; 2Pad. 16:3 18 Xuning üqün Pǝrwǝrdigar Israilƣa intayin aqqiⱪlinip, ularni Ɵz nǝziridin neri ⱪildi; Yǝⱨudaning ⱪǝbilisidin baxⱪa ⱨeqⱪaysisi ɵz zeminida ⱪaldurulmidi.■Ⱨox. 1:6
19 Lekin Yǝⱨudamu ɵz Hudasi Pǝrwǝrdigarning ǝmrlirini tutmidi, bǝlki Israil qiⱪarƣan ⱪaidǝ-bǝlgilimilǝr iqidǝ mangdi. ■Law. 18:3 20 Uning üqün Pǝrwǝrdigar Israilning barliⱪ nǝslini qǝtkǝ ⱪaⱪti; ularni Ɵz nǝziridin taxliƣan künigiqǝ zeminida harliⱪⱪa ⱪaldurup, bulangqilarning ⱪoliƣa tapxurup bǝrdi. □«Pǝrwǝrdigar.... ularni Ɵz nǝziridin taxliƣan küni» — buningda kɵzdǝ tutulƣini Hudaning Israillarni Ɵz zeminidin sürgün ⱪildurux künidin ibarǝttur (23-ayǝtnimu kɵrüng). Israil hǝlⱪining «Hudaning nǝziridin taxlinixi», yǝni sürgün boluxi ularƣa nisbǝtǝn Hudaning ǝng dǝⱨxǝtlik jazasi, ǝlwǝttǝ. 21 U Israilni Dawutning jǝmǝtidin tartiwalƣanidi. Ular Nibatning oƣli Yǝroboamni padixaⱨ ⱪildi wǝ Yǝroboam bolsa Israilni Pǝrwǝrdigarning yolidin yandurup, ularni eƣir bir gunaⱨⱪa patⱪuzup azdurdi. □«U Israilni Dawutning jǝmǝtidin tartiwalƣanidi» — ibraniy tilida «U Israilni Dawutning jǝmǝtidin yirtiwalƣanidi». «1Pad.» 11:11, 11:31, 14:8ni kɵrüng. ■1Pad. 12:16, 17, 26 22 Israillar Yǝroboamning ⱪilƣan ⱨǝmmǝ gunaⱨlirida yürüp, ulardin qiⱪmidi. 23 Ahir berip Pǝrwǝrdigar Ɵz ⱪulliri bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrning wasitisi bilǝn eytⱪandǝk, Israilni Ɵz nǝziridin neri ⱪildi; Israillar ɵz yurtidin Asuriyǝgǝ elip ketilip, u yǝrdǝ bügüngǝ ⱪǝdǝr turup kǝldi.□«U yǝrdǝ , yǝni Asuriyǝdǝ bügüngǝ ⱪǝdǝr turup kǝldi» — muxu sɵzlǝr «Tarih-tǝzkirǝ»ning Yǝⱨudadikilǝr Babil imperiyǝsidin ⱪaytip kelix (miladiyǝdin ilgiriki 539-yili)tin ilgiri hatirilǝngǝnlikini ayan ⱪilidu.
24 Əmma Asuriyǝning padixaⱨi Babil, Kuttaⱨ, Awwa, Hamat wǝ Sǝfarwaimdin hǝlⱪni yɵtkǝp Israilning orniƣa Samariyǝning xǝⱨǝrlirigǝ makanlaxturdi. Ular xuning bilǝn Samariyǝgǝ igidarqiliⱪ ⱪilip xǝⱨǝrlǝrdǝ olturdi. 25 Wǝ xundaⱪ boldiki, ular u yǝrdǝ dǝslǝptǝ olturƣinida Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmiƣanidi; Pǝrwǝrdigar ularni ⱪiyma-jiyma ⱪilidiƣan birnǝqqǝ xirlarni ularning arisiƣa ǝwǝtti. 26 Xuning bilǝn Asuriyǝning padixaⱨiƣa hǝwǝr yǝtküzülüp: — Sili yɵtkǝp Samariyǝning xǝⱨǝrliridǝ makanlaxturƣan hǝlⱪlǝr xu yurtning ilaⱨining ⱪaidǝ-yosunlirini bilmǝydu; xunga U ularning arisiƣa xirlarni ǝwǝtti; mana bular ularni ɵltürmǝktǝ, qünki hǝlⱪ yurtning ilaⱨining ⱪaidǝ-yosunlirini bilmǝydu, deyildi.
27 Xuning bilǝn Asuriyǝning padixaⱨi ǝmr ⱪilip: — Silǝr u yǝrdin elip kǝlgǝn kaⱨinlarning birini yǝnǝ u yǝrgǝ apiringlar; u u yǝrdǝ turup, ularƣa u yurtning ilaⱨining ⱪaidǝ-yosunlirini ɵgǝtsun, — dedi.
28 Uning buyruⱪi bilǝn ular Samariyǝdin yɵtkigǝn kaⱨinlarning biri kelip, Bǝyt-Əldǝ turup Pǝrwǝrdigarning ⱪorⱪunqini ularƣa ɵgǝtti. 29 Lekin xu hǝlⱪlǝrning ⱨǝrbiri ɵz ilaⱨlirining butlirini yasap, Samariyǝliklǝr salƣan «yuⱪiri jaylar»diki ibadǝtgaⱨlar iqigǝ turƣuzdi; ⱨǝrbir hǝlⱪ ɵzi turƣan xǝⱨǝrdǝ xundaⱪ ⱪildi. 30 Babildin kǝlgǝnlǝr Sukkot-Binot degǝn mǝbudni yasidi, Kuttin kǝlgǝnlǝr Nǝrgal butni, Hamattin kǝlgǝnlǝr Axima butni, 31 Awwiylar Nibⱨaz bilǝn Tartak butlarni yasidi; Sǝfarwiylar Sǝfarwaimdiki butliri bolƣan Adrammǝlǝk bilǝn Anammǝlǝkkǝ ɵz balilirini atap otta kɵydürdi.
32 Ular ǝmdi muxundaⱪ ⱨalǝttǝ Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪup, ɵz arisidiki ⱨǝr türlük adǝmlǝrni ɵzliri üqün «yuⱪiri jaylar»diki buthanilarda ⱪurbanliⱪlarni sunidiƣan kaⱨin ⱪilip bekitkǝn. ■1Pad. 12:31 33 Ular Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪatti wǝ xuning bilǝn tǝng ⱪaysi ǝldin kǝlgǝn bolsa, xu ǝlning ⱪaidǝ-yosunlirida ɵz ilaⱨlirining ⱪulluⱪidimu bolatti.■Zǝf. 1:5
34 Bügüngǝ ⱪǝdǝr ular ilgiriki adǝtlǝr boyiqǝ mengip kǝlmǝktǝ; ular Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmay, Pǝrwǝrdigar Israil dǝp atiƣan Yaⱪupning ǝwladliriƣa tapiliƣan bǝlgilimilǝr wǝ ⱨɵkümlǝr, ⱪanun wǝ ǝmrlǝrgǝ muwapiⱪ ix kɵrmǝydu. □«Ular Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmay, Pǝrwǝrdigar Israil dǝp atiƣan Yaⱪupning ǝwladliriƣa tapiliƣan bǝlgilimilǝr wǝ ⱨɵkümlǝr, ⱪanun wǝ ǝmrlǝrgǝ muwapiⱪ ix kɵrmǝydu» — yaki «Ular Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmay, ɵzlirining bǝlgilimiliri wǝ ⱨɵkümlirigǝ muwapiⱪ ix kɵrmǝydu wǝ Pǝrwǝrdigar Israil dǝp atiƣan Yaⱪupning ǝwladliriƣa tapiliƣan ⱪanun wǝ ǝmrlǝrgǝ muwapiⱪ ix kɵrmǝydu». Bu tǝrjimǝ toƣra bolsa, «ɵzlirining bǝlgilimiliri wǝ ⱨɵkümliri» degǝn bu sɵz ularning ɵz ilaⱨlirining bǝlgilimiliri wǝ ⱨɵkümlirini kɵrsitidu. ■Yar. 32:27; 35:10; 1Pad. 18:31 35 Pǝrwǝrdigar ular bilǝn bir ǝⱨdǝ ⱪilixip ularƣa buyrup: — «Baxⱪa ilaⱨlardin ⱪorⱪmay, ularƣa sǝjdǝ ⱪilmay yaki ularƣa bax urmay wǝ ularƣa ⱪurbanliⱪ ⱪilmanglar — ■Ⱨak. 6:10 36 pǝⱪǝt zor ⱪudrǝt wǝ uzatⱪan biliki bilǝn silǝrni Misir zeminidin qiⱪarƣan Pǝrwǝrdigardinla ⱪorⱪunglar, uningƣa sǝjdǝ ⱪilinglar wǝ uningƣa ⱪurbanliⱪ sununglar. 37 U silǝr üqün pütküzgǝn bǝlgilimilǝr, ⱨɵkümlǝr, ⱪanun wǝ ǝmrni bolsa, ularni ǝbǝdgiqǝ kɵngül bɵlüp tutunglar; baxⱪa ilaⱨlardin ⱪorⱪmanglar. 38 Mǝn silǝr bilǝn ⱪilƣan ǝⱨdini untumanglar ya baxⱪa ilaⱨlardin ⱪorⱪmanglar, 39 bǝlki Hudayinglar Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪunglar; wǝ U silǝrni ⱨǝmmǝ düxmǝnliringlarning ⱪolidin ⱪutⱪuzidu» — degǝnidi.
40 Lekin ular ⱪulaⱪ salmay, ilgiriki ⱪaidǝ-yosunlarni yürgüzǝtti.
41 Muxu ǝllǝr xu tǝriⱪidǝ Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪatti ⱨǝm oyma mǝbudlarning ⱪulluⱪida bolatti; ularning baliliri bilǝn balilirining balilirimu xundaⱪ ⱪilatti; ɵz ata-bowiliri ⱪandaⱪ ⱪilƣan bolsa, ularmu bügünki küngiqǝ xundaⱪ ⱪilip kǝldi.
□17:9 «kɵzǝt munaridin mustǝⱨkǝm ⱪorƣanƣiqǝ» — mǝnisi bǝlkim sepildiki munardin xǝⱨǝrning ǝng iqkirisidiki ⱪorƣanƣiqǝ — baxⱪiqǝ eytⱪanda, «sirttin iqkirigiqǝ».
□17:10 ««Axǝraⱨ» butlar» — bǝlkim butpǝrǝslikkǝ beƣixlanƣan dǝrǝhlǝrdur. Dǝrǝhlǝr bǝlkim «ayal mǝbud» xǝklidǝ oyulƣan yaki nǝⱪixlǝngǝn boluxi mumkin idi.
■17:12 Mis. 20:3, 4, 5; Ⱪan. 5:7, 8, 9
□17:13 «tǝstiⱪliƣan» — yaki «ǝwǝtkǝn».
■17:13 Yǝr. 18:11; 25:5; 35:15
□17:15 «ǝrzimǝs nǝrsilǝr» — muxu yǝrdǝ butlarni kɵrsitidu.
□17:16 «asmandiki nurƣunliƣan ay-yultuzlar» — ibraniy tilida «asmandiki ⱪoxun» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. Tǝwrattin bilimizki, asmandiki yultuzlarning pǝrixtilǝr wǝ bǝzi ǝⱨwalda asmandiki yaman küqlǝr bilǝnmu munasiwiti bar («Zǝb.» 147:4, «Ayup» 38:4-7, «Wǝⱨ.» 12:4ni kɵrüng).
□17:17 «oƣul-ⱪizlirini ottin ɵtküzüx» — bǝlkim ularni «insan ⱪurbanliⱪi» ⱪilixtin ibarǝt boluxi mumkin idi.
■17:17 Law. 20:3, 4; Ⱪan. 18:10; 2Pad. 16:3
□17:20 «Pǝrwǝrdigar.... ularni Ɵz nǝziridin taxliƣan küni» — buningda kɵzdǝ tutulƣini Hudaning Israillarni Ɵz zeminidin sürgün ⱪildurux künidin ibarǝttur (23-ayǝtnimu kɵrüng). Israil hǝlⱪining «Hudaning nǝziridin taxlinixi», yǝni sürgün boluxi ularƣa nisbǝtǝn Hudaning ǝng dǝⱨxǝtlik jazasi, ǝlwǝttǝ.
□17:21 «U Israilni Dawutning jǝmǝtidin tartiwalƣanidi» — ibraniy tilida «U Israilni Dawutning jǝmǝtidin yirtiwalƣanidi». «1Pad.» 11:11, 11:31, 14:8ni kɵrüng.
■17:21 1Pad. 12:16, 17, 26
□17:23 «U yǝrdǝ , yǝni Asuriyǝdǝ bügüngǝ ⱪǝdǝr turup kǝldi» — muxu sɵzlǝr «Tarih-tǝzkirǝ»ning Yǝⱨudadikilǝr Babil imperiyǝsidin ⱪaytip kelix (miladiyǝdin ilgiriki 539-yili)tin ilgiri hatirilǝngǝnlikini ayan ⱪilidu.
□17:34 «Ular Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmay, Pǝrwǝrdigar Israil dǝp atiƣan Yaⱪupning ǝwladliriƣa tapiliƣan bǝlgilimilǝr wǝ ⱨɵkümlǝr, ⱪanun wǝ ǝmrlǝrgǝ muwapiⱪ ix kɵrmǝydu» — yaki «Ular Pǝrwǝrdigardin ⱪorⱪmay, ɵzlirining bǝlgilimiliri wǝ ⱨɵkümlirigǝ muwapiⱪ ix kɵrmǝydu wǝ Pǝrwǝrdigar Israil dǝp atiƣan Yaⱪupning ǝwladliriƣa tapiliƣan ⱪanun wǝ ǝmrlǝrgǝ muwapiⱪ ix kɵrmǝydu». Bu tǝrjimǝ toƣra bolsa, «ɵzlirining bǝlgilimiliri wǝ ⱨɵkümliri» degǝn bu sɵz ularning ɵz ilaⱨlirining bǝlgilimiliri wǝ ⱨɵkümlirini kɵrsitidu.
■17:34 Yar. 32:27; 35:10; 1Pad. 18:31