«Xatirjemlikning Igisi bolghan Xuda» grék tilida: «xatirjemlikning Xudasi» — démek, xatirjemlik bergüchi hem Özi herdaim xatirjemlikte turghuchi Xudadur. ■Yesh. 40:11; Ez. 34:23; Yuh. 10:11; 1Pét. 5:4. 21 Eysa Mesih arqiliq silerge Özini xursen qilidighan ishlarni qildurup, silerni herbir yaxshi emelde takamullashururup iradisining ijrachiliri qilghay! Mesihke ebеdil’ebedgiche shan-sherep bolghay! Amin! □«(Xuda) ... Eysa Mesih arqiliq silerge Özini xursen qilidighan ishlarni qildurup, silerni herbir yaxshi emelde takamullashururup iradisining ijrachiliri qilghay!» — «takamullashturush»ning bashqa terjimisi: «etrapliq teminlesh». ■2Kor. 3:5; Fil. 2:13.
■13:1 Rim. 12:10; Ef. 4:3; 1Pét. 1:22; 2:17; 4:8.
■13:2 Yar. 18:1; 19:1; Rim. 12:13; 1Pét. 4:9.
□13:3 «Zindan’gha tashlan’ghanlarni ular bilen bille zindanda zenjirlen’gendek yad étinglar» — «zindan’gha tashlan’ghanlar» we «xorlan’ghanlar» étiqadi üchün ziyankeshlikke uchrighanlarni körsitidu. «xorlan’ghanlarni özünglarmu tende turuwatqan bende süpitide yad étip turunglar» — bu jékileshning menisi belkim: (1) özliringlar ajizliqqa we jismaniy azablargha duch kelgenlikinglar tüpeylidin mushularni yad étip turunglar; (2) yaki Eysa Mesihning téni bolghan jamaet ezasi süpitide, hésdashliq we derddashliq körsitinglar» dégenni bildüridu.
□13:4 «er-xotunlarning yatidighan yéri daghsiz bolsun» — bashqa birxil terjimisi bolushi mumkin: «nikah herdaim hörmetlik ish, er-xotunluq orun daghsizdur» — bu terjime toghra bolsa, asasiy menisi er-xotunluq, shundaqla er-xotunluq arisidiki muhebbetlik jinisiy munasiwet Xuda aldida yaxshi ishtur.
□13:5 «Sendin esla ayrilmaymen, séni esla tashlimaymen» — Tewrat, «Qan.» 31:6-8.
■13:5 Yar. 28:15; Mis. 23:8; Qan. 16:19; 31:6, 8; Ye. 1:5; 1Tar. 28:20; Pend. 15:16; Fil. 4:11; 1Tim. 6:6, 8.
□13:6 «Perwerdigar méning Yardemchimdur, héch qorqmaymen, kishiler méni néme qilalisun?» — «Zeb.» 27:1, 118:6.
■13:6 Zeb. 54:4; 56:4; 118:6-7
□13:8 «Eysa Mesih tünügün, bügün we ebedil’ebedgiche özgermeydu!» — muellip, bu heqiqetni del shu yétekchi qérindashlarning étiqadining jewhiridur, démekchi bolushi mumkin.
■13:9 Yer. 29:8; Mat. 24:4; Yuh. 6:27; Rim. 14:17; 16:17; Ef. 4:14; 5:6; Kol. 2:16; 2Tés. 2:2; 2Tim. 4:3; 1Yuh. 4:1.
□13:10 «Bizlerning shundaq bir qurban’gahimiz barki, ibadet chédirida xizmette bolghanlarning uningdin yéyish hoquqi yoqtur» — bu «qurban’gah» Eysa Mesih insanlarning gunahi üchün mixlinip öltürülgen kréstni körsitidu. Mushu «qurban’gahdin yéyish» bolsa uning qurbanliqidin chiqqan, menggülük hayattiki hertürlük rohiy méwilerdin behrimen bolushtin ibaret bolidu.
□13:11 «Chünki gunah tilesh süpitide soyulghan, qéni bash kahin teripidin eng muqeddes jaygha élip kirilgen qurbanliq haywanlarning téni bolsa qarargahning sirtigha élip chiqilip köydürületti» — «Law.» 16:27ni körüng.
■13:11 Mis. 29:14; Law. 4:21; 6:30; 16:27; Chöl. 19:3.
□13:12 «Shunga Eysamu Öz qéni bilen xelqni paklap Xudagha atash üchün, sheher derwazisining sirtida azab chékip öldi» — démisekmu, Eysa Mesih ölidighan jay (Golgota) Yérusalémning sépilining sirtida idi. Mesihning bu «sirtqa chiqirilip öltürülüshi» kéyinki egeshkenlerge simwol bolghan bolup, Xudaning xelqi Mesihning hemrahliqidin behrimen bolushi üchün «sheherning sirtida», yeni öz yurti teripidin chetke qéqilishigha teyyar turushi kéreklikini körsitidu. Mesihke egeshken Yehudiy xelq üchün téximu shundaq idi. 13-ayettiki izahatlarni körüng.
□13:13 «Shundaq iken, bizmu qarargahning sirtigha chiqip, Uning yénigha bérip...» — «qarargahning sirtigha chiqish» Mesihke egeshken Yehudiy xelqige nisbeten ibadetxanidiki qurbanliqlardin, shundaqla ulargha baghliq eqidiliridin waz kéchish bekmu haqaretlik ish idi. Xuddi Eysa Mesih Yérusalém sheher derwazisining sirtida mixlan’ghanda haqaretke qarimighan’gha oxshash, xetni oquwatqan Yehudiy kitabxanlarmu kona eqidiliridin waz kéchishke we uning tüpeylidin uchraydighan haqaretke qarimay, Eysa Mesihke yüzlinishi kérek idi. «... Uning yénigha bérip, Uninggha qaritilghan haqaretke ortaq berdashliq béreyli» — Eysa Mesihge qaritilghan qarshiliq hem haqaretler bügün’ge qeder Uninggha we Uninggha tewe bolghanlargha qaritilip kelmekte. Qarangghuluq beribir nurgha qarshi turidu, shunga Xudaning xelqi haman bir tereptin bolmisa bashqa bir tereptin ziyankeshlikke uchraydu.
□13:15 «...öz lewlirimizning méwisi süpitide Uning namini étirap qilayli» — «uning nami» mushu yerde Mesihning namini körsitidu.
□13:17 «ularning bu ishi qayghu-elem bilen emes ... belki xushal-xuramliq bilen élip bérilsun» — «ularning bu ishi»: (1) yétekchilerning xewer élish xizmiti, yaki: (2) Xudagha hésab tapshurush, yaki: (3) bu ikkisini körsitidu. Bizningche u hésab tapshurushini körsitidu.
■13:17 Ez. 3:18; 33:8; Fil. 2:29; 1Tés. 5:12; 1Tim. 5:17.
□13:19 «Yéninglargha patraq qaytip bérishim üchün, dua qilishinglarni alahide ötünimen» — «méning qaytip bérishim üchün» dégenlik belkim muellipning türmidin azad qilinishini körsitidu.
□13:20 «menggülük ehdining qéni bilen qoy padisining katta padichisi bolghan Rebbimiz Eysani ölümdin tirildürgüchi» — «menggülül ehde» toghruluq «qoshumche söz»imizde azraq toxtilimiz. «Xatirjemlikning Igisi bolghan Xuda» grék tilida: «xatirjemlikning Xudasi» — démek, xatirjemlik bergüchi hem Özi herdaim xatirjemlikte turghuchi Xudadur.
■13:20 Yesh. 40:11; Ez. 34:23; Yuh. 10:11; 1Pét. 5:4.
□13:21 «(Xuda) ... Eysa Mesih arqiliq silerge Özini xursen qilidighan ishlarni qildurup, silerni herbir yaxshi emelde takamullashururup iradisining ijrachiliri qilghay!» — «takamullashturush»ning bashqa terjimisi: «etrapliq teminlesh».