13
Burrbu-menga Lika Burrbi-jerrmarra Jol (Saul) Rrapa Barnabach (Barnabas)
Gatiya rrawa Antiyak (Antioch) Jesus burr-yika gu-galiya yerrcha aburr-werranga birripa Wangarr burr-yika aburr-mujaruk rrapa aburr-werranga birripa marn․gi aburr-gunega. Minypa an-ngardapa an-gata nipa Barnabach (Barnabas), rrapa an-nerranga nipa an-nelangga Jimiyan (Simeon) an-gata wolawola abu-ngurrjinga aburr-workiyana An-gungunyja; rrapa an-nerranga nipa an-nelangga Luchiyach (Lucius) an-gata Jayríny (Cyrene) an-guyinda; rrapa an-nerranga nipa an-nelangga Manéyan (Manaen), nipa an-borrmunga nula Ayrat (Herod) an-nerranga an-gata Galali (Galilee) a-ni; rrapa an-nerranga nipa Jol (Saul). Aburr-gurdiya wupa gun-gata minypa birripa balaja mbi-bawuna gun-ngardapa barra gubu-borrwa minypa Wangarr aburr-marrngoypiyana nula aburr-ni, lika nipa Mern An-mawunga a-yinanga a-wena burrwa, “Nyirrbu-ma barra apula abirri-guna Barnabach rrapa Jol bitipa barra jama abirri-ji gipa mu-ngoyurra ngubujirri-menga.” A-yinagata a-wena burrwa nipa Mern An-mawunga. Lika birripa mu-nguy balaja mbi-bawuna rrapa abu-wengganana aburr-ni, ganapiya, lika murna aburr-jirra aburr-guyinda burrbi-rrimarra bama abirri-jirra Barnabach rrapa Jol, lika burrbi-jerrmarra.
Gun-gata Rrawa Jayprach (Cyprus)
Minypa nipa Mern An-mawunga bijirri-jerrmarra Barnabach rrapa Jol, bitipa abirri-garlmuna, gochilawa abirri-bona Jilúchiya (Seleucia) rrawa. Lika gu-gata wenga mu-michiyang abirri-jurrwurra rrapa bamara wana abirri-bena gun-nelangga Jayprach (Cyprus). Lika gata abirri-warrchinga rrawa Jalamich (Salamis). Lika bala gun-gata gu-ji gu-bona Ju yerrcha gun-burriya marn․gi aburr-negiya aburr-workiya bitipa Barnabach rrapa Jol abirri-barrngumurra abirri-bona, minypa wurra gama gorlk wupa aburr-ni janguny gubirri-ngurrjinga burrwa abirri-workiyana Wangarr gun-nika. Rrapa an-bitipa jawina an-gata Jon Mark, nipa wugupa butula jama aburr-ji.
Lika gun-gatiya gu-bamara wurra gu-gapa gu-rrenyjiya birripa aburr-bena rrawa gun-nelangga Bepoch (Paphos). Rrapa an-gata an-nerranga a-ni an-buburda an-nelangga Bar-Jesus. Nipa Ju, rrapa nipa a-ngurrjiyana a-workiyana jimarna Wangarr an-nika an-mujaruk, wurra gun-nyagara. Nipiya an-buburda gata wugupa abirri-ni abirri-workiyana an-gata bunggawa gu-gata a-yika gu-bamara. Nipiya bunggawa an-nelangga Jerjiyach Bolach (Sergius Paulus), nipa bama a-jirra an-molamola. Ganapiya, lika a-gonyjinga butula Barnabach rrapa Jol, ngardawa jal a-ni a-galiya barra butula Wangarr gun-nika janguny. Wurra an-gata an-buburda a-wena nula Jerjiyach Bolach gala barra a-galiya butula Barnabach rrapa Jol. Nipa an-buburda Grik (Greek) gu-guyinda an-nelangga Yilamach (Elymas). Rrapa Jol, nipa rrapa an-nerranga an-nelangga abu-ngurrjinga aburr-workiyana Paul. Lika minypa Mern An-mawunga wugupa nula nipa Paul jechinuwa a-nana an-gata an-buburda, lika a-yinanga nula, 10 “A-lay, nginyipa ny-junarda walkwalk biy-yika ny-yalkurpa. Minyjiya, ngarla! Ngardawa gun-nga burr-guta jechinuwa gun-guni, gu-gurda ngacha nginyipa gala jal nyi-ni. Nginyipa jarra gun-guyolkiya nyi-gurrimapa gu-galiya yerrcha burr-yolkaja ny-yorkiya. Wurra ganapa gonyinyja workiya gun-molamola rrapa gun-jechinuwa Wangarr gun-nika. 11 Wurra nipiya Wangarr biy-bu barra gun-guniya gugu gapula nyi-ni barra, gun-gata gu-yinmiyapa ngorrngurra gala mola ny-yinmiya ny-jana, jin-gata marnnga jina-darrjinga burr-guta gala ny-yinmiya nyi-na ji-gurdarrja.”
Paul a-yinagata a-wena nula an-buburda, warrika nipa an-buburda a-galiyana minypa guna-gol gu-rakaja nula, wurra gun-gungunyja, rrapa minypa mipila a-jirra a-gonyinyjinga. Lika an-gugaliya a-wechawecha nula minyja ana-nga murla mu-rrima nula. 12 Gun-narda nipa bunggawa an-gata Jerjiyach Bolach gu-nana, lika marr a-balcha nula Jesus nipiya Wangarr an-nika An-walkurpa, ngardawa gochila a-barrjinga nula gun-nigipa janguny.
Rrawa Antiyak (Antioch) Gun-gata Yi-gurrepa Rrawa Bichírriya (Pisidia)
13 Gu-gata wenga lika Paul rrapa abirri-gata abirri-yigipa jawina, birripa aburr-garlmuna, mu-michiyang aburr-bona gu-gapa gu-rrarnba gu-murnangana rrawa gun-nelangga Berga (Perga), wana gu-bapala gu-rrawa Bempíliya (Pamphylia). Lika gatiya waypa aburr-bena, nipa Jon Mark bijirri-bawuna, a-jekarra Jirúchalam (Jerusalem).
14 Lika Paul bitipa mu-nguy abirri-bona, abirri-bena gun-murna rrawa Antiyak gun-gata ngika mu-ngoyurra abirri-ni, wurra gun-nerranga gun-gata yi-gurrepa Bichírriya (Pisidia) rrawa. Gatiya waypa Jarradi (Saturday) gu-ni, lika bala gun-gata Ju yerrcha gun-burriya marn․gi aburr-negiya aburr-workiya bitipa abirri-barrngumurra, lika abirri-rakaja. 15 Lika an-nerranga an-gata a-garlmuna, jurra mu-nana rrapa wurra gama gorlk gu-ngurrjinga burrwa Wangarr gun-nika janguny. Minypa mu-ngoyurra aburr-galiyana joborr Mojich (Moses) wola a-wukurrjinga, lika barrwa aburr-galiyana minypa aburr-werranga aburr-gata Wangarr burr-yika aburr-mujaruk ngunyuna aburr-guyinda aburr-wukurrjinga aburr-workiyana gun-guwarr. Gun-narda waypa lika aburr-gata bunggawa yerrcha gun-gata bala burrbi-nana Paul rrapa Barnabach abirri-ni. Lika an-ngardapa ana-bona, bijirri-wengganana, a-yinanga butula, “A-lay, abirri-borrmunga, janguny nyirri-dimanga gun-gugunggaja, ya? Barra nyirri-wengga burrwa wurra gama gorlk aburr-guna, ya?”
16 Lika Paul a-garlmuna, wurra gama gorlk burr-jobujobuna, lika a-wena burrwa a-ni. A-yinanga, “A-lay, ana-goyburrpa Yichrayal (Israel) nyiburr-bapurr rrapa nyiburr-werranga nyiburr-gurda burr-guta marr nyiburr-balcharra nula Wangarr, buburr-galiya apula. 17 Wangarr an-gata Yichrayal aburr-bapurr an-burriya, nipa burr-menga aburr-ngayburrpa nyanyapa arrburra yerrcha aburr-yigipa barra aburr-ni. Rrapa gun-gata minypa birripa aburr-mujama aburr-ni rrawa Yijipt (Egypt), nipa jarra aburr-jaranga burr-negarra. Lika nuwurra burr-barlmarrk jama a-ji rrapa burr-ganyja gurda yarlanga. Exodus 1:7; 12:51 18 Lika gu-bugula gu-gorla burr-jarlapuna burr-ganyja rarranyjarr gun-jaranga minypa 40, marrban birripa gala gun-burral marr aburr-balcharna nula. Numbers 14:34; Deuteronomy 1:31 19 Lika aburr-gata aburr-werranga aburr-bapurr gata rrawa Geynan (Canaan) aburr-ni, nipa Wangarr burr-buna aburr-jaranga, minypa aburr-bapurr abirri-jirrapa abirri-jirrapa rrapa mola abirri-jirrapa gun-ngardapa burr-buna, lika gun-birripa rrawa burr-wuna aburr-yigipa gu-galiya yerrcha aburr-gata aburr-ngayburrpa nyanyapa arrburra yerrcha Yichrayal aburr-bapurr. Deuteronomy 7:1; Joshua 14:1 20 Gu-gurda ngacha minypa Wangarr jama a-ji burrwa aburr-ngayburrpa nyanyapa arrburra yerrcha jemberr gun-jaranga minypa 450, [gun-gatiya nipa burr-menga, burr-ganyja, burr-wuna rrawa].
“Gun-gata waypa lika jaga an-gugana an-guyinda burr-wuna a-workiyana, barrwa burr-wuna an-gata Jemyul (Samuel) nipa Wangarr an-nika an-mujaruk. Judges 2:16; 1 Samuel 3:20 21 Lika nuwurra abu-wengganana bunggawa wana an-babalapa burr-wu barra, lika burr-wuna Jol (Saul) an-gata Gich (Kish) an-nika an-walkurpa, Benyjamin (Benjamin) an-bapurr. Nipa Jol bunggawa wana an-babalapa a-ni burrwa jemberr gun-jaranga minypa 40. 1 Samuel 8:5; 10:21 22 Lika Wangarr a-gakaja Jol, rrapa bunggawa wana an-babalapa an-nerranga burr-wuna an-nelangga Daybit (David). An-narda nipa Wangarr ana-nyala a-ngurrjinga, a-yinanga, ‘Ngaypa ngu-borrwurra nula Daybit an-gata Jechi (Jesse) an-nika an-walkurpa, ngaypa jal ngu-nirra nula an-gugaliya minypa Daybit, minypa jama a-jirra a-workiya gun-nga ngaypa jal ngu-nirra.’ A-yinagata Wangarr wola a-ngurrjinga Daybit. 1 Samuel 13:14; 16:12; Psalms 89:20 23 Rrapa Daybit an-bapurr, an-nerranga jurdach a-bena an-nelangga Jesus. An-nardiya nipa Wangarr gochila bin-dana Yichrayal aburr-bapurr Wanngu An-gunega — nipiya Jesus. 24 Minypa Jesus jurdach jama a-ji, wurra mu-ngoyurra nipa Jon a-wena burrwa Yichrayal aburr-bapurr gata birripa barra gun-nerra gubu-bawa rrapa aburr-ngukurdanyjiya nula Wangarr, gu-gurda ngacha. Rrapa minypa nipa lika bama burr-gurragaja a-ni. Mark 1:4; Luk 3:3 25 Wurra gun-gatiya Jon gun-nigipa jama gu-wulebana ay-bamuna, nipa a-wena burrwa wurra gama gorlk, ‘A-lay, ana-goyburrpa ngu-ngiya ngunabu-borrwuja ngaypa? Wurra ngaypa ngika ana-goyburrpa marr nyibu-ganyja. Wurra minyja buburr-galiya: Nipa barrwa ana-boya apula an-molamola warrpam; ngaypa gala wana rraka ngu-yigipa ngu-mujama ngu-ni nula rrapa minypa ngu-yerrkujama nula ngu-workiya gun-nigipa nipa a-barrngumiya a-workiya rrepara a-jirra. Jarra ngaypa ngu-delipa.’ A-yinagata nipa Jon a-wena, a-ngurrjinga Jesus. Metiyu 3:11; Mark 1:7; Luk 3:16; Jon 1:20,27
26 “A-lay, aburr-borrmunga, nyiburr-gunardiya Aybriyam (Abraham) nyiburr-bapurr rrapa nyiburr-werranga burr-guta nyiburr-gunardiya Jentayl (Gentile) yerrcha Wangarr nyiburr-marrngoypiya nula nyiburr-workiya, gun-guna janguny Wangarr arr-wuna gun-ngayburrpa barra marr nguburr-balcha nula Jesus rrapa nipa wanngu arr-nega. 27 Wurra gu-galiya yerrcha Jirúchalam aburr-nirra, birripa rrapa aburr-birripa bunggawa yerrcha gala abu-malawujarna Jesus nipiya Wanngu An-gunega. Minypa Wangarr gun-nika janguny gun-guwarr gala aburr-bama jechinuwa gu-nirrarna burrwa marrban gun-narda aburr-galiyana aburr-workiyana, Jarradi gu-ni gu-workiyana. Wurra jarra gun-gata minypa mari gubu-garrana nula Jesus, gun-narda ngardawa Wangarr burr-yika aburr-mujaruk ngunyuna aburr-guyinda aburr-wena gun-burral janguny. 28 Marrban Jesus gala gun-nga gun-nerra jama a-jirrarna, wurra Jirúchalam aburr-nirra, birripa abu-wengganana Baylat (Pilate), lika nipa a-wena aburr-yigipa an-dakal Jesus abu-buna, a-juwuna. Metiyu 27:22-23; Mark 15:13-14; Luk 23:21-23; Jon 19:15 29 Gun-gatiya gubu-wulebana minypa Wangarr gun-nika janguny mu-ngoyurra gu-yu, lika gu-jong gu-guyinda a-balcha a-yu abu-menga, gu-gurrema abu-barnjinga wupa gu-ngarnama. Metiyu 27:57-61; Mark 15:42-47; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42 30 Wurra nipa jarra a-juwuna, wurra nipa Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana rrapa wanngu a-negarra. 31 Lika nipiya Jesus gu-yinmiyapa ngorrngurra a-bena burrwa a-workiyana aburr-yigipa jawina yerrcha aburr-gata nipa wugupa aburr-bona gurda Galali (Galilee) wenga. Lika gun-guniya gugu birripa abu-ngurrjinga aburr-boya burrwa aburr-ngayburrpa aburr-borrmunga Yichrayal aburr-bapurr. Jama Aburr-ji 1:3
32 “Rrapa gu-gurdiya ngacha gun-molamola janguny ngatipa nyirri-ganyja gurda ana-gorrburrwa — janguny minypa mu-ngoyurra Wangarr gochila gochila bin-dana aburr-ngayburrpa nyanyapa arrburra yerrcha, 33 rrapa barrwa gun-guniya arr-wuna ngayburrpa nguburr-guna nguburr-walkurpa yerrcha — janguny minypa Jesus nipa a-juwuna jarra, wurra nipa Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana rrapa wanngu a-negarra. Minypa manakay mun-gata nipa gun-nelangga minypa abirri-jirrapa, Psalms 2, nipa gu-yinaga gu-yurra janguny:
‘Nginyipa ny-jurda ny-nyaypa ny-yalkurpa,
minypa geka ngaypa ngu-nyanyapa nggu ngu-ni.’ Psalms 2:7
34 Gu-gurda ngacha janguny minypa nipa Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana Jesus mu-ngoyurra a-juwuna. Rrapa gun-gata minypa nipa Wangarr gu-borrwurra nula Jesus nipa gala a-yinmiya an-garla a-gulolmiya, gun-narda minypa janguny gu-yurra, gu-yinaga gu-weya,
‘Gun-gata ngaypa nyanma gun-molamola gochila ngu-rrana Daybit rrapa minypa gala ngu-yinmiya ngu-bamapa,
gun-narda ngaypa arr-wu barra ana-goyburrpa.’ Isaiah 55:3
35 Rrapa minypa gun-nerranga gu-yinaga gu-yurra janguny:
‘An-nginyipa an-molamola an-mujama gala ny-yinmiya ny-bawa,
an-garla a-gulolmiya;
wurra gun-nyagara.’ Psalms 16:10
36 A-lay, gun-narda Daybit gun-nika janguny ngika. Wurra jarra nipa a-ni rrapa jama a-ji nula a-workiyana Wangarr, lika gun-gata a-juwuna, abu-jurnumbuna gatiya aburr-yigipa nyanyapa niya yerrcha mu-ngoyurra burrbu-jurnumbunapa; lika an-garla a-gulolmiyana. 37 Wurra jarra Jesus an-gunaga a-juwuna rrapa Wangarr ana-nyala a-jarrkarrana, nipa an-garla gala a-gulolmiyarna; wurra gun-nyagara wupa. 38-39 Ganapiya, a-lay, aburr-borrmunga. Wurra ngatipa jal nyirri-nirra barra ana-goyburrpa marn․gi nyiburr-ni minypa an-guna Jesus nipiya nyanma gu-bena ana-gorrburrwa janguny gun-gunaga: Wangarr baywarra gu-nenga arrkula arr-gurdiya gorlk gun-nerra ay-rrimarra. Minypa gun-nga burr-guta gun-gata minypa Mojich gun-nika gu-joborr gala gu-yinmiyarna gun-molamola gu-nengarna ana-gorrburrwa, wurra ana-nga minyja marr a-balcharra nula Jesus, nipiya Jesus ana-nyala gun-molamola gu-nenga nula an-gata an-gugaliya. 40 Wurra buburr-jarlapiya. Gala yapa gu-yinda gu-ni ana-gorrburrwa minypa Wangarr burr-yika aburr-mujaruk ngunyuna aburr-guyinda aburr-wena, gu-yinaga gu-yurra janguny:
41 ‘A-lay, nyiburr-gurdiya minypa gun-ngaypa janguny ngoyurra nyiburr-yerryerrmiyana nyiburr-workiyana,
bubi-na gun-guniya ngu-yinmiya barra jama ngu-ji.
Gochila buburr-barrjapa buburr-juwupa!
Wurra ngaypa jama ngu-ji barra gun-narda ana-goyburrpa gala nyiburr-yinmiya mu-ngoyurra nyibu-borrwa
marrban ana-werranga gu-ngurrja ana-gorrburrwa;
wurra nyiburr-gerna.’ ” Habakkuk 1:5
42 Paul a-yinagata gu-ngurrjinga burrwa, ganapiya. Lika gun-gata waypa nipa rrapa Barnabach abirri-garlmuna minypa abirri-boy barra, wurra aburr-gata jarra aburr-ngiwija butula minyja gu-werranga Jarradi guna-bamburda bitipa abirri-jeka gurda rrapa minypa mola abirri-wengga burrwa gun-maywapa janguny. 43 Lika nuwurra waypa gubu-mungbuna gun-gata minypa aburr-bamagutuwiyana aburr-ni, lika aburr-gatiya wupa aburr-yinmiyapa aburr-jaranga burrbu-jurrjurrmurra Paul rrapa Barnabach. Minypa Ju yerrcha rrapa mola Jentayl yerrcha burr-guta burrbu-jurrjurrmurra bitipa Paul rrapa Barnabach — Jentayl yerrcha aburr-gata minypa gipa mu-ngoyurra aburr-malchinga burrwa Ju yerrcha Wangarr aburr-marrngoypiya nula aburr-workiya. Lika bitipa Paul rrapa Barnabach gelama gelama burrbu-barra abirri-ni barra mu-nguy gubu-bitima gun-gata minypa nipa Wangarr a-gunggajinga burrwa a-ni.
44 Lika gun-gata gun-nerranga gu-ni Jarradi, lika aburr-jaranga wurra gama gorlk gu-gata burr-yika gu-rrawa aburr-bona gurda butula Paul rrapa Barnabach, minypa Wangarr gun-nika janguny aburr-galiya barra. 45 Wurra Ju yerrcha bunggawa birripa burrbi-nana aburr-jaranga aburr-bona gurda, lika mu-werrmbarra burrbi-nana Paul rrapa Barnabach. Lika gatiya Paul a-wena a-ji, birripa aburr-ngoyurra gubi-yerrnyjinga gun-nigipa janguny rrapa gun-bachirra aburr-wena nula. 46 Wurra Paul rrapa Barnabach jechinuwa abirri-wena burrwa, abirri-yinanga, “Minypa Wangarr gu-borrwurra, gun-nigipa janguny ngatipa mu-ngoyurra nyirri-wena ana-gorrburrwa ana-goyburrpa Ju nyiburr-bapurr. Wurra jarra minypa ana-goyburrpa nyiburr-ngoyurra nyibi-yerrnyjinga janguny, rrapa minypa gala jal nyiburr-ni rraka wanngu gun-guni nyibu-ma, lika ngatipa nyirrbu-bawa barra rrapa minypa nyirri-boy barra burrwa Jentayl yerrcha; 47 gu-gurda ngacha Wangarr nyjirri-wuna ngatipa ganyjarr. Minypa gu-yinaga gu-yurra janguny:
‘Nginyipa minypa nguburr-wuna aburr-gata Jentayl yerrcha,
gun-gujayanaya barra ny-ja barra burrwa ny-boy.
Barra wanngu aburr-ni gu-jaranga gu-rrawa
gun-gapa jurdach guna-jirra burr-guta.’ ” Isaiah 42:6; 49:6
48 Bitipa Paul rrapa Barnabach abirri-yinagata abirri-wena burrwa Ju yerrcha aburr-gata aburr-bachirra. Rrapa Jentayl yerrcha gu-gata burr-yika gu-rrawa, gun-narda waypa birripa aburr-galiyana, lika aburr-marrkapchinga rrapa minypa aburr-yinanga, “A-lay, Wangarr gun-nika janguny gun-molamola, ngarla!” Lika aburr-jaranga aburr-ngukurdanyjiyana rrapa marr aburr-balcha nula Jesus, aburr-yinmiyapa aburr-gata minypa Wangarr burr-menga barra wanngu aburr-ni.
49 Lika Wangarr gun-nika janguny gu-barrjekarra gu-bamuna, gun-gata rrawa gu-jirra gu-boya aburr-galiyana. 50 Wurra aburr-gata Ju yerrcha, birripa mari gubi-jarlapuna butula Paul rrapa Barnabach. Minypa aburr-garlmuna, burrbu-yopuna aburr-ni burrwa bunggawa yerrcha gun-gata rrawa burr-wurra burr-gama — gama jin-guyinda jin-gatiya minypa Wangarr jiny-marrngoypiyana nula jiny-yorkiyana. Lika aburr-gatiya bunggawa yerrcha birripa nyanma mari gubu-garrana butula Paul rrapa Barnabach rrapa minypa burrbi-yerrnyjinga mipila, gala mola abirri-yinmiyarna gata abirri-nirrarna rrawa. 51 Ganapiya, lika minypa gun-gata rrawa gubirri-bawuna abirri-bona, bitipa rrepara abirri-jirra abirri-wepiyana baluk gu-gata gu-yika gu-rrawa. [Minypa gu-gata burr-yika gu-rrawa bitipa burrbu-guybukaja ngardawa birripa aburr-gata aburr-werra.] Ganapiya, lika bitipa Paul rrapa Barnabach abirri-bona gun-nerranga rrawa Aykóniyam (Iconium). Metiyu 10:14; Mark 6:11; Luk 9:5; 10:11 52 Wurra Antiyak aburr-guyinda aburr-werranga aburr-gata Jesus burr-yika marr aburr-balcharra nula, birripa burdak gata aburr-ni, burr-guya aburr-marrkapchinga, rrapa minypa Mern An-mawunga wugupa burrwa derta burr-negarra.

13:17 Exodus 1:7; 12:51

13:18 Numbers 14:34; Deuteronomy 1:31

13:19 Deuteronomy 7:1; Joshua 14:1

13:20 Judges 2:16; 1 Samuel 3:20

13:21 1 Samuel 8:5; 10:21

13:22 1 Samuel 13:14; 16:12; Psalms 89:20

13:24 Mark 1:4; Luk 3:3

13:25 Metiyu 3:11; Mark 1:7; Luk 3:16; Jon 1:20,27

13:28 Metiyu 27:22-23; Mark 15:13-14; Luk 23:21-23; Jon 19:15

13:29 Metiyu 27:57-61; Mark 15:42-47; Luk 23:50-56; Jon 19:38-42

13:31 Jama Aburr-ji 1:3

13:33 Psalms 2:7

13:34 Isaiah 55:3

13:35 Psalms 16:10

13:41 Habakkuk 1:5

13:47 Isaiah 42:6; 49:6

13:51 Metiyu 10:14; Mark 6:11; Luk 9:5; 10:11