□49:1 «Milkom» — Ammoniylar qoⱪunƣan but idi. Gad bolsa Israilning on ikki ⱪǝbilisining biri; ularƣa ǝslidǝ tǝⱪsim ⱪilinƣan zemin Iordan dǝryasining xǝrⱪi tǝripidǝ idi. Yǝrǝmiya bexarǝt bǝrgǝn waⱪitta, Gadtikilǝr heli baldur Asuriyǝ imperiyǝsi tǝripidin sürgün bolƣanidi. Keyin ǝsliy ⱪoxniliri bolƣan Ammoniylar ularning zeminini igiliwalƣanidi. Huda ularƣa: «Bu zeminni Ɵz hǝlⱪimgǝ tǝⱪsim ⱪilƣanidim, ular ⱪaytip kelip uningƣa ⱪaytidin igidarqiliⱪ ⱪilidu» dǝp agaⱨlanduridu.
□49:3 «sepil iqidǝ uyan-buyan patiparaⱪ yügürünglar» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «ɵzünglar titma-titma tilinƣan ⱨalda uyan-buyan yügürünglar». «Milkom» — Ammoniylarning bir buti idi. Baxⱪa ismi «Molǝk» idi.
■49:3 Yǝx. 32:12; Yǝr. 4:8; 6:26; 48:7
□49:7 «Edom toƣruluⱪ: ...» — bu bexarǝt (7-22)ning Tǝwrattiki «Obadiya» degǝn ⱪisim bilǝn kɵp ortaⱪ yǝrliri bar. Obadiyaƣa «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ qüxǝndürginimizdǝk ixinimizki, Yǝrǝmiya pǝyƣǝmbǝr Hudaning yolyoruⱪi bilǝn ilgiriki pǝyƣǝmbǝr Obadiyaning bexaritidiki kɵp sɵzlǝrni nǝⱪil kǝltüridu. Ikki bexarǝtning bǝzi yǝrliri ohximiƣaqⱪa, sɵzliridiki pǝrⱪlǝrni tepip selixturuxning kɵp ǝⱨmiyiti bar. «Temanda ⱨazir danaliⱪ tepilmamdu? Danixmǝnliridin nǝsiⱨǝt yoⱪap kǝttimu? Ularning danaliⱪini dat besip ⱪalƣanmu?!» — Teman Edomdiki qong xǝⱨǝr. Edomdikilǝr ɵz danixmǝnliri bilǝn intayin mǝƣrurlinatti.
■49:7 Ob. 8
□49:8 «pinⱨan jaylar» — ibraniy tilida «qongⱪur jaylar» degǝn sɵz bilǝn ipadilinidu. U bǝlkim ⱨǝrhil ƣar-ɵngkürlǝrni ɵz iqigǝ alidu. «Mǝn Əsawƣa tegixlik balayi’apǝtni, yǝni uni jazalaydiƣan künini bexiƣa qüxürimǝn» — Edomning baxⱪa ismi «Əsaw» idi. Muxu bexarǝttǝ «Edom» yaki «Əsaw» uning ǝwladliri bolƣan Edomluⱪlarni kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ.
□49:9 «Üzüm üzgüqilǝr yeningƣa kǝlsimu, ular azraⱪ wasanglarni ⱪalduridu ǝmǝsmu?» — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ qüxürülgǝn ⱪanun boyiqǝ üzüm ⱨosulini alƣanda üzgüqilǝr kǝmbǝƣǝllǝrning teriwelixi üqün bir’az wasanglarni ⱪaldurux kerǝk idi («Law.» 19:10). Asiyadiki bǝzi dɵlǝtlǝrdǝ bu bir adǝtkǝ aylinip ⱪalƣan.
■49:9 Ob. 5
□49:12 «ƣǝzipimning ⱪǝdǝⱨidin iqixkǝ tegixlik bolmiƣanlar» — Yǝⱨuda ǝmǝs, bǝlki tajawuzqilarning ɵtǝr yoliƣa «tasadipiy» udul kelip ⱪalƣan, Yǝⱨudaning wǝ baxⱪa ǝllǝrning gunaⱨliri bilǝn munawǝtsiz bolƣan baxⱪa ǝllǝrni kɵrsitixi mumkin.
□49:13 «Ɵz namim bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnmǝnki...» — ibraniy tilida «Ɵzüm bilǝn ⱪǝsǝm iqkǝnmǝnki». «Bozraⱨ ... rǝswa ⱪilinidiƣan bir obyekt» — «Bozraⱨ» bǝlkim Edomdiki ǝng muⱨim xǝⱨǝr boluxi mumkin idi.
□49:14 «bir ǝlqi ǝllǝr arisiƣa ǝwǝtilgǝnidi» — «ǝllǝr» Israilƣa yat bolƣan ǝllǝrni kɵrsitidu. «Uningƣa jǝng ⱪilixⱪa ornunglardin turunglar» — «uningƣa» yǝni Edomƣa. Bǝlkim bu ǝlqi düxmǝn ǝllǝrning biridin qiⱪⱪan bolup, u baxⱪa ǝllǝrni Edomni yoⱪitixⱪa qaⱪiridu.
■49:14 Ob. 1
□49:15 «Mǝn seni ǝllǝr arisida kiqik, insanlar arisida kǝmsitilgǝn ⱪilimǝn» — «seni» — Huda ⱨazir Edomni «seni» dǝp, ularƣa biwasitǝ sɵz ⱪilidu.
□49:16 «Ⱨǝy tik ⱪiyaning yeriⱪliri iqidǝ turƣuqi, turalƣung egizlikning yuⱪiri tǝripidǝ bolƣuqi» — demisǝkmu, Edom pinⱨanraⱪ, qiⱪix intayin tǝs bolƣan taƣliⱪ rayonda idi. «Tik ⱪiya» («Sela») degǝn sɵz Moabning «Sela» isimlik (ⱨazirⱪi «Petra»), intayin pinⱨan bir xǝⱨirini kɵrsitiximu mumkin.
■49:18 Yar. 19:25; Yǝr. 50:40; Am. 4:11
□49:19 «daim eⱪiwatⱪan xu sular» — Iordan dǝryasining ɵzi.
■49:19 Ayup 41:2; Yǝr. 12:5; 50:44
□49:22 «Bozraⱨ» — intayin yuⱪiri ⱪiya tax üstigǝ, «bürkütning qanggili»dǝk jaylaxⱪanidi.
□49:23 «dawulƣup kǝtkǝn dengizdǝk ular ⱨeq tinqlinalmaydu» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «dawulƣup kǝtkǝn dengizdǝk ularning kɵngülliri ⱨeq aram tapmaydu». Hamat ⱨǝm Arpad degǝn ikki xǝⱨǝr Neboⱪadnǝsar Misirƣa yürüx ⱪilƣan qaƣda (miladiyǝdin ilgiriki 604-yili) besip ɵtkǝn jaylar idi. Xübⱨisizki, Neboⱪadnǝsar ularƣimu ⱨujum ⱪilƣanidi. Muxu ikki xǝⱨǝr Dǝmǝxⱪning ximaliy tǝripidiki kiqik padixaⱨliⱪlar idi.
□49:27 «Bǝn-Ⱨadad» — Dǝmǝxⱪning kɵpligǝn padixaⱨlirining ismi idi.
□49:28 «Ornungdin tur, Kedarƣa ⱨujum ⱪilip, xǝrⱪtiki adǝmlǝrni bulang-talang ⱪil!» — bu sɵz Neboⱪadnǝsarning ⱪoxuniƣa eytilixi mumkin. Kedar wǝ Ⱨazormu qarwiqi kɵqmǝn hǝlⱪ bolup, qedirda yaxap, sepil-dǝrwaziliⱪ bolmiƣan, ǝlwǝttǝ.
□49:31 «Ornungdin tur, sepil-dǝrwazilarƣa igǝ bolmiƣan aramhuda yaxap, tinq-aman turƣan ǝlgǝ jǝng ⱪilixⱪa qiⱪ; ular yalƣuz turidu» — bu sɵzmu bǝlkim Neboⱪadnǝsarning ⱪoxuniƣa eytilixi mumkin. Kedar wǝ Ⱨazordikilǝr qedirlarda turup, ⱨeq sepil-dǝrwaziliⱪ bolƣan ǝmǝs.
□49:32 «qekǝ qaqlirini qüxürgǝnlǝr» — «qekǝ qaqlirini qüxürgüx» Kedardikilǝr ⱨǝm Ⱨazordikilǝrning aditi bolsa kerǝk idi.
□49:35 «Elamning ƣolluⱪ küqi bolƣan oⱪyasi...» — Elam ⱨazirⱪi Iran zeminida turƣan bir hǝlⱪ idi. Elamning ⱪoxunining qǝnlǝp atidiƣan, dǝⱨxǝtlik mǝrgǝn oⱪyaqiliri bilǝn dangⱪi qiⱪⱪanidi.