6
Besh ming ademning toydurulushi
Mat. 14:13-21; Mar. 6:30-44; Luqa 9:10-17
Bu ishlardin kéyin, Eysa Galiliye déngizi (Tibériyas déngizi depmu atilidu)ning u qétigha ötti.«Galiliye déngizi» — Israiliyening shimal teripidiki chong bir köl. Xeritilerni körüng. Zor bir top xalayiq u késellerni saqaytqan möjizilik alametlirini kördi we uning keynidin egiship mangdi. Eysa taghqa chiqip, u yerde muxlisliri bilen bille olturdi. U chaghda Yehudiylarning héyti, yeni «ötüp kétish héyti»gha az qalghan waqit idi.Mis. 12:18; Law. 23:5, 7; Chöl. 28:16; Qan. 16:1. Eysa béshini kötürüp, zor bir top xalayiqning özining aldigha kéliwatqanliqini körüp, Filiptin:
— Bulargha yeydighan’gha nanni nedin alimiz? — dep soridiMat. 14:14; Mar. 6:34; Luqa 9:13. (lékin u bu sözni Filipni sinash üchün éytqanidi. Chünki u özining néme qilidighanliqini biletti).
Filip jawaben:
— Ikki yüz dinargha nan alsaqmu, herbirige kichikkine bir chishlemdin yéyishkimu yetmeydu!«Ikki yüz dinargha nan alsaqmu...» — bir dinar yaki «dinarius» bolsa adette bir ishchining bir künlük heqqige toghra kéletti. 200 dinar bolsa, addiy ishchining yérim yilliq kirimidin artuqraq bolidu.
Muxlislardin biri, yeni Simon Pétrusning inisi Andriyas Eysagha: — Bu yerde kichik bir oghul bala bar, uningda besh arpa nan bilen ikki kichik béliq bar. Lékin shunche köp xelqqe bu néme bolidu?! — dédi.
10 Eysa: — Köpchilikni olturghuzunglar, — dédi (u yerde ot-chöp mol öskenidi). Shuning bilen er kishiler olturdi; ularning sani besh mingche bar idi. 11 Eysa nanlarni qoligha élip, Xudagha teshekkür éytqandin kéyin, olturghanlargha üleshtürüp berdi. Béliqlarnimu shundaq qildi; köpchilik xalighanche yédi. 1Sam. 9:13. 12 Hemmeylen yep toyun’ghanda, u muxlislirigha:
— Ashqan parchilarni yighinglar, héch nerse zaye bolmisun, — dédi.
13 Shuning bilen ular besh arpa nénidin yep ashqan parchilirini on ikki séwetke toldurup yighiwaldi. «séwet» — grék tilida «qol séwet», belkim ikki qollap kötüridighan séwetni körsitidu. 14 Emdi xalayiq Eysaning körsetken bu möjizilik alamitini körüp: «Dunyagha kélishi muqerrer bolghan peyghember heqiqeten mushu iken!» déyishti. «Dunyagha kélishi muqerrer bolghan peyghember heqiqeten mushu iken!» — Musa peyghemberning bu peyghember toghruluq aldin éytqan béshariti «Chöl.» 18:15de tépilidu.  Luqa 7:16; 24:19; Yuh. 4:19. 15 Shuning bilen Eysa ularning kélip özini padishah bolushqa zorlimaqchi bolghanliqini bilip, ulardin ayrilip, qaytidin taghqa yalghuz chiqip ketti.
 
Eysaning su üstide méngishi
Mat. 14:22-27; Mar. 6:45-52
16 Kechqurun, Eysaning muxlisliri déngiz boyigha chüshüshti. Mat. 14:23; Mar. 6:47. 17 Ular bir kémige olturup, déngizning u qétidiki Kepernahum shehirige qarap yol élishti (qarangghu chüshüp ketkenidi we Eysa téxiche ularning yénigha kelmigenidi). 18 Qattiq boran chiqip, déngiz dolqunlap kötürülüwatatti. 19 Muxlislar palaq urup on-on bir chaqirimche mangghanda, Eysaning déngizning üstide méngip kémige yéqinlishiwatqanliqini körüp, qorqushup ketti. «on-on bir chaqirimche mangghanda...» — grék tilida «yigirme besh yaki ottuz «stadiyon»che mangghanda...». Bir stadiyon 185 métr, shunga ular qirghaqtin 6-5 kilométr mangghanidi (bir chaqirim 500 métr etrapidu). Déngizning uzunluqi 20 kilométr, kengliki 12 kilométr bolup, ular déngiz otturisigha yetken bolsa kérek. 20 Lékin u ulargha:
— Bu men, qorqmanglar! — dédi.
21 Shuni anglap ular uni kémige chiqiriwalghusi keldi; u kémige chiqipla, kéme derhal ular baridighan yerge yétip bardi.«u kémige chiqipla, kéme derhal ular baridighan yerge yétip bardi» — «Zeb.» 107:23-31ni körüng.  Zeb. 107:29-30
 
Eysa — heqiqiy rohiy ozuqtur
22 Etisi déngizning u teripide qalghan xalayiq aldinqi küni u yerde Eysaning muxlisliri chiqqan kémidin bashqa kémining yoqluqini, Eysaning muxlisliri shu kémige chiqqanda, Eysaning ular bille chiqmighanliqini, belki muxlislirining özlirila ketkenlikini körgenidi. 23 Halbuki, birnechche kéme-qolwaq Tibériyas shehiridin Reb teshekkür éytqandin kéyin xelq nan yégen yerge yéqin kélip toxtidi. 24 Shuning bilen xalayiq Eysaning we muxlislirining u yerde yoqluqini körüpla, kémilerge olturup, Eysani izdigili Kepernahum shehirige mangdi. 25 Ular uni déngizning u teripide tépip uninggha:
— Ustaz, bu yerge qachan kelding? — dep sorashti.«Ustaz» — grék tilida «rabbi».
26 Eysa ulargha jawaben:
— Berheq, berheq, men silerge shuni éytip qoyayki, siler méni möjizilik alametlerni körgenlikinglar üchün emes, belki nanlardin yep toyun’ghininglar üchün izdeysiler. 27 Buzulup kétidighan paniy ozuqluqqa emes, belki menggü hayatliqqa baqiy qalidighan ozuqluqqa intilip ishlenglar; buni Insan’oghli silerge béridu; chünki uni Ata, yeni Xuda Özi möhürlep testiqlighan, — dédi. Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luqa 3:22; 9:35; Yuh. 1:33; 3:16; 4:14; 5:37; 6:40, 54; 8:18; 2Pét. 1:17.
28 Shuning bilen ular uningdin:
— Némige intilip ishlisek andin Xudaning ish-xizmitide ishligen bolimiz? — dep sorashti.
29 Eysa ulargha jawab bérip: — Xudaning ish-xizmiti del shuki, U ewetkinige étiqad qilishinglardur, — dédi.1Yuh. 3:23.
30 Shuning bilen ular yene:
— Undaq bolsa sen bizni körüp özüngge ishendürgüdek qandaq möjizilik alamet yaritisen? Zadi néme ish qilip bérisen? Mat. 12:38; 16:1; Mar. 8:11; Luqa 11:29; 1Kor. 1:22. 31 Ata-bowilirimiz chölde yürgende, Zeburda: «U ulargha ershtin chüshürülgen nan teqdim qildi» dep pütülgendek, «manna»ni yégen — déyishti.«U ulargha ershtin chüshürülgen nan teqdim qildi» — «Zeb.» 78:24. «Ata-bowilirimiz chölde yürgende, Zeburda: «U ulargha ershtin chüshürülgen nan teqdim qildi» dep pütülgendek, «manna»ni yégen — déyishti» — Ularning buni Eysagha déginide közde tutqini: «Sen Musa peyghemberge oxshash «Dunyagha kélishi muqerrer bolghan» shu peyghember yaki Mesih bolsang, emdi Musagha oxshash asmandin nan («manna») chüshürüshüngge toghra kelmemdu?» dégendek mene idi. Eysa ulargha «Bu nan bergüchi Musa emes, Xudadur» dep xataliqni tüzetkendin kéyin (32-ayet) özining «asmandin chüshken heqiqiy nan» ikenlikini chüshendüridu.  Mis. 16:4, 14; Chöl. 11:7; Neh. 9:15; Zeb. 78:24, 25; 1Kor. 10:3.
32 Eysa ulargha mundaq dédi:
— Berheq, berheq, men silerge shuni éytip qoyayki, silerge asmandin chüshken nanni bergüchi Musa emes, belki méning Atamdur; U hazirmu silerge asmandin chüshken heqiqiy nanni bériwatidu. 33 Chünki Xudaning néni bolsa pütkül dunyagha hayatliq ata qilidighan, ershtin chüshküchidur.
34 — Teqsir, hemishe bizge shu nanni bérip turghaysen! — déyishti ular.
35 Eysa ulargha mundaq dédi:
— Hayatliq néni özümdurmen! Méning yénimgha kelgen herkim héchqachan ach qalmaydu, manga étiqad qilghan herkim héchqachan ussimaydu. Yesh. 55:1; Yuh. 4:14; 7:37. 36 Lékin silerge éytqinimdek, siler méni körgen bolsanglarmu, étiqad qilmaywatisiler.
37 Ata manga tapshurghanlarning herbiri yénimgha kélidu we méning yénimgha kelgenlerdin héchqaysisini hergiz tashliwetmeymen. 38 Chünki öz irademni emes, belki méni Ewetküchining iradisini emelge ashurush üchün ershtin chüshtüm. Mat. 26:39; Mar. 14:36; Luqa 22:42; Yuh. 5:30. 39 Méni Ewetküchining iradisi bolsa del shuki, uning manga tapshurghanliridin héchbirini yittürmey, belki axirqi küni ularning hemmisini tirildürüshümdin ibaret. «Méni Ewetküchining iradisi... axirqi küni ularning hemmisini tirildürüshümdin ibaret» — «axirqi küni» qiyamet küni.  Yuh. 10:28; 17:12; 18:9. 40 Chünki méning Atamning iradisi shuki, Oghulgha köz tikip qarap, uninggha étiqad qilghanlarning herbirini menggülük hayatqa érishtürüshtur; we men axirqi küni ularni tirildürimen.Yuh. 3:16; 4:14; 6:27,54.
41 Emdi Yehudiylar Eysaning: «Ershtin chüshken nan özümdurmen!» dégini üchün uninggha narazi bolup ghotuldishishqa bashlidi: 42 — «Bu Yüsüpning oghli Eysa emesmu? Atisinimu, anisinimu tonuydighan tursaq, yene qandaqlarche: — «Ershtin chüshtüm!» désun?» — déyishetti ular.Mat. 13:55; Mar. 6:3.
43 Eysa jawaben ulargha mundaq dédi: — Méning toghramda özara ghotuldashmanglar. 44 Méni ewetken Ata Özi kishilerning qelbini tartquzmisa, héchkim méning yénimgha kélelmeydu; méning yénimgha kelgen herbirini axirqi küni tirildürimen. Küy. 1:4; Yuh. 6:65. 45 Peyghemberlerning yazmilirida: «Ularning hemmisige Xuda teripidin ögitilidu» dep pütülgendur. Shunga, Atining sözini tingshighan we uningdin ögen’gen herbiri méning yénimgha kélidu. Yesh. 54:13; Yer. 31:33; Ibr. 8:10; 10:16. 46 Biraq bu birerkim Atini körgen dégenlik emes; peqet Xudaning yénidin kelgüchi bolsa, u Atini körgendur.«Biraq bu birerkim Atini körgen dégenlik emes; peqet Xudaning yénidin kelgüchi bolsa, u Atini körgendur» — bezi alimlar bu ayettiki sözlerni Eysa emes, belki rosul Yuhanna chüshendürüsh yolida qoshup yazghan, dep qaraydu. Biz uning üchün anche ispat körmigechke, yenila Eysaning öz sözi, dep oylaymiz.  Mat. 11:27; Luqa 10:22; Yuh. 1:18; 7:29; 8:19.
47 Berheq, berheq, men silerge shuni éytip qoyayki, manga étiqad qilghuchi menggülük hayatqa igidur. Yuh. 3:16,36. 48 Hayatliq néni özümdurmen. 49 Ata-bowiliringlar chöllerde «manna» yégini bilen yenila öldi. Mis. 16:4; Chöl. 11:7; Zeb. 78:24. 50 Lékin mana, ershtin chüshken nan del shundaqki, birsi uningdin yégen bolsa ölmeydu. «Lékin mana, ershtin chüshken nan del shundaqki, birsi uningdin yégen bolsa ölmeydu» — yaki «lékin mana, birsi uningdin yégen bolsa ölmeydighan, ershtin chüshken nan mushu yerdidur». 51 Ershtin chüshken hayatliq néni özümdurmen; kimdekim bu nandin yése, ebedil’ebedgiche yashaydu. Men béridighan shu nan bolsa méning et-ténimdur, pütkül dunyadikiler hayatqa ige bolsun dep, men uni atimaqchimen.Yuh. 11:26; Ibr. 10:5, 10.
52 Bu söz bilen Yehudiylar özara talash-tartish qilishiqa bashlap:
— Bu adem bizning yéyishimizge özining et-ténini qandaq bérelisun?! — déyishetti.Yuh. 3:9.
53 Shunga Eysa ulargha mundaq dédi:
— Berheq, berheq, men silerge shuni éytip qoyayki, siler Insan’oghlining et-ténini yémigüche we qénini ichmigüche, silerde hayatliq bolmaydu. 54 Et-ténimni yégüchi we qénimni ichküchi menggülük hayatqa érishken bolidu we men uni axirqi küni tirildürimen. «et-ténimni yégüchi» — yaki «et-ténimni istémal qilghuchi».  Yuh. 3:16; 4:14; 6:27,40. 55 Chünki et-ténim heqiqiy ozuqluq, qénim bolsa heqiqiy ichimliktur. 56 Et-ténimni yégüchi we qénimni ichküchi mende yashaydu we menmu uningda yashaymen. «et-ténimni yégüchi» — yaki «et-ténimni istémal qilghuchi». 57 Hayat Ata méni ewetken we men Atining bolghanliqidin yashawatqinimdek, méni yégüchi kishi hem méning wasitem bilen yashaydu. 58 Mana bu ershtin chüshken nandur. Bu nan ata-bowiliringlar yégen «manna»dek emes; chünki ular «manna»ni yéyishi bilen öldi; biraq bu nanni istémal qilghuchi bolsa menggü yashaydu!Yuh. 3:13.
59  Bu sözlerni u Kepernahumdiki sinagogda telim berginide éytqanidi. 60 Shuning bilen uning muxlisliridin nurghunliri buni anglighanda:
— Bu telim bek éghir iken! Buni kim anglap kötürelisun? — déyishti.
61 Biraq öz ichide muxlislirining bu toghrisida ghotuldashqinini bilgen Eysa ulargha:
— Bu sözüm silerni taydurdimu? 62 Emdi mubada Insan’oghlining esli kelgen jaygha kötürülüwatqinini körsenglar, qandaq bolar?! Mar. 16:19; Luqa 24:50; Yuh. 3:13; Ros. 1:9; Ef. 4:8. 63 Insan’gha hayatliq bergüchi — Rohtur. Insanning etliri bolsa héchqandaq payda bermeydu. Men silerge éytqan sözlirim bolsa hem rohtur we hem hayatliqtur. «Insan’gha hayatliq bergüchi — Rohtur» — mushu yerde «Roh», shübhisizki, Xudaning Rohini körsitidu. «Insanning etliri bolsa héchqandaq payda bermeydu» — «insanning etliri» — Xudagha tayanmaydighan insanlarni körsitidu. «Rimliqlargha»diki kirish sözimizde «et/etler» toghruluq bolghan izahatimizni körüng. «Men silerge éytqan sözlirim bolsa hem rohtur we hem hayatliqtur» — démek, rohiy menide, ademning rohigha hayat kirgüzidighan, menggülük hayat yetküzidighan.  2Kor. 3:6. 64 Lékin aranglardin étiqad qilmighan beziler bar, — dédi (chünki Eysa étiqad qilmighanlarning we özige satqunluq qilidighanning kim ikenlikini bashtila biletti).Yuh. 2:25; 13:11.
65 Shuning bilen u mundaq dédi: — Men shu sewebtin silerge shuni éyttimki, Atamdin ata qilinmisa, héchkim méning yénimgha kélelmeydu!Yuh. 6:44.
66 Shu waqittin tartip muxlisliridin xéli köpi chékinip chiqip, uning bilen yene mangmaydighan boldi. 67 Shunga Eysa on ikkiylendin:
— Silermu, hem mendin kétishni xalamsiler? — dep soridi.
68 Simon Pétrus uninggha jawab qilip:
— I Reb, biz kimning yénigha kétettuq? Menggü hayatliq sözliri sendilidur! Ros. 5:20. 69 We shuninggha ishenduq we shuni bilip yettuqki, sen Xudaning Muqeddes Bolghuchisidursen! — dédi.Mat. 16:16; Mar. 8:29; Luqa 9:20; Yuh. 11:27.
70 Eysa ulargha jawaben:
— Men siler on ikkinglarni tallidim emesmu, biraq aranglarda birsi Iblistur! — dédi «biraq aranglarda birsi Iblistur!» — yaki «biraq aranglarda birsi düshmendur!». «Iblis» dégen sözning öz menisi «düshmen, yaw».  Luqa 6:13. 71 (uning bu dégini Ishqariyotluq Simonning oghli Yehudani körsetkenidi, chünki Yehuda on ikkiylenning biri bolghini bilen, kéyin özige satqunluq qilidu).«Ishqariyotluq Simonning oghli Yehuda...» — yaki «Simonning oghli Yehuda Ishqariyotni...».
 
 

6:1 «Galiliye déngizi» — Israiliyening shimal teripidiki chong bir köl. Xeritilerni körüng.

6:4 Mis. 12:18; Law. 23:5, 7; Chöl. 28:16; Qan. 16:1.

6:5 Mat. 14:14; Mar. 6:34; Luqa 9:13.

6:7 «Ikki yüz dinargha nan alsaqmu...» — bir dinar yaki «dinarius» bolsa adette bir ishchining bir künlük heqqige toghra kéletti. 200 dinar bolsa, addiy ishchining yérim yilliq kirimidin artuqraq bolidu.

6:11 1Sam. 9:13.

6:13 «séwet» — grék tilida «qol séwet», belkim ikki qollap kötüridighan séwetni körsitidu.

6:14 «Dunyagha kélishi muqerrer bolghan peyghember heqiqeten mushu iken!» — Musa peyghemberning bu peyghember toghruluq aldin éytqan béshariti «Chöl.» 18:15de tépilidu.

6:14 Luqa 7:16; 24:19; Yuh. 4:19.

6:16 Mat. 14:23; Mar. 6:47.

6:19 «on-on bir chaqirimche mangghanda...» — grék tilida «yigirme besh yaki ottuz «stadiyon»che mangghanda...». Bir stadiyon 185 métr, shunga ular qirghaqtin 6-5 kilométr mangghanidi (bir chaqirim 500 métr etrapidu). Déngizning uzunluqi 20 kilométr, kengliki 12 kilométr bolup, ular déngiz otturisigha yetken bolsa kérek.

6:21 «u kémige chiqipla, kéme derhal ular baridighan yerge yétip bardi» — «Zeb.» 107:23-31ni körüng.

6:21 Zeb. 107:29-30

6:25 «Ustaz» — grék tilida «rabbi».

6:27 Mat. 3:17; 17:5; Mar. 1:11; 9:7; Luqa 3:22; 9:35; Yuh. 1:33; 3:16; 4:14; 5:37; 6:40, 54; 8:18; 2Pét. 1:17.

6:29 1Yuh. 3:23.

6:30 Mat. 12:38; 16:1; Mar. 8:11; Luqa 11:29; 1Kor. 1:22.

6:31 «U ulargha ershtin chüshürülgen nan teqdim qildi» — «Zeb.» 78:24. «Ata-bowilirimiz chölde yürgende, Zeburda: «U ulargha ershtin chüshürülgen nan teqdim qildi» dep pütülgendek, «manna»ni yégen — déyishti» — Ularning buni Eysagha déginide közde tutqini: «Sen Musa peyghemberge oxshash «Dunyagha kélishi muqerrer bolghan» shu peyghember yaki Mesih bolsang, emdi Musagha oxshash asmandin nan («manna») chüshürüshüngge toghra kelmemdu?» dégendek mene idi. Eysa ulargha «Bu nan bergüchi Musa emes, Xudadur» dep xataliqni tüzetkendin kéyin (32-ayet) özining «asmandin chüshken heqiqiy nan» ikenlikini chüshendüridu.

6:31 Mis. 16:4, 14; Chöl. 11:7; Neh. 9:15; Zeb. 78:24, 25; 1Kor. 10:3.

6:35 Yesh. 55:1; Yuh. 4:14; 7:37.

6:38 Mat. 26:39; Mar. 14:36; Luqa 22:42; Yuh. 5:30.

6:39 «Méni Ewetküchining iradisi... axirqi küni ularning hemmisini tirildürüshümdin ibaret» — «axirqi küni» qiyamet küni.

6:39 Yuh. 10:28; 17:12; 18:9.

6:40 Yuh. 3:16; 4:14; 6:27,54.

6:42 Mat. 13:55; Mar. 6:3.

6:44 Küy. 1:4; Yuh. 6:65.

6:45 Yesh. 54:13; Yer. 31:33; Ibr. 8:10; 10:16.

6:46 «Biraq bu birerkim Atini körgen dégenlik emes; peqet Xudaning yénidin kelgüchi bolsa, u Atini körgendur» — bezi alimlar bu ayettiki sözlerni Eysa emes, belki rosul Yuhanna chüshendürüsh yolida qoshup yazghan, dep qaraydu. Biz uning üchün anche ispat körmigechke, yenila Eysaning öz sözi, dep oylaymiz.

6:46 Mat. 11:27; Luqa 10:22; Yuh. 1:18; 7:29; 8:19.

6:47 Yuh. 3:16,36.

6:49 Mis. 16:4; Chöl. 11:7; Zeb. 78:24.

6:50 «Lékin mana, ershtin chüshken nan del shundaqki, birsi uningdin yégen bolsa ölmeydu» — yaki «lékin mana, birsi uningdin yégen bolsa ölmeydighan, ershtin chüshken nan mushu yerdidur».

6:51 Yuh. 11:26; Ibr. 10:5, 10.

6:52 Yuh. 3:9.

6:54 «et-ténimni yégüchi» — yaki «et-ténimni istémal qilghuchi».

6:54 Yuh. 3:16; 4:14; 6:27,40.

6:56 «et-ténimni yégüchi» — yaki «et-ténimni istémal qilghuchi».

6:58 Yuh. 3:13.

6:62 Mar. 16:19; Luqa 24:50; Yuh. 3:13; Ros. 1:9; Ef. 4:8.

6:63 «Insan’gha hayatliq bergüchi — Rohtur» — mushu yerde «Roh», shübhisizki, Xudaning Rohini körsitidu. «Insanning etliri bolsa héchqandaq payda bermeydu» — «insanning etliri» — Xudagha tayanmaydighan insanlarni körsitidu. «Rimliqlargha»diki kirish sözimizde «et/etler» toghruluq bolghan izahatimizni körüng. «Men silerge éytqan sözlirim bolsa hem rohtur we hem hayatliqtur» — démek, rohiy menide, ademning rohigha hayat kirgüzidighan, menggülük hayat yetküzidighan.

6:63 2Kor. 3:6.

6:64 Yuh. 2:25; 13:11.

6:65 Yuh. 6:44.

6:68 Ros. 5:20.

6:69 Mat. 16:16; Mar. 8:29; Luqa 9:20; Yuh. 11:27.

6:70 «biraq aranglarda birsi Iblistur!» — yaki «biraq aranglarda birsi düshmendur!». «Iblis» dégen sözning öz menisi «düshmen, yaw».

6:70 Luqa 6:13.

6:71 «Ishqariyotluq Simonning oghli Yehuda...» — yaki «Simonning oghli Yehuda Ishqariyotni...».