□4:1-2 «... Gǝrqǝ bir bala pütün mülükning igisi bolsimu, mirashor gɵdǝk waⱪitlirida taki atisi bǝlgiligǝn waⱪit toxmiƣuqǝ, u ɵz ɵyidiki ⱪuldin pǝrⱪi bolmaydu. Qünki u yǝnila hojidarlar wǝ bala baⱪⱪuqilarning baxⱪuruxida bolidu» — «ƣojidar» degǝn sɵzning mǝnisi yuⱪiriⱪi «tǝrbiyiligüqi» degǝn sɵzgǝ yeⱪin.
□4:3 «bu dunyadiki «asasiy ⱪaidǝ-ⱪanuniyǝtlǝr» — bǝzi alimlar muxu sɵzni yaman roⱨlarni kɵrsitidu, dǝp ⱪaraydu. Lekin «Kolossiliklǝrgǝ»diki «Kol.» 2:8, 20 toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ biz baxⱪiqǝ qüxǝndürimiz.
□4:4 «Lekin, waⱪit-saiti toluⱪ toxⱪanda, Huda Ɵz Oƣlini bu dunyaƣa ǝwǝtti. U bir ayal kixidin tuƣulƣan, xuningdǝk Tǝwrat ⱪanuni astida tuƣulƣanidi» — «Tǝwrat ⱪanuni astida tuƣulƣanidi» degǝn ibarǝ «Əysa Mǝsiⱨ Tǝwrat ⱪanuniƣa boysunup yaxiƣan» degǝn mǝnini ɵz iqigǝ alidu.
■4:4 Yar. 15:16; 49:10; Dan. 9:24; Mat. 5:17.
□4:6 «Ⱨǝm silǝr Uning oƣulliri bolƣanliⱪinglar üqün, Huda Ɵz Oƣlining: «Abba! Atam!» dǝp qaⱪirƣuqi Roⱨini ǝwǝtip ⱪǝlbimizgǝ saldi» — ibraniy tilida «Abba» «dadam»ni bildüridu, «Abba! Atam!» «I sɵyümlük atam!» degǝn gǝp.
□4:7 «Xuning üqün, silǝr ⱨazir ⱪul ǝmǝs, bǝlki oƣulliridursilǝr» — grek tilida bu ayǝttiki «silǝr» «sǝn» dǝp ipadilinidu. «oƣulliri bolƣanikǝnsilǝr, Huda arⱪiliⱪ Ɵzigǝ mirashor bolisilǝr» — «Huda arⱪiliⱪ Ɵzigǝ mirashor bolisilǝr» bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ: «Mǝsiⱨ arⱪiliⱪ Hudaning Ɵzigǝ mirashor bolisilǝr» deyilidu.
□4:8 «Burun, Hudani tonumiƣan waⱪtinglarda dǝrwǝⱪǝ yalƣan ilaⱨlarning ⱪulluⱪiƣa tutulƣansilǝr» — «yalƣan ilaⱨlar» grek tilida «ǝyniyiti ilaⱨ ǝmǝslǝr» bilǝn ipadilinidu.
□4:9 «ǝmdi silǝr nemǝ dǝp bu dunyadiki küqsiz, ǝbjǝⱪ ǝrzimǝs «asasiy ⱪaidǝ-ⱪanuniyǝtlǝr»gǝ ⱪarap yanisilǝr?» — «ǝrzimǝs artuⱪqǝ» — Grek tilida «tilǝmqilikkǝ ait» degǝn sɵzlǝr bilǝn ipadilinidu.
□4:10 «Silǝr alaⱨidǝ kün, ay, pǝsil wǝ yillarni etiwarƣa elip hatirilǝxkǝ baxlidinglar!» — muxu ayǝttiki «kün, ay, pǝsil wǝ yillar» bolsa bǝlkim Tǝwrat ⱪanunida Yǝⱨudiylar üqün bekitilgǝn ⱨeytlarni ⱨǝm Yǝⱨudiylarning ǝn’ǝniliri boyiqǝ ɵtküzidiƣan ⱨeytlarnimu kɵrsitidu. Mǝyli Yǝⱨudiylarningki bolsun bolmisun, prinsip ohxax, etiⱪadqilar üqün ⱨeqⱪandaⱪ alaⱨidǝ kün-ⱨeytlarni hatirilǝxning ⱨajiti yoⱪ.
□4:12 «Ⱪerindaxlar, ... manga ohxax bolunglar; qünki mǝn silǝrgǝ ohxax boldum» — Pawlus ɵzi Yǝⱨudiy bolsimu, Tǝwrat ⱪanunining (ⱨǝⱪⱪaniyliⱪⱪa ait tǝlǝpliridin baxⱪa) barliⱪ ǝmrliridin (Mǝsiⱨning nijati bilǝn) azad bolup Muⱪǝddǝs Roⱨning yetǝkqilikidǝ yaxiƣan; xunga u Galatiyaliⱪlardin: «Manga ohxax bolunglar» dǝp ɵtünidu; «qünki mǝn silǝrgǝ ohxax boldum» — demǝk, u Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrdǝk (Galatiyaliⱪlardǝk) Tǝwrat ⱪanunining tǝlǝpliridin mustǝsna boldi. Lekin Galatiyaliⱪlar Yǝⱨudiylardǝk bolimiz dǝp ɵzlirini Tǝwrat ⱪanunining barliⱪ tǝlǝpliri astiƣa ⱪoymaⱪqi idi! «Silǝr ǝslidǝ manga ⱨeq azar yǝtküzmigǝnidinglar» — demǝk, Pawlus ularƣa ⱨazirla eytⱪan ⱪattiⱪ gepini ularning ɵzigǝ ⱪandaⱪtur bir ziyan yaki azar yǝtküzgǝnliki tüpǝylidin eytⱪan ǝmǝs, dǝydu (5-15-ayǝtlǝrdǝ u ularning ǝslidǝ ɵzigǝ kɵrsǝtkǝn qongⱪur muⱨǝbbitini ǝslǝydu), bǝlki ularni kɵzlǝp: «silǝr ɵz-ɵzliringlarƣa azar beriwatisilǝr» dǝp agaⱨ berix üqün eytidu.
□4:13 «Əmma silǝrgǝ mǝlumki, ǝtlirimdiki bir zǝiplik tüpǝylidin, mǝn hux hǝwǝrni silǝrgǝ birinqi ⱪetim yǝtküzgǝnidim» — «ǝtlirimdiki bir zǝiplik tüpǝylidin» — bu sɵzdin ⱪariƣanda, Pawlus bǝlkim kesǝl sǝwǝbidin Galatiyada dǝm elixⱪa mǝjbur bolƣanidi. Mumkinqiliki barki, bu kesǝl uning kɵzliri bilǝn baƣliⱪ bolup, uning qirayini intayin sǝt ⱪiyapǝtkǝ kirgüzüp ⱪoyƣanidi (14-ayǝt). 14-15-ayǝt, 6:11 wǝ «2Kor.» 12:7-10nimu kɵrüng. Pawlus adǝttǝ hǝtlirini pütükqi arⱪiliⱪ yazatti (mǝsilǝn, «Rim.» 16:22).
□4:14 «U qaƣda, ǝtlirimdiki bu zǝiplik silǝrgǝ nisbǝtǝn sinaⱪtǝk bolsimu, lekin silǝr meni kǝmsitmidinglar yaki qǝtkǝ ⱪaⱪmidinglar. Əksiqǝ, meni Huda ǝwǝtkǝn bir pǝrixtini, ⱨǝtta Mǝsiⱨ Əysa ɵzini kütkǝndǝk kütüwaldinglar» — Pawlusning bu kɵz kesili yǝnǝ bir tǝrǝptin ⱪiyinqiliⱪ elip kǝldi — U hux hǝwǝrning yolida kɵp adǝmlǝrning kesǝllirini dua ⱪilip saⱪaytti; ularning saⱪaytilixi arⱪiliⱪ kɵp adǝmlǝr hux hǝwǝrgǝ ixǝndi. Lekin uning ɵzidǝ kesǝl bolƣaqⱪa, bu ix uni baxⱪilarning aldida mazaⱪⱪa ⱪaldurux eⱨtimalliⱪi bolamdu, ⱪandaⱪ?
■4:14 Mal. 2:7; Mat. 10:40; Yⱨ. 13:20.
□4:17 «ular pǝⱪǝt silǝrni nijatning sirtiƣa qiⱪirip...» — bǝzi kona kɵqürmilǝrdǝ «ular pǝⱪǝt silǝrni bizdin ayrilip nijatning sirtiƣa qiⱪirip» deyilidu.
□4:18 «Əmma mǝn silǝr bilǝn birgǝ bolƣan waⱪitlardila ǝmǝs, bǝlki daim yahxi ixⱪa ⱪizƣinliⱪ ⱪilixning ɵzi yahxidur, ǝlwǝttǝ» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «Mǝyli mǝn silǝr bilǝn billǝ bolay yaki bolmay, silǝrgǝ niyiti yahxi ⱪizƣinliⱪi bar adǝmlǝr bar bolsa, daim yahxi bolidu, ǝlwǝttǝ».
■4:19 1Kor. 4:15; Flm. 10; Yaⱪ. 1:18.
□4:20 «Mening ⱨazirla yeninglarƣa berip, silǝrgǝ baxⱪiqǝ tǝlǝppuz bilǝn sɵzligüm keliwatidu» — «baxⱪiqǝ bir tǝlǝppuz bilǝn...» — Pawlus tehimu ⱪattiⱪ tǝlǝppuzdimu, yaki mulayimraⱪ tǝlǝppuzdimu, ularƣa zadi «ⱪandaⱪ tǝlǝppuz»da sɵzlǝx kerǝklikini bilmǝytti.
□4:22 «Ibraⱨimning ikki oƣli bolup, biri dedǝktin...» — dedǝk (ⱪul ayal) — yǝni Ⱨǝjǝr. «yǝnǝ biri ⱨɵr ayalidin bolƣan..» — ɵz ⱨɵr ayali Saraⱨ idi.
■4:22 Yar. 16:2,15; 21:2; Ros. 7:8; Ibr. 11:11.
□4:23 «Dedǝktin bolƣan oƣul «ǝt bilǝn» tuƣulƣan» — «ǝt bilǝn» degǝn ibarǝ «insanning ǝtlirigǝ tayinix»ni bildüridu. Ⱨǝjǝrning oƣli Ismail pǝⱪǝt insanlarning oy-pikri, insaniy küqi bilǝn tuƣulƣan. «dedǝktin bolƣan oƣul «ǝt bilǝn» tuƣulƣan; ⱨɵr ayalidin bolƣan oƣul bolsa Hudaning wǝdisi arⱪiliⱪ tuƣulƣandur» — bu pütün ayǝt toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.
□4:25 «demǝk, Ⱨǝjǝr bolsa Ərǝbistandiki Sinay teƣiƣa simwol ⱪilinip, yǝni bügünki Yerusalemƣa ohxitilidu; qünki u xǝⱨǝr wǝ uning baliliri ⱪulluⱪta turmaⱪta» — «ⱪulluⱪta» degǝn sɵz roⱨiy ⱪulluⱪta, yǝni Tǝwrat ⱪanunining ⱪulluⱪida. «Bügünki Yerusalem wǝ uning baliliri» Yǝⱨudiy hǝlⱪi, xundaⱪla Tǝwrat ⱪanuniƣa ǝmǝl ⱪilixⱪa tirixⱪanlirim bilǝn ⱨǝⱪⱪaniy adǝm bolay degǝn ⱨǝmmǝ adǝmni kɵrsitidu.
■4:25 Mis. 19, 20.
□4:26 «Əmma yuⱪiridin bolƣan Yerusalem ⱨɵrdur, u ⱨǝmmimizning anisidur...» — baxⱪiqǝ eytⱪanda, Ibraⱨimning ɵz ayali Saraⱨ bolsa ⱨɵr ayal bolƣaqⱪa, ǝrxtiki Yerusalemƣa, xundaⱪla yengi ǝⱨdidǝ yaxiƣan jamaǝtkǝ wǝkillik ⱪilidu. Xunga, «ǝrxtiki Yerusalem»ni bizning animiz, deyixkǝ bolidu.
□4:27 «Huxal bol, i pǝrzǝnt kɵrmigǝn tuƣmas ayal! Tǝntǝnǝ ⱪilip yangrat, towla, i tolƣaⱪ tutup baⱪimiƣan! — qünki ƣerib ayalning baliliri eri bar ayalningkidin kɵptur!» — Yǝx.» 54:1.
□4:28 «... Isⱨaⱪ Hudaning wǝdisidin tuƣulƣandǝk bizmu Hudaning wǝdisi boyiqǝ tuƣulƣan pǝrzǝntlǝrmiz» — bǝzi kona kɵqürmiliridǝ «... Isⱨaⱪ Hudaning wǝdisidin tuƣulƣandǝk silǝrmu Hudaning wǝdisi boyiqǝ tuƣulƣan pǝrzǝntlǝrsilǝr» deyilidu.
□4:29 «Lekin u qaƣda «ǝtlǝrdin tuƣulƣan» bala «roⱨtin tuƣulƣan» baliƣa ziyankǝxlik ⱪilƣinidǝk, ⱨazir xundaⱪ bolidu» — «ǝtlǝrdin tuƣulƣan» bala — Ismailni, xundaⱪla u simwol ⱪilinƣan «Tǝwrat ⱪanuniƣa ⱪul bolƣanlar»ni kɵrsitidu. «Roⱨtin tuƣulƣan» — Hudaning wǝdisi wǝ mɵjizisi arⱪiliⱪ, yǝni Muⱪǝddǝs Roⱨning küq-ⱪudriti bilǝn tuƣulƣan Isⱨaⱪni, xundaⱪla u simwol ⱪilinƣan Əysa Mǝsiⱨkǝ etiⱪad ⱪilƣuqi, Muⱪǝddǝs Roⱨtin «ⱪaytidin tuƣulƣan» Hudaning roⱨiy pǝrzǝntlirini kɵrsitidu. Əslidǝ Ismail Isⱨaⱪⱪa ziyankǝxlik ⱪilƣinidǝk, Yǝⱨudiy hǝlⱪ Mǝsiⱨgǝ ixǝngǝnlǝrgǝ ziyankǝxlik ⱪilatti wǝ bügüngǝ ⱪǝdǝr ⱨǝr türlük «ⱪanunƣa tayanƣanlar»mu ohxaxla «Hudaning roⱨiƣa tayanƣanlar»ƣa ziyankǝxlik ⱪilidu.
□4:30 «Sǝn bu dedikingni oƣli bilǝn ⱪoxup ⱨǝydiwǝt! Qünki dedǝktin tapⱪan oƣul ⱨǝrgiz ⱨɵr ayalingdin bolƣan oƣul bilǝn mirasⱪa ortaⱪ bolmaydu!» — «Yar.» 21:10. Muxu (21-31) ayǝtlǝrgǝ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizdǝ xǝrⱨ berimiz.