25
Sɵz-kalamni anglimasliⱪ tüpǝylidin yǝtmix yilliⱪ ⱪulluⱪta bolux
Yosiyaning oƣli, Yǝⱨuda padixaⱨi Yǝⱨoakimning tɵtinqi yilida (yǝni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarning birinqi yilida) Yǝⱨudaning barliⱪ hǝlⱪi toƣruluⱪ Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝn sɵz, —
Bu sɵzni Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr Yǝⱨudaning barliⱪ hǝlⱪi wǝ Yerusalemda barliⱪ turuwatⱪanlarƣa eytip mundaⱪ dedi: —
Amonning oƣli, Yǝⱨuda padixaⱨi Yosiyaning on üqinqi yilidin baxlap bügünki küngiqǝ, bu yigirmǝ üq yil Pǝrwǝrdigarning sɵzi manga kelip turƣan wǝ mǝn tang sǝⱨǝrdǝ ornumdin turup uni silǝrgǝ sɵzlǝp kǝldim, lekin silǝr ⱨeq ⱪulaⱪ salmidinglar; wǝ Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ barliⱪ hizmǝtkarliri bolƣan pǝyƣǝmbǝrlǝrni ǝwǝtip kǝlgǝn; U tang sǝⱨǝrdǝ ornidin turup ularni ǝwǝtip kǝlgǝn; lekin silǝr ⱪulaⱪ salmay ⱨeq anglimidinglar. Yǝr. 7:13,25; 11:7,8,10; 13:10,11; 16:12; 17:23; 18:12; 19:15; 22:21 Ular: «Silǝr ⱨǝrbiringlar yaman yolunglardin wǝ ⱪilmixliringlarning rǝzillikidin towa ⱪilip yansanglar, Mǝn Pǝrwǝrdigar silǝrgǝ wǝ ata-bowiliringlarƣa ⱪǝdimdin tartip mǝnggügiqǝ tǝⱪdim ⱪilƣan zeminda turuwerisilǝr. 2Pad. 17:13; Yǝr. 18:11; 35:15; Yun. 3:8 Baxⱪa ilaⱨlarƣa ǝgixip ularning ⱪulluⱪida bolup qoⱪunmanglar; Meni ⱪolliringlar yasiƣanlar bilǝn ƣǝzǝplǝndürmǝnglar; Mǝn silǝrgǝ ⱨeq yamanliⱪ kǝltürmǝymǝn» — dǝp jakarliƣan. «ⱪolliringlar yasiƣanlar...» — muxu sɵzlǝr yaki yasiƣan butlarni yaki yaman ⱪilmixlirini kɵrsitidu. Lekin silǝr Manga ⱪulaⱪ salmidinglar, Meni ⱪolliringlar yasiƣanlar bilǝn ƣǝzǝplǝndürüp ɵzünglarƣa ziyan kǝltürdünglar, — dǝydu Pǝrwǝrdigar.
Xunga samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — «Silǝr Mening sɵzlirimgǝ ⱪulaⱪ salmiƣan bolƣaqⱪa, mana, Mǝn ximaldiki ⱨǝmmǝ jǝmǝtlǝrni wǝ Mening ⱪulumni, yǝni Babil padixaⱨi Neboⱪadnǝsarni qaⱪirtimǝn, ularni bu zeminƣa, uningda barliⱪ turuwatⱪanlarƣa ⱨǝmdǝ ǝtraptiki ⱨǝmmǝ ǝllǝrgǝ ⱪarxilixixⱪa elip kelimǝn; Mǝn muxu zemindikilǝr wǝ ǝtraptiki ǝllǝrni pütünlǝy wǝyran ⱪilip, ularni tolimu wǝⱨimilik ⱪilimǝn ⱨǝm ux-ux obyekti, daimliⱪ bir harabilik ⱪilimǝn; Yǝr. 19:8 10 Mǝn ulardin tamaxining sadasini, xad-huramliⱪ sadasini, toyi boluwatⱪan yigit-ⱪizining awazini, tügmǝn texining sadasini wǝ qiraƣ nurini mǝⱨrum ⱪilimǝn; Yǝx. 24:7; Yǝr. 7:34; 16:9; Əz. 26:13 11 bu pütkül zemin wǝyranǝ wǝ dǝⱨxǝt salƣuqi obyekt bolidu, wǝ bu ǝllǝr Babil padixaⱨining yǝtmix yil ⱪulluⱪida bolidu.«bu ǝllǝr...» — Yǝⱨuda wǝ uning ǝtrapidiki barliⱪ ǝllǝrni kɵrsitidu (9-ayǝtni kɵrüng). «Babil padixaⱨining yǝtmix yil ⱪulluⱪida bolux» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
12 Wǝ xundaⱪ boliduki, yǝtmix yil toxⱪanda, mǝn Babil padixaⱨining wǝ uning elining bexiƣa, xundaⱪla Kaldiylǝrning zemini üstigǝ ɵz ⱪǝbiⱨlikini qüxürüp, uni mǝnggügǝ harabilik ⱪilimǝn. 2Tar. 36:22; Əzra 1:1; Yǝr. 29:10; Dan. 9:2 13 Xuning bilǝn Mǝn xu zemin üstigǝ Mǝn uni ǝyibligǝn barliⱪ sɵzlirimni, jümlidin bu kitabta yezilƣanlarni, yǝni Yǝrǝmiyaning barliⱪ ǝllǝrni ǝyibligǝn bexarǝtlirini qüxürimǝn. 14 Qünki kɵp ǝllǝr ⱨǝm uluƣ padixaⱨlar bu padixaⱨ ⱨǝm ⱪowmlirinimu ⱪul ⱪilidu; Mǝn ularning ⱪilƣan ixliri wǝ ⱪolliri yasiƣanliri boyiqǝ ularni jazalaymǝn. «bu padixaⱨ ⱨǝm ⱪowmlirinimu» — ibraniy tilida «ularnimu» deyilidu. Bizningqǝ bu «Babil padixaⱨi ⱨǝm ⱪowmliri»ni kɵrsitidu.  Yǝr. 27:7
 
Ⱨǝm Yǝⱨuda ⱨǝm ǝllǝrning Hudaning ƣǝzipigǝ uqrixi toƣruluⱪ bir alamǝt kɵrünüx
15 Qünki Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar manga alamǝt kɵrünüxtǝ mundaⱪ dedi: — Mening ⱪolumdiki ƣǝzipimgǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨni elip, Mǝn seni ǝwǝtkǝn barliⱪ ǝllǝrgǝ iqküzgin; «Mening ⱪolumdiki ƣǝzipimgǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨni elip, Mǝn seni ǝwǝtkǝn barliⱪ ǝllǝrgǝ iqküzgin» — bu sɵzlǝrni Huda Yǝrǝmiyaƣa alamǝt kɵrünüxtǝ eytⱪan, dǝp ⱪaraymiz.  Yǝr. 13:12 16 ular iqidu, uyan-buyan irƣanglaydu wǝ Mǝn ular arisiƣa ǝwǝtkǝn ⱪiliq tüpǝylidin sarang bolidu.
17 Xunga mǝn bu ⱪǝdǝⱨni Pǝrwǝrdigarning ⱪolidin aldim wǝ Pǝrwǝrdigar meni ǝwǝtkǝn barliⱪ ǝllǝrgǝ iqküzdüm, 18 — yǝni Yerusalemƣa, Yǝⱨudaning xǝⱨǝrlirigǝ, uning padixaⱨliriƣa wǝ ǝmir-xaⱨzadilirigǝ, yǝni ularni bügünki kündikidǝk bir harabǝ, wǝⱨimǝ, ux-ux obyekti boluxⱪa ⱨǝm lǝnǝt sɵzliri boluxⱪa ⱪǝdǝⱨni iqküzdüm; «bügünki kündikidǝk» — bu ibarǝ bǝlkim bexarǝt ǝmǝlgǝ axurulƣandin keyin ⱪoxulƣan; bolmisa, baxⱪa bir mǝnǝ: «bügünki künidimu bu ixlar bolƣili turdi» boluxi mumkin. 19 Misir padixaⱨi Pirǝwngǝ, hizmǝtkarliriƣa, ǝmir-xaⱨzadiliriƣa ⱨǝm hǝlⱪigǝ iqküzdüm; Yǝr. 46 20 barliⱪ xalƣut ǝllǝr, uz zeminidiki barliⱪ padixaⱨlar, Filistiylǝrning zeminidiki barliⱪ padixaⱨlar, Axkelondikilǝr, Gazadikilǝr, Əkrondikilǝrgǝ wǝ Axdodning ⱪalduⱪliriƣa iqküzdüm; «barliⱪ xalƣut ǝllǝr» — bǝlkim Misirda turƣan, Misirliⱪlar bilǝn «arilixip kǝtkǝn» baxⱪa millǝtlǝrni kɵrsitidu.  Yǝr. 47:4-7 21 Edomdikilǝr, Moabdikilǝr wǝ Ammoniylar, Yǝr. 48; 49:1-22 22 Turning barliⱪ padixaⱨliri ⱨǝm Zidonning barliⱪ padixaⱨliri, dengiz boyidiki barliⱪ padixaⱨlar, «dengiz boyidiki barliⱪ padixaⱨlar» — bǝlkim Tur wǝ Zidon bilǝn munasiwǝtlik bolƣan, ularƣa beⱪinƣan «ottura dengiz» boyidiki padixaⱨlarni kɵrsitidu.  Yǝr. 47:4 23 Dedandikilǝr, Temadikilǝr, Buzdikilǝr wǝ qekǝ qaqlirini qüxürüwǝtkǝn ǝllǝr, Yǝr. 9:25; 49:8 24 Ərǝbiyǝdiki barliⱪ padixaⱨlar wǝ qɵl-bayawanda turuwatⱪan xalƣut ǝllǝrning barliⱪ padixaⱨliri, Yǝr. 49:31 25 Zimridiki barliⱪ padixaⱨlar, Elamdiki barliⱪ padixaⱨlar, Medialiⱪlarning barliⱪ padixaⱨliri, Yǝr. 49:34 26 ximaldiki barliⱪ padixaⱨlarƣa, yiraⱪtiki bolsun, yeⱪindiki bolsun, bir-birlǝp iqküzdum; jaⱨandiki barliⱪ padixaⱨliⱪlarƣa iqküzdüm; ularning arⱪidin Xexaⱪning padixaⱨimu ⱪǝdǝⱨni iqidu. «Xexaⱪning padixaⱨi» — Babilning padixaⱨini kɵrsitidu. Ibraniy tili elipbǝsidǝ «Babil» (Babilon) degǝn sɵz, «Xexaⱪ» degǝn sɵzning «tǝtür»isi; yǝni, ibraniy tilida 2-ⱨǝrp «b»ni ⱨǝrplǝrni ahiridin saniƣanda, 2-ⱨǝrp («x») bilǝn almaxturƣili bolidu. Barliⱪ baxⱪa ⱨǝrplǝrni «tǝtür»isi bilǝn ohxax yolda almaxturƣili bolidu.
Nemixⱪa Babil (Babilon)ni kɵrsitix üqün muxu «xifirliⱪ» yol ixlitilidu? Xübⱨisizki, xu künlǝrdǝ xu dǝwrdiki ǝng küqlük mǝmlikǝtning «zawalƣa yüzlinixi»ni kɵrsitix üqün bǝzidǝ muxundaⱪ «daritma gǝp»ni ixlitix ⱪolayliⱪ idi.
27 Andin sǝn ularƣa: «Israilning Hudasi, samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Iqinglar, mǝst bolunglar, ⱪusunglar, Mǝn aranglarƣa ǝwǝtkǝn ⱪiliq tüpǝylidin yiⱪilip ⱪaytidin dǝs turmanglar» — degin.
28 Wǝ xundaⱪ boliduki, ular ⱪolungdin elip iqixni rǝt ⱪilsa, sǝn ularƣa: «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Silǝr qoⱪum iqisilǝr!» — degin. 29 Qünki mana, Mǝn Ɵz namim bilǝn atalƣan xǝⱨǝr üstigǝ apǝt qüxürgili turƣan yǝrdǝ, silǝr jazalanmay ⱪalamsilǝr? Silǝr jazalanmay ⱪalmaysilǝr; qünki Mǝn yǝr yüzidǝ barliⱪ turuwatⱪanlarning üstigǝ ⱪiliqni qüxüxkǝ qaⱪirimǝn, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar.1Pet. 4:17
30 Əmdi sǝn Yǝrǝmiya, ularƣa muxu bexarǝtning sɵzlirining ⱨǝmmisini jakarliƣin: —
Pǝrwǝrdigar yuⱪiridin xirdǝk ⱨɵrkirǝydu,
Ɵz muⱪǝddǝs turalƣusidin U awazini ⱪoyuwetidu;
U Ɵzi turuwatⱪan jayi üstigǝ ⱨɵrkirǝydu;
U üzüm qǝyligüqilǝr towliƣandǝk yǝr yüzidǝ barliⱪ turuwatⱪanlarni ǝyiblǝp towlaydu.Yo. 3:16; Am. 1:2
31 Sadasi yǝr yüzining qǝtlirigiqǝ yetidu;
Qünki Pǝrwǝrdigarning barliⱪ ǝllǝr bilǝn dǝwasi bar;
U ǝt igilirining ⱨǝmmisi üstigǝ ⱨɵküm qiⱪiridu;
Rǝzillǝrni bolsa, ularni ⱪiliqⱪa tapxuridu;
— Pǝrwǝrdigar xundaⱪ dǝydu.
32 Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
Mana, balayi’apǝt ǝldin ǝlgǝ ⱨǝmmisi üstigǝ qiⱪip tarⱪilidu;
Yǝr yüzining qǝt-qǝtliridin dǝⱨxǝtlik buran-qapⱪun qiⱪidu.
33 Pǝrwǝrdigar ɵltürgǝnlǝr yǝrning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ yatidu; ularƣa matǝm tutulmaydu, ular bir yǝrgǝ yiƣilmaydu, ⱨeq kɵmülmǝydu; ular yǝr yüzidǝ tezǝktǝk yatidu.«Pǝrwǝrdigar ɵltürgǝnlǝr yǝrning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ yatidu...» — demisǝkmu, bu bexarǝt Babil imperiyǝsining Pars imperiyǝsi tǝripidin bitqit ⱪilinixidin ahirⱪi zamanƣa atlap, xu künlǝrdiki wǝⱪǝlǝrni kɵrsitidu.  Yǝr. 16:4
34 I baⱪⱪuqilar, zarlanglar, nalǝ kɵtürünglar!
Topa-qang iqidǝ eƣininglar, i pada yetǝkqiliri!
Qünki ⱪirƣin ⱪilinix künliringlar yetip kǝldi,
Mǝn silǝrni tarⱪitiwetimǝn;
Silǝr ɵrülgǝn esil qinidǝk parqǝ-parqǝ qeⱪilisilǝr.«I baⱪⱪuqilar,... i pada yetǝkqiliri!...» — demisǝkmu, «baⱪⱪuqilar» wǝ «pada yetǝkqiliri» muxu ayǝttǝ ǝllǝrning ⱨǝrhil yetǝkqilirini kɵrsitidu.  Yǝx. 65:12; Yǝr. 4:8; 6:26; 9:16; 12:3; 13:14,24; 18:17
35 Pada baⱪⱪuqilirining baxpanaⱨi,
Pada yetǝkqilirining ⱪaqar yoli yoⱪap ketidu.
36 Baⱪⱪuqilarning azabliⱪ pǝryadi,
Pada yetǝkqilirining zarlaxliri anglinidu;
Qünki Pǝrwǝrdigar ularning yaylaⱪlirini wǝyran ⱪilay dǝwatidu;
37 Pǝrwǝrdigarning dǝⱨxǝtlik ƣǝzipi tüpǝylidin,
Tinqliⱪ ⱪotanliri harabǝ bolidu.
38 Pǝrwǝrdigar Ɵz uwisini taxlap qiⱪⱪan xirdǝktur;
Əzgüqining wǝⱨxiyliki tüpǝylidin,
Pǝrwǝrdigarning dǝⱨxǝtlik ƣǝzipi tüpǝylidin,
Ularning zemini wǝyranǝ bolmay ⱪalmaydu. «ǝzgüqining wǝⱨxiyliki» — yaki «ǝzgüqining ⱪiliqi».
 
 

25:4 Yǝr. 7:13,25; 11:7,8,10; 13:10,11; 16:12; 17:23; 18:12; 19:15; 22:21

25:5 2Pad. 17:13; Yǝr. 18:11; 35:15; Yun. 3:8

25:6 «ⱪolliringlar yasiƣanlar...» — muxu sɵzlǝr yaki yasiƣan butlarni yaki yaman ⱪilmixlirini kɵrsitidu.

25:9 Yǝr. 19:8

25:10 Yǝx. 24:7; Yǝr. 7:34; 16:9; Əz. 26:13

25:11 «bu ǝllǝr...» — Yǝⱨuda wǝ uning ǝtrapidiki barliⱪ ǝllǝrni kɵrsitidu (9-ayǝtni kɵrüng). «Babil padixaⱨining yǝtmix yil ⱪulluⱪida bolux» toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

25:12 2Tar. 36:22; Əzra 1:1; Yǝr. 29:10; Dan. 9:2

25:14 «bu padixaⱨ ⱨǝm ⱪowmlirinimu» — ibraniy tilida «ularnimu» deyilidu. Bizningqǝ bu «Babil padixaⱨi ⱨǝm ⱪowmliri»ni kɵrsitidu.

25:14 Yǝr. 27:7

25:15 «Mening ⱪolumdiki ƣǝzipimgǝ tolƣan ⱪǝdǝⱨni elip, Mǝn seni ǝwǝtkǝn barliⱪ ǝllǝrgǝ iqküzgin» — bu sɵzlǝrni Huda Yǝrǝmiyaƣa alamǝt kɵrünüxtǝ eytⱪan, dǝp ⱪaraymiz.

25:15 Yǝr. 13:12

25:18 «bügünki kündikidǝk» — bu ibarǝ bǝlkim bexarǝt ǝmǝlgǝ axurulƣandin keyin ⱪoxulƣan; bolmisa, baxⱪa bir mǝnǝ: «bügünki künidimu bu ixlar bolƣili turdi» boluxi mumkin.

25:19 Yǝr. 46

25:20 «barliⱪ xalƣut ǝllǝr» — bǝlkim Misirda turƣan, Misirliⱪlar bilǝn «arilixip kǝtkǝn» baxⱪa millǝtlǝrni kɵrsitidu.

25:20 Yǝr. 47:4-7

25:21 Yǝr. 48; 49:1-22

25:22 «dengiz boyidiki barliⱪ padixaⱨlar» — bǝlkim Tur wǝ Zidon bilǝn munasiwǝtlik bolƣan, ularƣa beⱪinƣan «ottura dengiz» boyidiki padixaⱨlarni kɵrsitidu.

25:22 Yǝr. 47:4

25:23 Yǝr. 9:25; 49:8

25:24 Yǝr. 49:31

25:25 Yǝr. 49:34

25:26 «Xexaⱪning padixaⱨi» — Babilning padixaⱨini kɵrsitidu. Ibraniy tili elipbǝsidǝ «Babil» (Babilon) degǝn sɵz, «Xexaⱪ» degǝn sɵzning «tǝtür»isi; yǝni, ibraniy tilida 2-ⱨǝrp «b»ni ⱨǝrplǝrni ahiridin saniƣanda, 2-ⱨǝrp («x») bilǝn almaxturƣili bolidu. Barliⱪ baxⱪa ⱨǝrplǝrni «tǝtür»isi bilǝn ohxax yolda almaxturƣili bolidu. Nemixⱪa Babil (Babilon)ni kɵrsitix üqün muxu «xifirliⱪ» yol ixlitilidu? Xübⱨisizki, xu künlǝrdǝ xu dǝwrdiki ǝng küqlük mǝmlikǝtning «zawalƣa yüzlinixi»ni kɵrsitix üqün bǝzidǝ muxundaⱪ «daritma gǝp»ni ixlitix ⱪolayliⱪ idi.

25:29 1Pet. 4:17

25:30 Yo. 3:16; Am. 1:2

25:33 «Pǝrwǝrdigar ɵltürgǝnlǝr yǝrning bir qetidin yǝnǝ bir qetigiqǝ yatidu...» — demisǝkmu, bu bexarǝt Babil imperiyǝsining Pars imperiyǝsi tǝripidin bitqit ⱪilinixidin ahirⱪi zamanƣa atlap, xu künlǝrdiki wǝⱪǝlǝrni kɵrsitidu.

25:33 Yǝr. 16:4

25:34 «I baⱪⱪuqilar,... i pada yetǝkqiliri!...» — demisǝkmu, «baⱪⱪuqilar» wǝ «pada yetǝkqiliri» muxu ayǝttǝ ǝllǝrning ⱨǝrhil yetǝkqilirini kɵrsitidu.

25:34 Yǝx. 65:12; Yǝr. 4:8; 6:26; 9:16; 12:3; 13:14,24; 18:17

25:38 «ǝzgüqining wǝⱨxiyliki» — yaki «ǝzgüqining ⱪiliqi».