6
Iesu təmagwən netəmim tepət
(Mat 14:13-21; Mak 6:30-44;
Luk 9:10-17)
Luk 9:10-17)
1 Uarisɨg e natɨmnat mɨn u, Iesu təmuwɨn əpəh entənɨpən e nəhau asol nərgɨn un, Lek Kalili. Kən nərgɨn kit mɨn un, Lek Taepirias. 2 Kən nɨmanin netəmim kəmoatuarisɨg-in, məto-inun koatəplan nəmtətin mɨn rəhan, itəm tatol netəmim koatɨmɨs koatəto təwɨr. 3 Kən Iesu təmuwɨn əpəh ilɨs e nɨtot kit, kən matəpələh ikɨn əh ilat rəhan mɨn netəmim. 4 E nian əh, lafet kit rəha netəm Isrel u, kətaun-in məmə lafet rəha Nuhagego-inən tɨnatuwa iuəhkɨr.
5 Kən nian Iesu tasɨpən əpəh isəu, kən məplan nɨmanin netəmim tepət ilat koatuwa, kən in tətapəh o Filip məmə, “?Okotəhrol motos pɨret tepət tahmen-in netəm mɨn u məmə ilat okotun?” 6 In təmən asgəwɨn əm məmə otəplan nahatətəən rəha Filip, məto in tɨnɨtun rəkɨs nat naka itəm in otəpanol.
7 Kən Filip tən-ipən kəm in məmə, “!Ei! Okəmə okos-nəmtɨn pɨret məni lan tahmen e tu-hanrɨt tenarius pap,*Roiu, tu-hanrɨt tenarius tahmen e tu-hanrɨt-taosan vatu. məto okol təsahmenən. Netəm mɨn u rafin ilat okotun əm noan məsɨn noan məsɨn.”
8 Kən etəmim kit rəha Iesu, pian u Saimon Pita, nərgɨn u Antru, in təmən-ipən kəm Iesu məmə, 9 “Suakəku kit əh-ikɨn əh, in tatos pɨret faif kəmol e pale, ne nəm kəiu. Məto okol təsahmen-in agɨn-əhən netəm mɨn əh.”†2 King 4:42-44
10 Kən Iesu təmə, “Otən-ipən-tu kəm netəmim kotəpələh.” Kən ikɨn əh, manuwɨhl tepət, kən ilat kəmotəpələh. Kən nampa rəha nəman əm, in nat kit tahmen e faif-taosan.‡Nɨpɨtan ne nɨsualkələh ilat mɨn e nɨmanin, məto kəmafin əm nəman. Nolən rəhalat tol nəhlan. !Okəmə naka, netəmim ilat rafin tuente-taosan! 11 Kən Iesu təmos pɨret, mən tagkiu kəm Uhgɨn ron, kən mos-ipən pɨret un kəm ilat rafin u koatəpələh, kən matɨg mol mɨn nat kitiəh əm e nəm. Kən ilat kəmotun tahmen-in nərpɨlat.
12 Kən nian kɨnotagwən rəkɨs, nərpɨlat tasis, kən Iesu təmən-ipən kəm rəhan mɨn netəmim məmə, “Otuwɨn motuwər nɨmɨsmɨsɨ pɨret mɨn əh koatɨs. Təsəwɨrən məmə okotərəkɨn.” 13 Kən ilat kəmotuwɨn motuwər nɨmɨsmɨsɨ pɨret kən motaii-pən e kətɨm asol mɨn ilat tuelef kotərioah wɨr. Pɨret u, in nɨmɨsmɨsɨ pɨret ilat faif kəmol e pale itəm netəmim kəmotun kapəs.
14 Kən nian netəmim kəmotəplan nəmtətin əh itəm Iesu təmol, kən ilat kəmotən məmə, “Nɨpahrienən. !Ien pahrien u§Netəm Isrel ilat kəmotəsahgin ien kit məmə in otuwa tahmen e Moses (Jon 1:21). E nian rəha Moses, Uhgɨn təmos-ipən pɨret təmɨsɨ-pər e neai, nərgɨn u mana. Kən ilat kəmoatəplan əm Iesu təmol nat pɨspɨs, magwən ilat e pɨret. Rəhalat nətəlɨgən təmətul-pən o nagwənən (ves 26) ne nəmki-rəkɨsən ilat e netəm Rom (ves 15). rəha Uhgɨn itəm aupən kəmatən məmə in otuwa e nətueintən!”*Dut 18:15-19 15 Kən Iesu təmɨtun məmə netəm mɨn u kotəmə okotuwa motos in motuwɨn motəkəike kəm in məmə in otuwa mol kig rəhalat. Kən in təmagɨm mɨn, mapəs ilat muwɨn əpəh e nɨtot, mətan in pɨsɨn əm.†Mat 4:8-10; Jon 18:36-37
Iesu təmaliwək e
nətuei nəhau
nətuei nəhau
(Mat 14:22-27; Mak 6:45-52)
16 Nian mɨtgar təmeiuaiu, netəmim rəha Iesu mɨn kəmoteiuaiu motuwɨn e lek əh. 17 Kən tɨnapinəp, məto Iesu tɨkə, təsuwamən əh. Kən əmun, ilat kəmotuwɨn motər e pot kit, kən mɨnotasuə lan motaulego mɨn e lek un, məmə ilat okotuwɨn Kapaneam. 18 Kən nɨmətag asol kit təmətul mɨnol nəhau tɨnərat-nərat. 19 Kən nian ilat kəmotasuə motuwɨn, tahmen e faif o sikis kilomita, kən ilat kotəplan Iesu taliwək e nətuei nəhau‡Job 9:8 matuwa iuəhkɨr o rəhalat pot. Kən ilat kəmotəgɨn pɨk,§Mat 14:26; Mak 6:49; Luk 24:37 20 məto in təmən-ipən kəm ilat məmə, “Əsotəgɨn pɨkən, io u inu.*“Io u inu” - Əplan-tu futnot e Jon 4:26.” 21 !Kən nɨkilat təmagien o nɨləsən in e pot, moatol əmun, roiu agɨn, məto pot tɨnuwɨn e nəwtain nəhau entənɨpən-pən ikɨn-un kəmotən məmə okotuwɨn ikɨn!
Netəmim kəmoategəs-in Iesu
22 Kəmən lawɨgin, netəmim mɨn itəm kotatɨg əh entənɨpən-pa ikɨn e lek asol u, ilat kəmotəplan məmə aupən, pot kitiəh əm tatətul ukɨn-u. Kən ilat kotɨtun məmə Iesu təsuwɨnən e pot u ilat rəhan mɨn netəmim, məto-inun nian kəmotiet, ilat pɨsɨn əm moatuwɨn. 23 Kən pot mɨn neen, kəmotɨsɨ-pən e taon u Taepirias, ilat kəmotuwa. Ilat kəmotuwar iuəhkɨr əm o ikɨn-u itəm Ierəmərə təmətul ikɨn məfak matən tagkiu o pɨret, kən netəmim kəmotun. 24 Kən tol nəhlan, nian ilat kəmotəplan məmə Iesu tɨnɨkə u ikɨn-u, kən rəhan mɨn netəmim kotɨkə, ilat mɨn kəmotasuə mɨn e pot kit, motuwɨn e Kapaneam, moategəs-in.
Iesu in pɨret rəha nəmegəhən
25 Nian netəm mɨn u kəmotəplan Iesu əpəh entənɨpən-pən əpəh e lek u, kotətapəh ron məmə, “?Iəgətun, ik nəmuwa ikɨn-u nəghan?”
26 Məto Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Nɨpahrienən agɨn iatən kəm itəmat məmə, itəmat noategəs-in io, sənəmə nəmotəplan nəmtətin mɨn u itəm emol, məto itəmat nəmotun əm pɨret, nərpɨtəmat tasis. 27 Məto təsəwɨrən məmə itəmat nahgitəmat otɨkə o nosən pɨret itəm otəpanəmnəmɨt mɨkə.†Aes 55:2 Itəmat, nahgitəmat otəkəike mɨkə o nosən pɨret itəm tətatɨg lilɨn u, rəha nəmegəhən itəm namnun tɨkə.‡Jon 6:35, 48 Pɨret u, inu, Nətɨ Etəmim otəpanos-ipɨnə kəm itəmat; məto-inu Tata Uhgɨn, in təməgətun məmə nɨkin tagien o Nətɨn.”§Aes 55:2
28 Kən ilat kəmotətapəh ron məmə, “?Nolən naka mɨn un itəm Uhgɨn tolkeike məmə itɨmat oekotol?”
29 Kən Iesu tən-ipən kəm ilat məmə, “Itəmat nəkotəkəike motahatətə lak, məmə Uhgɨn təmahl-ipa io.*Jon 6:35; 1 Tes 1:3; 1 Jon 3:23 Nat u inu Uhgɨn in tolkeike.”
30 Kən ilat kəmotətapəh mɨn ron məmə, “?Məto ik onəkol nəmtətin naka, məmə itɨmat ekotəplan kən ekotahatətə lam? ?Ik onəkol nat naka? 31 Nian rəhatat pipi mɨn u aupən, ilat kəmotan ikɨn taruən-aruən ikɨn, ilat kəmotun ‘mana.’†Nam 11:7-9 Nəghatən kit e Naoa Rəha Uhgɨn tatən məmə, ‘In tatos-ipən pɨret itəm tatɨsɨ-pən e Nego e Neai məmə ilat okotun.’ ”‡Eks 16:4,15; Neham 9:15; Sam 78:24; Sam 105:40
32 Məto Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Nɨpahrienən agɨn u iatən kəm itəmat məmə, sənəmə Moses təmos-ipən pɨret u itəm tatɨsɨ-pən e Nego e Neai məmə nakotun. Rəhak Tata ilə in tatos-ipɨnə. Kən inun tatos-ipən pɨret pahrien itəm tatɨsɨ-pən e Nego e Neai, məmə itəmat onəkotun. 33 Məto-inu pɨret rəha Uhgɨn, inu in itəm tatɨsɨ-pən e Nego e Neai, mateiuaiu-pa e nətueintən.§Jon 3:13,31 Kən pɨret u tatos-ipən nəmegəhən kəm netəmim e nətueintən.”*Dut 8:3; Mat 4:4; Luk 4:4
34 Kən ilat kəmotən-ipən kəm in məmə, “Etəm-iasol, awi os-ipa-tu pɨret u kəm itɨmat nian rafin.”†Mat 6:11; Jon 4:15
35 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Io u, io‡Jon 8:12; 10:7,11; 11:25; 14:6; 15:1 Pɨret itəm tatos-ipən nəmegəhən. Etəmim otuwa ron io, in nəumɨs otəsus mɨnən. Kən etəmim itəm otahatətə lak, in otəsoaoa mɨnən.§Jon 4:14; 7:37-39 36 Məto io emən-ipɨnə rəkɨs kəm itəmat, məmə nat əpnapɨn nəkotəplan io, məto itəmat nəsotahatətəən əh lak. 37 Netəmim itəm rəhak Tata tatos-ipa ilat kəm io, ilat okotuwa ron io. Kən etəmim itəm otuwa ron io, okol iakəsahl-iarəp-ən.*Jon 17:2 38 Məto-inu io eməsɨsɨ-pənən e Nego e Neai meiuaiu-pa e nətueintən məmə iakol natɨmnat mɨn u io əm ekolkeike. Məto emuwa məmə ekol natɨmnat mɨn u itəm rəhak Tata təmahl-ipa io ekuwa ron. 39 Kən in tolkeike məmə io esəmkarəpən-inən netəm mɨn un itəm in təməmki-pa ilat kəm io. In tolkeike məmə e namnun nian, io oekol netəm mɨn u ilat okotəmegəh mɨn e nɨmɨsən.†Jon 17:2,12; 18:9 40 Məto-inu rəhak Tata in tolkeike məmə netəmim rafin itəm kotuag-pən o Netɨn, kən motahatətə lan, ilat okotos nəmegəhən itulɨn. Kən e namnun nian, io oekol netəm mɨn u ilat okotəmegəh mɨn e nɨmɨsən.”
41 O nat u, netəmim nɨkilat tɨnətuoun mətagət, məto-inu in tatən məmə, “Io u, Pɨret itəm tatɨsɨ-pən e Nego e Neai, meiuaiu-pa e nətueintən.” 42 Ilat koatən məmə, “?Təhrol? Suah u in Iesu, nətɨ Josep, kitat kotɨtun əm rəhan tata ne mama. ?Təhrol in tatən nulan məmə, ‘Io emɨsɨ-pən e Nego e Neai, matuwa e nətueintən’?”
43 Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Nɨkitəmat təsagət-agətən nulan. 44 Okəmə Tata Uhgɨn itəm təmahl-ipa io ekuwa, in təsiuw-pamən etəmim kit tuwa ron io, kən okol etəmim un təsuwa atɨpən ron io məmə io oekol in otəmegəh mɨn e nɨmɨsən e namnun nian.‡Hos 11:4; Jon 6:65; 12:32 45 Nəghatən itəm ien kit təməte aupən e Naoa rəha Uhgɨn, tatən nulan məmə, ‘Uhgɨn in otəgətun netəmim rafin.’ Etəmim itəm tatətəlɨg-in nəgətunən rəha Tata Uhgɨn, in tatuwa ron io.§Aes 54:13; Jer 31:34 46 Etəmim kitiəh ne tɨkə, itəm təməplan Tata Uhgɨn. In pɨsɨn əm un itəm təmɨsɨ-pən lan, təməplan in.*Jon 1:18; 5:37; 7:29 47 Nɨpahrienən agɨn u iatən-ipɨnə kəm itəmat məmə, etəmim itəm tətahatətə lak, in tɨnos nəmegəhən lilɨn. 48 Io un, Pɨret rəha nəmegəhən.†Pɨret əpnapɨn əm tasitu e nɨpətɨtat məmə kitat okotəmegəh kən motatɨg, məto Iesu, in Pɨret rəha nəmegəhən, kən in nəukətɨ nəmegəhən lilɨn, itəm tatətuoun u-roiu. 49 Nat əpnapɨn tɨpɨtəmat mɨn aupən, ilat kəmotun pɨret u ‘mana’ əpəh ikɨn taruən-aruən ikɨn, məto ilat kɨnotɨmɨs rəkɨs. 50 Məto Pɨret itəm tatɨsɨ-pən e Nego e Neai meiuaiu-pa u-roiu, in tol pɨsɨn. Pɨret u, təmeiuaiu-pa məmə etəmim itəm tatun, okol təsɨmɨsən. 51 Io u, io Pɨret itəm tatəmegəh, təmɨsɨ-pən e Nego e Neai, meiuaiu-pa e nətueintən. Etəmim itəm otun Pɨret u, in otəmegəh matuwɨn, matuwɨn, namnun tɨkə; kən Pɨret u, itəm io oekos-ipən o nəmegəhən rəha netəmim e nətueintən, inun, noanuwəhgək.”
52 Nəghatən u təmol netəmim kɨnotətul mɨnoatərgəhəu kəm ilat mɨn, motəmə, “?Təhrol? ?Suah u tɨtun nos-ipamən noanuwəhgɨn kitat kotun?”
53 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Nɨpahrienən agɨn u iatən-ipɨnə kəm itəmat məmə, okəmə itəmat nəsotunən noanuwəhgɨ Nətɨ Etəmim, kən məsotənɨmən nɨtan, okol nakəsotosən nəmegəhən.‡Iesu tatuəh nimaa nəghatən əh məmə katun noanuwəhgɨn, katənɨm nɨtan, nɨpətɨn un, məmə netəmim okotəkəike motahatətə e rəhan nɨmɨsən kən motos nəmegəhən lilɨn. (Jon 6:27,29,35,47-48,60). Nat naka in təmən tol kitat nɨkitat tuəh nɨpətɨ Nagwənən Rəha Nəmtətin Rəha Iesu; Mat 26:26,28. 54 Etəmim itəm tatun əm noanuwəhgək matənɨm nɨtak, in otos nəmegəhən lilɨn,§Ves 54 in suatɨp kit mɨn rəha nənən ves 40. Nɨpətɨlau kuahmen ahmen elau mɨn. In tətuatɨp əm məmə nunən noanuwəhgɨ Iesu ne nənɨmən nɨtan in nuəhən nimaa nəghatən o nahatətəən rəhatat. kən e namnun nian, io oekol in otəmegəh mɨn e nɨmɨsən.*Sam 63:5 55 Emən nəhlan, məto-inu noanuwehgək in pɨret pahrien nɨgɨ netəmim. Kənu nɨtak, in nənɨmən pahrien nɨmɨ netəmim. 56 Etəmim itəm tatun noanuwəhgək, kən matənɨm nɨtak, in otatɨg lak. Kən iakətatɨg lan.†Nian kitat koatən məmə koatatɨg e Iesu, o koatəper-ipən e Iesu, nɨpətɨn u məmə kitat koatatɨg e Iesu məsotietən, moatɨsɨ-pən lan, moatətul-pən ron, koatos rafin nəsanənən rəhatat ron, koatagɨle lan, koatɨlpɨn kitat min. ‡Jon 15:4-7; 1 Jon 3:24; 4:15
57 “Rəhak Tata itəm təmahl-ipa io ekuwa, in nəukətɨ nəmegəhən. Kən io iatos nəmegəhən ron. Kən e nolən kitiəh əm, etəmim itəm tatun io, inu tatos nəmegəhən ron io. 58 Io u pɨret pahrien, itəm təmɨsɨ-pən e Nego e Neai, meiuaiu-pa e nətueintən. In təsahmenən e pɨret u, itəm tɨpɨtəmat mɨn aupən kəmoatun. Nat əpnapɨn məmə ilat kəmoatun pɨret əh, məto ilat kɨnotɨmɨs rəkɨs. Məto etəmim itəm tatun pɨret u, in otos nəmegəhən lilɨn, itəm namnun tɨkə.”§Jon 6:41,51 59 Iesu təmən-iarəp nəghatən mɨn u, nian təmatəgətun netəmim əpəh e nimə rəha nuəfɨmɨnən*nimə rəha nuəfɨmɨnən: Əplan e tiksonari. e Kapaneam.
Netəmim mɨn rəha Iesu kəmotapəs nahatətəən lan
60 Netəmim tepət rəha Iesu kəmotəto nəghatən u rəha Iesu, kən ilat kotəmə, “!Nəman! !Nəghatən u tiəkɨs pɨk! ?Pah u tɨtun nosən nəghatən tol nəhlan?”
61 Kən Iesu təmɨtun atɨp məmə netəmim mɨn rəhan, kɨnotasiwɨn-asiwɨn-in nəghatən əh rəhan. Kən in təmən-ipən kəm ilat məmə, “?Təhrol əh? ?Nətəlɨgən rəhatəmat təmeiuaiu o nat u? 62 ?Məto okəmə naka nəkotəplan Nətɨ Etəmim tər matuwɨn mɨn ikɨn əh, in təmɨsɨ-pən ikɨn aupən, təhrol u-roiu?†Jon 3:31; 17:5 63 Narmɨn Rəha Uhgɨn əm tɨtun nos-ipənən nəmegəhən kəm etəmim.‡Jon 6:68; 2 Korin 3:6 Nəsanənən rəha etəmim təruru nolən nat u. Nəghatən mɨn u ematən kəm itəmat, ilat nəghatən mɨn rəha Narmɨn Rəha Uhgɨn itəm tatos-ipən nəmegəhən kəm netəmim. 64 Məto itəmat neen u ikɨn-u, itəmat nəsotahatətəən əh lak.” (Iesu təmən nulan məto-inu in tɨnɨtun rəkɨs e nətuounən məmə netəm pah mɨn u kəsotahatətəən lan, kən pah un in otegəhan-in-pən in e nelmɨ tɨkɨmɨr mɨn rəhan.)§Jon 2:25 65 Kən in təmən məmə, “O nat u inu, io enəmən rəkɨs kəm itəmat, məmə okol etəmim kit təsuwamən ron io okəmə Tata Uhgɨn təsolən suatɨp ron.”*Jon 3:27; 6:44; 14:6
66 Uarisɨg e nəghatən əh, netəmim rəhan tepət kəmotagɨm, mɨnotapəs nətəu-pənən.
Pita təmən-iarəp məmə in tətahatətə e Iesu
67 Kən Iesu təmətapah o rəhan netəmim tuelef məmə, “?Təhrol etəmat? ?Itəmat mɨn nakotən məmə nakotagɨm kapəs io?”
68 Kən Saimon Pita təmən-ipən kəm in məmə, “?Iərəmərə, itɨmat oekotuwɨn o pah? Ik əm un, rəham əm nəghatən in tatos-ipən nəmegəhən itəm namnun tɨkə.†Jon 6:63 69 Kən itɨmat enotahatətə rəkɨs lam, kən itɨmat enotɨtun rəkɨs məmə ik Etəm Asim rəha Uhgɨn.”‡Mak 1:24; 8:27-30; Luk 4:34
70 Kən Iesu təmən-ipən kəm ilat məmə, “Itəmat u, netəm tuelef rəhak. Io u, emɨtəpun itəmat, məto itəmat kitiəh u ikɨn, in iərmɨs.”§Jon 13:2,27 71 In tatən Jutas, nətɨ Saimon Iskariot, məto-inu in mɨn in etəm tuelef kit rəha Iesu, məto uarisɨg ikɨn, in otəpanegəhan-in-pən in e nelmɨ rəhan tɨkɨmɨr mɨn.*Jon 17:12
*6:7: Roiu, tu-hanrɨt tenarius tahmen e tu-hanrɨt-taosan vatu.
†6:9: 2 King 4:42-44
‡6:10: Nɨpɨtan ne nɨsualkələh ilat mɨn e nɨmanin, məto kəmafin əm nəman. Nolən rəhalat tol nəhlan. !Okəmə naka, netəmim ilat rafin tuente-taosan!
§6:14: Netəm Isrel ilat kəmotəsahgin ien kit məmə in otuwa tahmen e Moses (Jon 1:21). E nian rəha Moses, Uhgɨn təmos-ipən pɨret təmɨsɨ-pər e neai, nərgɨn u mana. Kən ilat kəmoatəplan əm Iesu təmol nat pɨspɨs, magwən ilat e pɨret. Rəhalat nətəlɨgən təmətul-pən o nagwənən (ves 26) ne nəmki-rəkɨsən ilat e netəm Rom (ves 15).
*6:14: Dut 18:15-19
†6:15: Mat 4:8-10; Jon 18:36-37
‡6:19: Job 9:8
§6:19: Mat 14:26; Mak 6:49; Luk 24:37
*6:20: “Io u inu” - Əplan-tu futnot e Jon 4:26.
†6:27: Aes 55:2
§6:27: Aes 55:2
*6:29: Jon 6:35; 1 Tes 1:3; 1 Jon 3:23
†6:31: Nam 11:7-9
‡6:31: Eks 16:4,15; Neham 9:15; Sam 78:24; Sam 105:40
*6:33: Dut 8:3; Mat 4:4; Luk 4:4
‡6:35: Jon 8:12; 10:7,11; 11:25; 14:6; 15:1
‡6:44: Hos 11:4; Jon 6:65; 12:32
§6:45: Aes 54:13; Jer 31:34
†6:48: Pɨret əpnapɨn əm tasitu e nɨpətɨtat məmə kitat okotəmegəh kən motatɨg, məto Iesu, in Pɨret rəha nəmegəhən, kən in nəukətɨ nəmegəhən lilɨn, itəm tatətuoun u-roiu.
‡6:53: Iesu tatuəh nimaa nəghatən əh məmə katun noanuwəhgɨn, katənɨm nɨtan, nɨpətɨn un, məmə netəmim okotəkəike motahatətə e rəhan nɨmɨsən kən motos nəmegəhən lilɨn. (Jon 6:27,29,35,47-48,60). Nat naka in təmən tol kitat nɨkitat tuəh nɨpətɨ Nagwənən Rəha Nəmtətin Rəha Iesu; Mat 26:26,28.
§6:54: Ves 54 in suatɨp kit mɨn rəha nənən ves 40. Nɨpətɨlau kuahmen ahmen elau mɨn. In tətuatɨp əm məmə nunən noanuwəhgɨ Iesu ne nənɨmən nɨtan in nuəhən nimaa nəghatən o nahatətəən rəhatat.
*6:54: Sam 63:5
†6:56: Nian kitat koatən məmə koatatɨg e Iesu, o koatəper-ipən e Iesu, nɨpətɨn u məmə kitat koatatɨg e Iesu məsotietən, moatɨsɨ-pən lan, moatətul-pən ron, koatos rafin nəsanənən rəhatat ron, koatagɨle lan, koatɨlpɨn kitat min.
‡6:56: Jon 15:4-7; 1 Jon 3:24; 4:15
*6:59: nimə rəha nuəfɨmɨnən: Əplan e tiksonari.
‡6:69: Mak 1:24; 8:27-30; Luk 4:34