30
Hudaning hǝlⱪigǝ tǝsǝlli, riƣbǝt wǝ ümid berix üqün Yǝrǝmiyaning kitab yezixi
Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝn sɵz: —«Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝn sɵz..» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiyaƣa «Yulux, sɵküx, ⱨalak ⱪilix wǝ ɵrüx» ⱨǝm «ⱪurux wǝ terip ɵstürüx»ni jakarlaxⱪa qaⱪirƣan (1:10). U «yulux, sɵküx, ⱨalak ⱪilix wǝ ɵrüx» toƣruluⱪ bexarǝtlǝr bǝrgǝndin keyin, ⱨazir uningƣa «ⱪurux wǝ terip ɵstürüx» toƣruluⱪ bexarǝtlǝr (30-33-bablar) berilidu.
Israilning Hudasi Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: — Mǝn sanga ⱨazir dǝydiƣan muxu barliⱪ sɵzlirimni yazmiƣa yazƣin; «Mǝn sanga ⱨazir dǝydiƣan muxu barliⱪ sɵzlirimni yazmiƣa yazƣin» — «muxu barliⱪ sɵzlirim» bǝlkim 30-31-bablarda kɵrülidu. Sɵzlǝr bǝlkim qüx arⱪiliⱪ Yǝrǝmiyaƣa tapxurulƣan (31:26ni kɵrüng). Ular ǝsli ayrim oram kitabqǝ boluxi kerǝk idi. Qünki mana, xundaⱪ künlǝr keliduki, — dǝydu Pǝrwǝrdigar, — Mǝn hǝlⱪim Israil ⱨǝm Yǝⱨudani sürgünlüktin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn, ularni ata-bowiliriƣa tǝⱪdim ⱪilƣan zeminƣa ⱪayturimǝn, ular uningƣa igǝ bolidu.
Pǝrwǝrdigarning Israil toƣruluⱪ wǝ Yǝⱨuda toƣruluⱪ degǝn sɵzliri tɵwǝndikidǝk: —
Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
Anglitilidu alaⱪzadilik ⱨǝm ⱪorⱪunqluⱪning awazi,
Bolsun nǝdǝ aman-tinqliⱪ!
Soranglar, xuni kɵrüp beⱪinglarki, ǝr bala tuƣamdu? Mǝn nemixⱪa ǝmdi tolƣaⱪⱪa qüxkǝn ayaldǝk ⱨǝrbir ǝr kixining qatiriⱪini ⱪoli bilǝn tutⱪanliⱪini kɵrimǝn? Nemixⱪa yüzliri tatirip kǝtkǝndu?Yǝr. 4:31; 6:24 Ayⱨay, xu küni dǝⱨxǝtliktur! Uningƣa ⱨeqⱪandaⱪ kün ohximaydu; u Yaⱪupning azab-oⱪubǝt künidur; lekin u uningdin ⱪutⱪuzulidu. «u Yaⱪupning azab-oⱪubǝt künidur» — «Yaⱪup» muxu yǝrdǝ Yaⱪupning ǝwladliri bolƣan Israil hǝlⱪini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Bexarǝt Babildin ⱪayturuluxini kɵrsǝtkini bilǝn, «Yaⱪupning azab-oⱪubǝt küni»ning toluⱪ ǝmǝlgǝ axuruluxi ahirⱪi zamanda bolsa kerǝk.  Yo. 2:11; Zǝf. 1:15 Xu künidǝ ǝmǝlgǝ axuruliduki, — dǝydu samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar, — Mǝn uning boyunturuⱪini boynungdin elip sunduruwetimǝn, asarǝtliringni buzup taxlaymǝn, yat adǝmlǝr uni ikkinqi ⱪulluⱪⱪa qüxürmǝydu. «Mǝn uning boyunturuⱪini boynungdin elip sunduruwetimǝn» — «uning boyunturuⱪini» degini muxu yǝrdǝ awwal Neboⱪadnǝsarning ⱪulluⱪini, ⱨǝmdǝ ahirⱪi zamandiki Babil padixaⱨi «dǝjjal»ning ⱪulluⱪinimu kɵrsitidu. Xuning ornida ular Pǝrwǝrdigar Hudasining ⱨǝmdǝ Mǝn ular üqün ⱪaytidin tiklǝydiƣan Dawut padixaⱨining ⱪulluⱪida bolidu.«Mǝn ular üqün ⱪaytidin tiklǝydiƣan Dawut padixaⱨi...» — «Dawut padixaⱨi» xübⱨisizki, Dawutning ɵzidin uluƣ bolƣan ǝwladi Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni kɵrsitidu.  Əz. 34:23,24; 37:24; Ⱨox. 3:5
10 Əmdi sǝn, i ⱪulum Yaⱪup, ⱪorⱪma, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — alaⱪzadǝ bolma, i Israil; qünki mana, Mǝn seni yiraⱪ yǝrlǝrdin, sening nǝslingni sürgün bolƣan zemindin ⱪutⱪuzimǝn; Yaⱪup ⱪaytip kelidu, aram tepip azadǝ turidu wǝ ⱨeqkim uni ⱪorⱪutmaydu. Yǝx. 41:13; 43:5; 44:1; Yǝr. 46:28 11 Qünki Mǝn seni ⱪutⱪuzux üqün sǝn bilǝn billidurmǝn, — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — Mǝn seni tarⱪitiwǝtkǝn ǝllǝrning ⱨǝmmisini tügǝxtürsǝmmu, lekin seni pütünlǝy tügǝxtürmǝymǝn; pǝⱪǝt üstüngdin ⱨɵküm qiⱪirip tǝrbiyǝ-sawaⱪ berimǝn; seni jazalimay ⱪoyup ⱪoymaymǝn.Yǝx. 27:8; Yǝr. 4:27; 5:10,18; 10:24; 46:28
 
Pǝrwǝrdigar Yǝⱨudaning yarisini saⱪaytidu
12 Qünki Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: Sening zedǝng dawaliƣusiz, sening yarang bolsa intayin eƣirdur. Yǝr. 10:19; 15:18 13 Sening dǝwayingni soraydiƣan ⱨeqkim yoⱪ, yarangni tangƣuqi yoⱪtur, sanga xipaliⱪ dorilar yoⱪtur; 14 sening barliⱪ axniliring seni untuƣan; ular sening ⱨalingni ⱨeq sorimaydu. Qünki Mǝn seni düxmǝndǝk zǝrb bilǝn urƣanmǝn, rǝⱨimsiz bir zalimdǝk sanga sawaⱪ bolsun dǝp urƣanmǝn; qünki sening ⱪǝbiⱨliking ⱨǝddi-ⱨesabsiz, gunaⱨliring ⱨǝddidin ziyadǝ bolƣan. «sening barliⱪ axniliring seni untuƣan» — «axniliring» muxu yǝrdǝ (1) Israilƣa «silǝrgǝ ittipaⱪdax bolayli» degǝn butpǝrǝs ǝllǝrni (2) Yǝⱨudadikilǝr qoⱪunƣan ⱨǝm tayanƣan butlarni kɵrsitixi mumkin.  Yǝr. 22:20 15 Nemixⱪa zedǝng tüpǝylidin, dǝrd-ǝliming dawaliƣusiz bolƣanliⱪi tüpǝylidin pǝryad kɵtürisǝn? Ⱪǝbiⱨlikingning ⱨǝddi-ⱨesabsiz bolƣanliⱪidin, gunaⱨliring ⱨǝddidin ziyadǝ bolƣanliⱪidin, Mǝn xularni sanga ⱪilƣanmǝn.Yǝr. 5:6; 13:17
16 Lekin seni yutuwalƣanlarning ⱨǝmmisi yutuwelinidu; sening barliⱪ küxǝndiliring bolsa sürgün bolidu; seni buliƣanlarning ⱨǝmmisi bulang-talang ⱪilinidu; seni ow ⱪilƣanlarning ⱨǝmmisini owlinidiƣan ⱪilimǝn. Mis. 23:22; Yǝx. 41:11; Yǝr. 10:25 17 Qünki Mǝn sanga tengiⱪ tengip ⱪoyimǝn wǝ yariliringni saⱪaytimǝn — dǝydu Pǝrwǝrdigar; — qünki ular seni: «Ƣerib-biqarǝ, ⱨeqkim ⱨalini sorimaydiƣan Zion dǝl muxudur» dǝp ⱨaⱪarǝtligǝn.
 
Pǝrwǝrdigar Israil wǝ Yǝⱨudani ǝsligǝ kǝltüridu
18 Pǝrwǝrdigar mundaⱪ dǝydu: —
Mana, Mǝn Yaⱪupning qedirlirini sürgünlüktin ⱪayturup ǝsligǝ kǝltürimǝn,
Uning turalƣuliri üstigǝ rǝⱨim ⱪilimǝn;
Xǝⱨǝr harabiliri ul ⱪilinip ⱪaytidin ⱪurulidu,
Orda-ⱪǝl’ǝ ɵz jayida yǝnǝ adǝmzatliⱪ bolidu.«xǝⱨǝr harabiliri ul ⱪilinip ⱪaytidin ⱪurulidu» — «xǝⱨǝr» Yerusalemni kɵrsitixi kerǝk. «Xǝⱨǝr»ning baxⱪa birhil tǝrjimisi «ⱨǝrbir xǝⱨǝr...».
19 Xu jaylardin tǝxǝkkür küyliri wǝ xad-huramliⱪ sadaliri anglinidu;
Mǝn ularni kɵpǝytimǝnki, ular ǝmdi azaymaydu;
Mǝn ularning ⱨɵrmitini axurimǝn, ular ⱨeq pǝs bolmaydu.Yǝr. 31:4
20 Ularning baliliri ⱪǝdimdikidǝk bolidu; ularning jamaiti aldimda mǝzmut turƣuzulidu;
Ularni horliƣanlarning ⱨǝmmisini jazalaymǝn.
21 Ularning bexi ɵzliridin bolidu,
Ularning ⱨɵküm sürgüqisi ɵzliri otturisidin qiⱪidu;
Mǝn uni ɵz yenimƣa kǝltürimǝn, xuning bilǝn u Manga yeⱪin kelidu;
Qünki yenimƣa kǝlgüqi jenini tǝwǝkkül ⱪilƣuqi ǝmǝsmu? — dǝydu Pǝrwǝrdigar.«Ularning bexi ɵzliridin bolidu, ularning ⱨɵküm sürgüqisi ɵzliri otturisidin qiⱪidu...» — bu ayǝt yǝnǝ Dawutning ǝwladi bolƣan Mǝsiⱨni kɵrsitidu. Ayǝt Uning ⱨǝm padixaⱨ ⱨǝm kaⱨin (baxⱪilarƣa wǝkil bolup Hudaning aldiƣa dua ⱪilixⱪa kelidiƣan) bolidiƣanliⱪini ayan ⱪilidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
22 — Xuning bilǝn silǝr Mening hǝlⱪim bolisilǝr,
Mǝn silǝrning Hudayinglar bolimǝn.Yǝr. 24:7; 31:1,33; 32:38
23 Mana, Pǝrwǝrdigardin qiⱪⱪan bir boran-qapⱪun!
Uningdin ⱪǝⱨr qiⱪti;
Bǝrⱨǝⱪ, dǝⱨxǝtlik bir ⱪara ⱪuyun qiⱪip kǝldi;
U pirⱪirap rǝzillǝrning bexiƣa qüxidu.Yǝr. 23:19, 20; 25:32
24 Kɵnglidiki niyǝtlirini ada ⱪilip toluⱪ ǝmǝl ⱪilƣuqǝ,
Pǝrwǝrdigarning ⱪattiⱪ ƣǝzipi yanmaydu;
Ahirⱪi künlǝrdǝ silǝr buni qüxinip yetisilǝr.
 
 

30:1 «Pǝrwǝrdigardin Yǝrǝmiyaƣa kǝlgǝn sɵz..» — oⱪurmǝnlǝrning esidǝ barki, Pǝrwǝrdigar Yǝrǝmiyaƣa «Yulux, sɵküx, ⱨalak ⱪilix wǝ ɵrüx» ⱨǝm «ⱪurux wǝ terip ɵstürüx»ni jakarlaxⱪa qaⱪirƣan (1:10). U «yulux, sɵküx, ⱨalak ⱪilix wǝ ɵrüx» toƣruluⱪ bexarǝtlǝr bǝrgǝndin keyin, ⱨazir uningƣa «ⱪurux wǝ terip ɵstürüx» toƣruluⱪ bexarǝtlǝr (30-33-bablar) berilidu.

30:2 «Mǝn sanga ⱨazir dǝydiƣan muxu barliⱪ sɵzlirimni yazmiƣa yazƣin» — «muxu barliⱪ sɵzlirim» bǝlkim 30-31-bablarda kɵrülidu. Sɵzlǝr bǝlkim qüx arⱪiliⱪ Yǝrǝmiyaƣa tapxurulƣan (31:26ni kɵrüng). Ular ǝsli ayrim oram kitabqǝ boluxi kerǝk idi.

30:6 Yǝr. 4:31; 6:24

30:7 «u Yaⱪupning azab-oⱪubǝt künidur» — «Yaⱪup» muxu yǝrdǝ Yaⱪupning ǝwladliri bolƣan Israil hǝlⱪini kɵrsitidu, ǝlwǝttǝ. Bexarǝt Babildin ⱪayturuluxini kɵrsǝtkini bilǝn, «Yaⱪupning azab-oⱪubǝt küni»ning toluⱪ ǝmǝlgǝ axuruluxi ahirⱪi zamanda bolsa kerǝk.

30:7 Yo. 2:11; Zǝf. 1:15

30:8 «Mǝn uning boyunturuⱪini boynungdin elip sunduruwetimǝn» — «uning boyunturuⱪini» degini muxu yǝrdǝ awwal Neboⱪadnǝsarning ⱪulluⱪini, ⱨǝmdǝ ahirⱪi zamandiki Babil padixaⱨi «dǝjjal»ning ⱪulluⱪinimu kɵrsitidu.

30:9 «Mǝn ular üqün ⱪaytidin tiklǝydiƣan Dawut padixaⱨi...» — «Dawut padixaⱨi» xübⱨisizki, Dawutning ɵzidin uluƣ bolƣan ǝwladi Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨni kɵrsitidu.

30:9 Əz. 34:23,24; 37:24; Ⱨox. 3:5

30:10 Yǝx. 41:13; 43:5; 44:1; Yǝr. 46:28

30:11 Yǝx. 27:8; Yǝr. 4:27; 5:10,18; 10:24; 46:28

30:12 Yǝr. 10:19; 15:18

30:14 «sening barliⱪ axniliring seni untuƣan» — «axniliring» muxu yǝrdǝ (1) Israilƣa «silǝrgǝ ittipaⱪdax bolayli» degǝn butpǝrǝs ǝllǝrni (2) Yǝⱨudadikilǝr qoⱪunƣan ⱨǝm tayanƣan butlarni kɵrsitixi mumkin.

30:14 Yǝr. 22:20

30:15 Yǝr. 5:6; 13:17

30:16 Mis. 23:22; Yǝx. 41:11; Yǝr. 10:25

30:18 «xǝⱨǝr harabiliri ul ⱪilinip ⱪaytidin ⱪurulidu» — «xǝⱨǝr» Yerusalemni kɵrsitixi kerǝk. «Xǝⱨǝr»ning baxⱪa birhil tǝrjimisi «ⱨǝrbir xǝⱨǝr...».

30:19 Yǝr. 31:4

30:21 «Ularning bexi ɵzliridin bolidu, ularning ⱨɵküm sürgüqisi ɵzliri otturisidin qiⱪidu...» — bu ayǝt yǝnǝ Dawutning ǝwladi bolƣan Mǝsiⱨni kɵrsitidu. Ayǝt Uning ⱨǝm padixaⱨ ⱨǝm kaⱨin (baxⱪilarƣa wǝkil bolup Hudaning aldiƣa dua ⱪilixⱪa kelidiƣan) bolidiƣanliⱪini ayan ⱪilidu. «Ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.

30:22 Yǝr. 24:7; 31:1,33; 32:38

30:23 Yǝr. 23:19, 20; 25:32