11
Yehya peyghemberning gumaniy soali
Luqa 7:18-35
Eysa on ikki muxlisigha bu ishlarni tapilap bolghandin kéyin, özimu shu yerdiki herqaysi sheherlerde telim bérish we Xudaning kalamini jakarlash üchün u yerdin ketti.«özimu shu yerdiki herqaysi sheherlerde telim bérish ... üchün u yerdin ketti» — «shu yer» Galiliyeni démekchi.
Zindan’gha solan’ghan Yehya peyghember Mesihning qilghan emellirini anglap, muxlislirini ewetip, ular arqiliq Eysadin:Luqa 7:18. «Kélishi muqerrer zat özüngmu, yaki bashqa birsini kütüshimiz kérekmu?» — dep soridi.«Kélishi muqerrer zat özüngmu, yaki bashqa birsini kütüshimiz kérekmu?» — «Kélishi muqerrer zat» bolsa Xuda wede qilghan Qutquzghuchi-Mesih, elwette. Yehya özi Mesihning yolini teyyarlash üchün uning aldida ewetilgen; shuning bilen u: — «Sen biz kütken kishimusen» dep gumanlinip soraydu.
Eysa ulargha jawab bérip mundaq dédi:
— Yehyaning yénigha qaytip bérip, öz anglawatqanliringlarni we körüwatqanliringlarni bayan qilip — Korlar köreleydighan we tokurlar mangalaydighan boldi, maxaw késili bolghanlar saqaytildi, gaslar angliyalaydighan boldi, ölgenlermu tirildürüldi we kembeghellerge xush xewer jakarlandi» — dep éytinglarYesh. 29:18; 35:5; 61:1; Luqa 4:18. we uninggha yene: «Mendin gumanlanmay putliship ketmigen kishi bolsa bextliktur!» dep qoyunglar, — dédi.«we (uninggha yene): «Mendin gumanlanmay putliship ketmigen kishi bolsa bextliktur!» dep qoyunglar» — Yehya peyghember zindanda yétip: «Eysa Qutquzghuchi-Mesih bolsa némishqa méni zindandin qutquzmighan?» — dep gumanlan’ghan bolsa kérek idi. Yehyaning bu soali toghruluq «qoshumche söz»imizde azraq toxtilimiz.
Ular ketkende, Eysa top-top ademlerge Yehya toghruluq sözleshke bashlidi:
— «Siler esli Yehyani izdep chölge barghininglarda, zadi némini körgili bardinglar? Shamalda yelpünüp turghan qomushnimu?Luqa 7:24. Yaki ésil kiyin’gen bir erbabnimu? Mana, ésil kiyimlerni kiygenler xan ordiliridin tépilidughu! Emdi siler néme körgili bardinglar? Bir peyghembernimu? Durus, emma men shuni silerge éytip qoyayki, bu bolsa peyghemberdinmu üstün bir bolghuchidur. 10 Chünki muqeddes yazmilardiki: —
«Mana, yüz aldinggha elchimni ewetimen;
U séning aldingda yolungni teyyarlaydu»
— dep pütülgen söz del uning toghrisida pütülgendur. «Mana, yüz aldinggha elchimni ewetimen; u séning aldingda yolungni teyyarlaydu» — Tewrat, «Mal.» 3:1, «Yesh.» 40:3.  Mis. 23:20; Mal. 3:1; Mar. 1:2; Luqa 7:27. 11 Men silerge shuni berheq éytip qoyayki, ayallardin tughulghanlar arisida chömüldürgüchi Yehyadinmu ulughi turghuzulghini yoq; emma ersh padishahliqidiki eng kichik bolghinimu uningdin ulugh turidu. 12 Emma chömüldürgüchi Yehya otturigha chiqqan künlerdin bügünki kün’giche, ersh padishahliqigha kirish yoli shiddet bilen échildi we kishiler uni shiddet bilen tutuwalidu. «Ersh padishahliqigha kirish yoli shiddet bilen échildi we kishiler uni shiddet bilen tutuwalidu» — bashqa bir terjimisi: «Ersh padishahliqi zorawanliqqa uchrimaqta. Zorawanlar uninggha hujum qilmaqta». Biraq bizningche bu ayetning menisi asasen «Xudaning padishahliqigha kirish asan emes; chünki uninggha herxil hujumlar qilinidu; lékin hujumgha berdashliq bérishke teyyar, iradisi qet’iy ademler uninggha ige bolidu». Yene «Luqa» 16:16ni körüng. Bizningche yene, 12-14-ayetler «Mik.» 2:12-13 bilen munasiwetliktur. «Mikah»diki «qoshumche söz»nimu körüng.  Luqa 16:16. 13 Chünki barliq peyghemberlerning bésharet bérish xizmiti, shundaqla Tewrattiki yazmilar arqiliq bésharet yetküzülüsh xizmiti Yehya bilen axirlishidu. 14 We eger shu sözni qobul qilalisanglar, «qaytip kélishi muqerrer bolghan Ilyas peyghember» bolsa, Yehyaning özidur. «We eger shu sözni qobul qilalisanglar, «qaytip kélishi muqerrer bolghan Ilyas peyghember» bolsa, Yehyaning özidur» — Tewratta, yeni «Mal.» 4:5-6de, Qutquzghuchi-Mesihning meydan’gha chiqishidin awwal Ilyas peyghember Mesihning yolini teyyarlash üchün qaytip kélidighanliqi körsitilidu. Yehudiylar Mesihning kélishini kütkechke, bu bésharetke asasen Iliyasning awwal kélishini kütüwatqanidi. Yehya peyghember Ilyas peyghemberdek küch-qudret bilen kelgen («Luqa» 1:13-17ni körüng). Shunga Mesih Eysa bu bésharet uning arqiliq emelge ashqan, dep éytidu. Uning üstige, (Yehudiy xelqi «awwalqi Ilyas» bolghan Yehyaning xewirini ret qilghan bolghachqa) Mesihning qiyamet künide dunyagha qaytip kélishidin awwalmu Ilyas peyghember özi qaytidin peyda bolidu dep ishenchimiz bar (yene «Mal.» 4:5-6ni we «Mar.» 9:11-13nimu körüng).  Mal. 3:23; Luqa 1:17. 15 Anglighudek quliqi barlar buni anglisun!
16 Lékin bu dewrdiki kishilerni zadi kimlerge oxshitay? Ular xuddi reste-bazarlarda olturwélip, bir-birige: Luqa 7:31. 17 «Biz silerge sunay chélip bersekmu, ussul oynimidinglar», «Matem pedisige chélip bersekmu, yigha-zar qilmidinglar» dep qaqshaydighan tuturuqsiz balilargha oxshaydu. 18 Chünki Yehya kélip ziyapette olturmaytti, sharab ichmeytti. Shuning bilen, ular: «Uninggha jin chaplishiptu» déyishidu. «Yehya kélip ziyapette olturmaytti, sharab ichmeytti» — grék tilida «Yehya kélip, ne yémeydu ne ichmeydu». Oqurmenlerning éside barki, Yehya peyghember intayin ghorigil ozuqlinatti, pat-pat roza tutatti. «Mat.» 3:4ni körüng.  Mat. 3:4; Mar. 1:6. 19 Insan’oghli bolsa kélip hem yeydu hem ichidu we mana, ular: «Taza bir toymas we bir meyxor iken. U bajgirlar we gunahkarlarning dosti» déyishidu. Lékin danaliq bolsa öz perzentliri arqiliq durus dep tonulidu».«Lékin danaliq bolsa öz perzentliri arqiliq durus dep tonulidu» — yaki «Danaliq bolsa öz ish-méwiliri arqiliq durus dep tonulidu». Bu qisqa ayet üstide we uningdiki köp muhim prinsiplar toghrisida «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.
 
Eysani chetke qaqqan sheherler
Luqa 10:13-15
20 Andin u özi köp möjizilerni körsetken sheherlerde turuwatqanlarni towa qilmighanliqi üchün eyiblep, mundaq dédi: —Luqa 10:13.
21 Halinglargha way, ey Qorazinliqlar! Halinglargha way, ey Beyt-Saidaliqlar! Chünki silerde körsitilgen möjiziler Tur we Zidon sheherliride körsitilgen bolsa, u yerlerdikiler xéli burunla böz kiyimige yöginip, külge milinip towa qilghan bolatti. «Silerde körsitilgen möjiziler Tur we Zidon sheherliride körsitilgen bolsa...» — Tur we Zidon esli butperes «yat eller»ning sheherliri idi. Mesilen, «Ezakiyal» 26-29-babni körüng — ikki sheher bu bablarda gunahliri tüpeylidin eyiblinidu. «Zidon» grék tilida «Sidon» déyilidu. «U yerlerdikiler xéli burunla böz kiyimige yöginip, külge milinip towa qilghan bolatti» — «bözge (matagha) yöginip, külge milinish» — kona zamanlarda qattiq pushayman qilish, gunahlargha towa qilishning bir ipadisi idi.  2Sam. 13:19; 2Pad. 6:30; 19:1. 22 Men silerge shuni éytip qoyayki, qiyamet künide Tur we Zidondikilerning köridighini silerningkidin yénik bolidu. Mat. 10:15. 23 Ey ershke kötürülgen Kepernahumluqlar! Siler tehtisaragha chüshürülisiler. Chünki aranglarda yaritilghan möjiziler Sodomda yaritilghan bolsa, u sheher bügün’giche halak bolmighan bolatti. «Ey ershke kötürülgen Kepernahumluqlar!» — bashqa birxil terjimisi: «Ey siler Kepernahumluqlar! Asman’gha chiqmaqchimidinglar?». Lékin bizningche «asman’gha kötürülgen» dégini toghra bolup, bu söz Eysa ularning arisida bolghanliqtin ulargha körsitilgen zor imtiyaz-iltipatni körsitidu. «Sodom shehiri» — 10:15ni, «Yar.» 18:16-19:29ni körüng. 24 Emma men silerge shuni éytip qoyayki, qiyamet künide Sodom zéminidikilerning köridighini silerningkidinmu yénik bolidu.Mat. 10:15.
 
Eysaning xushalliqi
Luqa 10:21-22
25 Shu waqitlarda, Eysa bu ishlargha qarap mundaq dédi:
— Asman-zémin Igisi i Ata! Sen bu heqiqetlerni danishmen we eqilliqlardin yoshurup, sebiy balilargha ashkarilighanliqing üchün Sanga medhiyiler oquymen! Ayup 5:12; Yesh. 29:14; Luqa 10:21; 1Kor. 1:19; 2:7, 8. 26 Berheq, i Ata, neziringde bundaq qilish rawa idi.
27 Hemme manga Atamdin teqdim qilindi; Oghulni Atidin bashqa héchkim tonumaydu, we Atinimu Oghul we Oghul ashkarilashni layiq körgen kishilerdin bashqa héchkim tonumaydu.Mat. 28:18; Luqa 10:22; Yuh. 1:18; 3:35; 6:46.
28 Ey japakeshler we éghir yük yüklen’gen hemminglar! Méning yénimgha kélinglar, men silerge aramliq bérey. 29 Méning boyunturuqumni kiyip, mendin ögininglar; chünki men mömin we kemtermen; shundaq qilghanda, könglünglar aram tapidu. Zeb. 45:4; Yer. 6:16; Zek. 9:9 30 Chünki méning boyunturuqumda bolush asan, méning artidighan yüküm yéniktur.1Yuh. 5:3.
 
 

11:1 «özimu shu yerdiki herqaysi sheherlerde telim bérish ... üchün u yerdin ketti» — «shu yer» Galiliyeni démekchi.

11:2 Luqa 7:18.

11:3 «Kélishi muqerrer zat özüngmu, yaki bashqa birsini kütüshimiz kérekmu?» — «Kélishi muqerrer zat» bolsa Xuda wede qilghan Qutquzghuchi-Mesih, elwette. Yehya özi Mesihning yolini teyyarlash üchün uning aldida ewetilgen; shuning bilen u: — «Sen biz kütken kishimusen» dep gumanlinip soraydu.

11:5 Yesh. 29:18; 35:5; 61:1; Luqa 4:18.

11:6 «we (uninggha yene): «Mendin gumanlanmay putliship ketmigen kishi bolsa bextliktur!» dep qoyunglar» — Yehya peyghember zindanda yétip: «Eysa Qutquzghuchi-Mesih bolsa némishqa méni zindandin qutquzmighan?» — dep gumanlan’ghan bolsa kérek idi. Yehyaning bu soali toghruluq «qoshumche söz»imizde azraq toxtilimiz.

11:7 Luqa 7:24.

11:10 «Mana, yüz aldinggha elchimni ewetimen; u séning aldingda yolungni teyyarlaydu» — Tewrat, «Mal.» 3:1, «Yesh.» 40:3.

11:10 Mis. 23:20; Mal. 3:1; Mar. 1:2; Luqa 7:27.

11:12 «Ersh padishahliqigha kirish yoli shiddet bilen échildi we kishiler uni shiddet bilen tutuwalidu» — bashqa bir terjimisi: «Ersh padishahliqi zorawanliqqa uchrimaqta. Zorawanlar uninggha hujum qilmaqta». Biraq bizningche bu ayetning menisi asasen «Xudaning padishahliqigha kirish asan emes; chünki uninggha herxil hujumlar qilinidu; lékin hujumgha berdashliq bérishke teyyar, iradisi qet’iy ademler uninggha ige bolidu». Yene «Luqa» 16:16ni körüng. Bizningche yene, 12-14-ayetler «Mik.» 2:12-13 bilen munasiwetliktur. «Mikah»diki «qoshumche söz»nimu körüng.

11:12 Luqa 16:16.

11:14 «We eger shu sözni qobul qilalisanglar, «qaytip kélishi muqerrer bolghan Ilyas peyghember» bolsa, Yehyaning özidur» — Tewratta, yeni «Mal.» 4:5-6de, Qutquzghuchi-Mesihning meydan’gha chiqishidin awwal Ilyas peyghember Mesihning yolini teyyarlash üchün qaytip kélidighanliqi körsitilidu. Yehudiylar Mesihning kélishini kütkechke, bu bésharetke asasen Iliyasning awwal kélishini kütüwatqanidi. Yehya peyghember Ilyas peyghemberdek küch-qudret bilen kelgen («Luqa» 1:13-17ni körüng). Shunga Mesih Eysa bu bésharet uning arqiliq emelge ashqan, dep éytidu. Uning üstige, (Yehudiy xelqi «awwalqi Ilyas» bolghan Yehyaning xewirini ret qilghan bolghachqa) Mesihning qiyamet künide dunyagha qaytip kélishidin awwalmu Ilyas peyghember özi qaytidin peyda bolidu dep ishenchimiz bar (yene «Mal.» 4:5-6ni we «Mar.» 9:11-13nimu körüng).

11:14 Mal. 3:23; Luqa 1:17.

11:16 Luqa 7:31.

11:18 «Yehya kélip ziyapette olturmaytti, sharab ichmeytti» — grék tilida «Yehya kélip, ne yémeydu ne ichmeydu». Oqurmenlerning éside barki, Yehya peyghember intayin ghorigil ozuqlinatti, pat-pat roza tutatti. «Mat.» 3:4ni körüng.

11:18 Mat. 3:4; Mar. 1:6.

11:19 «Lékin danaliq bolsa öz perzentliri arqiliq durus dep tonulidu» — yaki «Danaliq bolsa öz ish-méwiliri arqiliq durus dep tonulidu». Bu qisqa ayet üstide we uningdiki köp muhim prinsiplar toghrisida «qoshumche söz»imizde toxtilimiz.

11:20 Luqa 10:13.

11:21 «Silerde körsitilgen möjiziler Tur we Zidon sheherliride körsitilgen bolsa...» — Tur we Zidon esli butperes «yat eller»ning sheherliri idi. Mesilen, «Ezakiyal» 26-29-babni körüng — ikki sheher bu bablarda gunahliri tüpeylidin eyiblinidu. «Zidon» grék tilida «Sidon» déyilidu. «U yerlerdikiler xéli burunla böz kiyimige yöginip, külge milinip towa qilghan bolatti» — «bözge (matagha) yöginip, külge milinish» — kona zamanlarda qattiq pushayman qilish, gunahlargha towa qilishning bir ipadisi idi.

11:21 2Sam. 13:19; 2Pad. 6:30; 19:1.

11:22 Mat. 10:15.

11:23 «Ey ershke kötürülgen Kepernahumluqlar!» — bashqa birxil terjimisi: «Ey siler Kepernahumluqlar! Asman’gha chiqmaqchimidinglar?». Lékin bizningche «asman’gha kötürülgen» dégini toghra bolup, bu söz Eysa ularning arisida bolghanliqtin ulargha körsitilgen zor imtiyaz-iltipatni körsitidu. «Sodom shehiri» — 10:15ni, «Yar.» 18:16-19:29ni körüng.

11:24 Mat. 10:15.

11:25 Ayup 5:12; Yesh. 29:14; Luqa 10:21; 1Kor. 1:19; 2:7, 8.

11:27 Mat. 28:18; Luqa 10:22; Yuh. 1:18; 3:35; 6:46.

11:29 Zeb. 45:4; Yer. 6:16; Zek. 9:9

11:30 1Yuh. 5:3.