«Hudaning kainitining kelip qiⱪixining Sǝwǝbqisi» degǝnning baxⱪa tǝrjimisi «Huda yaratⱪan kainatning idarǝ ⱪilƣuqisi». Bunngƣa ohxax sɵz «Kol.» 1:15, 18-ayǝttǝ tepilidu, xu ayǝtlǝrdiki izaⱨatlarnimu kɵrüng). ■Kol. 1:15; Wǝⱨ. 1:5, 6. 15 Sening ǝmǝlliringni bilimǝnki, sǝn soƣuⱪmu ǝmǝs, ⱪiziⱪmu ǝmǝs. Mǝn sening ya soƣuⱪ, ya ⱪiziⱪ boluxungni halayttim!□«Sening ǝmǝlliringni bilimǝnki, sǝn soƣuⱪmu ǝmǝs, ⱪiziⱪmu ǝmǝs. Mǝn sening ya soƣuⱪ, ya ⱪiziⱪ boluxungni halayttim!» — Laodikiya xǝⱨiridǝ yahxi su mǝnbisi yoⱪ idi. Ətrapidiki xǝⱨǝrlǝrdinissiⱪ su (turuba arⱪiliⱪ) yǝtküzülsǝ ilman bolup ⱪalatti; soƣuⱪ su yǝtküzülsimu soƣuⱪ ǝmǝs, bǝlki ilman bolup ⱪalatti; ular ɵzliri bu ilman suni yahxi kɵrmǝytti.
«Kiqik Asiya»diki yǝttǝ jamaǝt
■3:1 Wǝⱨ. 1:14, 16.
□3:3 «Lekin oyƣanmisang Mǝn oƣridǝk üstüngkǝ kelimǝn wǝ sǝn ⱪaysi saǝttǝ üstünggǝ kelidiƣinimni ⱨǝrgiz bilmǝysǝn» — «oƣridǝk kelimǝn...»: bir ⱪetim Sardis xǝⱨiri düxmǝnning ⱨujumi astida turuwatⱪanda «sepil-istiⱨkamimiz ⱨeq bɵsülmǝs» dǝp hatirjǝmliktǝ uhlawatⱪanda düxmǝn «oƣridǝk» kirip uni ixƣal ⱪilƣan.
■3:3 Mat. 24:43; 1Tes. 5:2; 2Pet. 3:10; Wǝⱨ. 3:19; 16:15.
□3:4 «Lekin Sardista ɵz kiyimlirigǝ daƣ tǝgküzmigǝn birnǝqqǝ xǝhs bar» — «kiyimlirigǝ daƣ tǝgküzmigǝn» degǝn ibarǝ kɵqmǝ mǝnidǝ, ǝhlaⱪni kɵrsitidu. «...birnǝqqǝ xǝhs bar» — grek tilida «... birnǝqqǝ namlar bar».
■3:5 Mis. 32:32; Zǝb. 69:28; Mat. 10:32; Luⱪa 12:8; Fil. 4:3; Wǝⱨ. 20:12; 21:27.
□3:7 «...xundaⱪla Dawutning aqⱪuqiƣa igǝ bolƣuqi» — Əysa Mǝsiⱨ jismaniy jǝⱨǝttǝ Dawut padixaⱨning ǝwladi bolup, u Hudaning padixaⱨliⱪiƣa kirix dǝrwazisining aqⱪuqidur. «Yǝx.» 22:20-25ni kɵrüng.
■3:7 Ayup 12:14; Yǝx. 22:22; Wǝⱨ. 1:18; 3:14.
□3:8 «sening bir’az küqüng bolƣaq...» — baxⱪa birhil tǝrjimisi: «küqüng ajiz bolsimu,...».
□3:9 «Xǝytanning sinagogidikilǝrdin, Yǝⱨudiy ǝmǝs turup ɵzlirini Yǝⱨudiy dǝp atiwalƣan yalƣanqilar...» — 2:9diki izaⱨatni kɵrüng.
□3:10 «Mening sǝwr-taⱪitimdiki sɵz-kalamni saⱪlap ǝmǝl ⱪilixing üqün...» — «Mening sǝwr-taⱪǝt yolumdiki sɵz-kalamim» yaki (1) hux hǝwǝrning ɵzini (qünki uni qing tutup saⱪlax üqün ⱨǝrⱨalda kɵp sǝwr-taⱪǝt kerǝk); yaki (2) Mǝsiⱨning alaⱨidǝ sǝwr-taⱪǝtlik bolux ǝmrlirini; yaki (3) Hudaning pütkül sɵz-kalamini kɵrsitidu (unimu qing tutuxⱪa ajayib sǝwr-taⱪǝt bolux kerǝk). Bizningqǝ bu sɵz yuⱪiriⱪi üq jǝⱨǝtning ⱨǝmmisini ɵz iqigǝ alidu. Mǝsiⱨning ɵzining sǝwr-taⱪiti bizgǝ bolmisa, biz «sǝwr-taⱪitimdiki sɵz-kalam»ni ⱨeq tutalmaymiz, ǝlwǝttǝ. «pütkül yǝr yüzigǝ qüxürülidiƣan sinaⱪ waⱪit-saiti» — yaki (1) imperator Trajan yürgüzgǝn ziyankǝxlǝrni, yaki (2) tarihtiki bizgǝ ⱨazir namǝlum baxⱪa bir mǝzgilni, yaki (3) kǝlgüsidiki «dǝⱨxǝtlik azab-oⱪubǝt»ni kɵrsitidu (mǝsilǝn «Mat.» 24:9-22). «munasiwǝtlik ayǝtlǝr» — «Yǝx.» 26:20-21.
■3:12 1Pad. 7:21; Wǝⱨ. 21:2,10; 22:4.
□3:14 «Amin Atalƣuqi, yǝni Sadiⱪ wǝ Ⱨǝⱪiⱪiy Guwaⱨqi, Hudaning kainitining kelip qiⱪixining Sǝwǝbqisi» — «Amin» sɵzining mǝnisi «xundaⱪ bolsun» bolup, bu yǝrdǝ Əysa Mǝsiⱨning Hudaning barliⱪ wǝdǝ wǝ pilanlirining «amin»i, yǝni ularning ǝmǝlgǝ exixining kapaliti ikǝnliki tǝkitlǝngǝn. («2Kor.» 1:20). «Hudaning kainitining kelip qiⱪixining Sǝwǝbqisi» degǝnning baxⱪa tǝrjimisi «Huda yaratⱪan kainatning idarǝ ⱪilƣuqisi». Bunngƣa ohxax sɵz «Kol.» 1:15, 18-ayǝttǝ tepilidu, xu ayǝtlǝrdiki izaⱨatlarnimu kɵrüng).
□3:15 «Sening ǝmǝlliringni bilimǝnki, sǝn soƣuⱪmu ǝmǝs, ⱪiziⱪmu ǝmǝs. Mǝn sening ya soƣuⱪ, ya ⱪiziⱪ boluxungni halayttim!» — Laodikiya xǝⱨiridǝ yahxi su mǝnbisi yoⱪ idi. Ətrapidiki xǝⱨǝrlǝrdinissiⱪ su (turuba arⱪiliⱪ) yǝtküzülsǝ ilman bolup ⱪalatti; soƣuⱪ su yǝtküzülsimu soƣuⱪ ǝmǝs, bǝlki ilman bolup ⱪalatti; ular ɵzliri bu ilman suni yahxi kɵrmǝytti.
□3:18 «kɵrüxüng üqün kɵzliringgǝ sürtüxkǝ tutiyani mǝndin setiwelixingni nǝsiⱨǝt ⱪilimǝn» — «kɵzliringgǝ sürtüx tutiya» grek tilida «kɵzliringni mǝsiⱨlǝydiƣan tutiya...» yaki «kɵzliringni Mǝsiⱨ ⱪilidiƣan tutiya...». «bay boluxung üqün otta tawlanƣan altun, yalingaqliⱪ nomusluⱪungning yepilixi üqün kiygüzülüxünggǝ aⱪ kiyim-keqǝk, kɵrüxüng üqün kɵzliringgǝ sürtüxkǝ tutiyani Mǝndin setiwelixingni nǝsiⱨǝt ⱪilimǝn» — Laodikiya xǝⱨiri ǝslidǝ: (1) intayin bay. Ularning nurƣun bankiliri bar idi. Bay ikǝnlikining bir misali, miladiyǝ 17-yili ⱪattiⱪ yǝr tǝwrǝx tüpǝylidin Filadǝlfiyǝ, Sardis wǝ Laodikiya xǝⱨǝrliri intayin eƣir ziyanƣa uqriƣaqⱪa Rim ⱨɵkümiti ularƣa nurƣun yardǝm pul ǝwǝtti. Laodikiya xǝⱨiridikilǝr pulimiz bar dǝp bu pulni rǝt ⱪildi; (2) ularning qirayliⱪ yungluⱪ kiyim-keqǝk ixlǝx bilǝn dangⱪi qiⱪⱪan; (3) ularning ünümlük birhil kɵz mǝlⱨiminingmu dangⱪi qiⱪⱪanidi.
■3:18 2Kor. 5:3; Wǝⱨ. 7:13; 16:15; 19:8.
■3:19 Ayup 5:17; Pǝnd. 3:12; Ibr. 12:5.
□3:20 «Əgǝr biri awazimni anglap ixikni aqsa, uning yeniƣa kirimǝn. Mǝn uning bilǝn, umu Mǝn bilǝn billǝ ƣizalinidu» — grek tilida «ƣizalinix» degǝn sɵz adǝttǝ kǝqlik tamaⱪni kɵrsitidu.
□3:22 « Ⱪuliⱪi barlar Roⱨning jamaǝtlǝrgǝ degǝnlirini anglisun!»» — bu yǝttǝ jamaǝtning baxⱪabir ǝⱨmiyiti, yǝni bexarǝtlik ǝⱨimiyiti toƣruluⱪ «ⱪoxumqǝ sɵz»imizni kɵrüng.