□1:2 «I asmanlar, anglanglar!» — Muⱪǝddǝs Kitab boyiqǝ üq asman bar. «Tǝbirlǝr»ni kɵrüng. «Qünki Pǝrwǝrdigar sɵz eytti...» — muxu kitabta elinƣan «Pǝrwǝrdigar» bolsa, ibraniy tilidiki «Yaⱨwǝⱨ» degǝnning tǝrjimisidur. «Yaⱨwǝⱨ» Hudaning yǝnǝ bir ismi bolup, «Mǝnggülük Bolƣuqi», «Ɵzüm Bardurmǝn», «ǝⱨdisidǝ mǝnggü Turƣuqi Huda» degǝnni bildüridu. Tǝbirlǝrnimu kɵrüng.

■1:2 Ⱪan. 32:1

□1:4 «Aⱨ, gunaⱨkar «yat ǝl»...» — bu ⱨǝjwiy, kinayilik gǝp. Hudaƣa nisbǝtǝn Israil butpǝrǝs bir «yat ǝl» bolup kǝtkǝnidi. «Israildiki Muⱪǝddǝs Bolƣuqi» — Hudaning yǝnǝ bir ismidur. Bu isim bǝlkim, «Ɵzining Israil hǝlⱪigǝ birdinbir pak-muⱪǝddǝs bolƣuqi ikǝnlikini kɵrsǝtkǝn Huda wǝ Israil arisida pak-muⱪǝddǝs turƣuqi Huda» degǝn mǝnidǝ. Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Hudani tilƣa alƣanda, bu isimni kɵp ixlitidu.

■1:4 Zǝb. 78:8; Yǝx. 57:3

■1:5 2Tar. 28:22; Yǝr. 2:30

□1:6 «ularƣa ⱨeq mǝlⱨǝm sürülmigǝn» — yaki «ularƣa ⱨeq zǝytun meyi sürülmigǝn».

■1:7 Ⱪan. 28:51,52; Yǝx. 5:5

□1:8 «üzümzarƣa selinƣan qǝllidǝk, tǝrhǝmǝklikkǝ selinƣan kǝpidǝk...» — Yerusalemning ǝⱨwalini tǝswirlǝydu; u naⱨayiti ⱪil üstidǝ turƣanliⱪini, intayin muⱪimsiz ǝⱨwalda ⱪaldurulƣanliⱪini bildürsǝ kerǝk. «Zion» — yaki «Zion teƣi» bolsa Yerusalem xǝⱨiri, xuningdǝk muⱪǝddǝs ibadǝthana jaylaxⱪan taƣdur.

□1:9 «Samawi ⱪoxunlarning Sǝrdari bolƣan Pǝrwǝrdigar» — «Yǝxaya» kitabida kɵp ixlitilidiƣan Hudaning bir nami. «Pǝrwǝrdigar bizgǝ azƣinǝ «ⱪaldisi»ni ⱪaldurmiƣan bolsa...» — «ⱪaldi» (Hudaning «ⱪaldisi») «Yǝxaya» degǝn kitabta kɵp kɵrülidiƣan tema yaki mawzudur. Israil hǝlⱪining kɵp ⱪismi Hudadin yiraⱪlixip kǝtkǝn bolsimu, Hudaning meⱨir-xǝpⱪiti bilǝn ularning arisida ⱨaman ɵzigǝ sadiⱪ bir «ⱪaldi» bolidu. «Sodom xǝⱨǝrigǝ ohxap ⱪalattuⱪ, Gomorraning ⱨaliƣa qüxüp ⱪalattuⱪ» — kona zamanlarda, (Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrning dǝwridǝ) bu ikki xǝⱨǝr Hudaning nǝziridǝ naⱨayiti rǝzil bolup, U asmandin ot-günggürtni yaƣdurup ularni pütünlǝy wǝyran ⱪilƣan. Ikki xǝⱨǝrning bügüngǝ ⱪǝdǝr ⱨeqⱪandaⱪ izliri ⱪalmidi («Yar.» 19-babni kɵrüng). Yǝxayaning demǝkqi bolƣini, Huda Ɵzigǝ sadiⱪ bir «ⱪaldisi» ⱪaldurmiƣan bolsa, Israilmu bu ikki xǝⱨǝrgǝ ohxax rǝzillik bilǝn tolup, ohxaxla pütünlǝy wǝyran bolup yǝr yüzidin yoⱪilip kǝtkǝn bolatti.

■1:9 Yar. 19:24; Yǝx. 17:6; 24:6; 30:17; Rim. 9:29

□1:10 «I Sodomning ⱨɵkümranliri,... I Gomorraning hǝlⱪi, ...» — muxu yǝrdǝ, Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr ɵz hǝlⱪini Sodom ⱨǝm Gomorradikilǝrgǝ biwasitǝ ohxitidu.

□1:11 «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪ» — muxu hil ⱪurbanliⱪ Hudaƣa atap toluⱪ kɵydürülǝtti.

■1:11 Zǝb. 50:8-14; Pǝnd. 15:8; 21:27; Yǝx. 66:3; Yǝr. 6:20; Am. 5:22

□1:12 «dǝssǝp-qǝylǝxni kim tǝlǝp ⱪilƣan?» — «dǝssǝp-qǝylǝx» degǝn sɵz muxu yǝrdǝ bǝlkim hǝlⱪ elip kirgǝn nurƣunliƣan ⱪurbanliⱪ mallirining ibadǝthanining ⱨoylilirini dǝssigǝnlikini kɵrsitidu. Baxⱪa birhil tǝrjimisi «dǝpsǝndǝ ⱪilix».

□1:13 «axliⱪ ⱨǝdiyǝ»lǝr — «axliⱪ ⱨǝdiyǝ» adǝttǝ «kɵydürmǝ ⱪurbanliⱪlar» ⱨǝm ƣa ⱪoxulatti. «huxbuy bolsa manga yirginqlik bolup ⱪaldi» — Musa pǝyƣǝmbǝrgǝ tapxurulƣan ⱪanunƣa asasǝn, ⱨǝr küni muⱪǝddǝs ibadǝthanida huxbuy yeⱪix kerǝk idi. «xabat küni» — bolsa xǝnbǝ küni bolup, Israillar üqün «muⱪǝddǝs kün»dur, bu ⱨeqⱪandaⱪ ix-ǝmgǝk ⱪilmay Hudaƣa seƣinidiƣan, ibadǝt ⱪilidiƣan kün idi. Yǝⱨudiylar bu künni «xabat küni», yǝni «(hizmǝttin) dǝm elix küni» dǝydu. Yǝnǝ 56-bab, 2-ayǝtni kɵrüng.

■1:15 Pǝnd. 1:28

■1:16 Zǝb. 34:13-14; 37:27; Am. 5:15; Rim. 12:9

□1:17 «Zomigǝrlǝrgǝ tǝnbiⱨ beringlar» — baxⱪa birhil tǝrjimisi, «Ezilgüqilǝrgǝ yar-yɵlǝk bolunglar».

□1:18 «Silǝrning gunaⱨinglar ⱪip-ⱪizil bolsimu» — bu «ⱪizil ⱪurut» Yǝⱨudiylar bu ⱪurutni boyaⱪ yasax üqün ixlǝtkǝn.

■1:18 Zǝb. 51:7-10

□1:21 «Sadiⱪ xǝⱨǝr ⱪandaⱪmu paⱨixǝ bolup ⱪaldi!?» — Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Yerusalem xǝⱨirini ǝslidǝ Hudaƣa sadiⱪ bir ayalƣa ohxax xǝⱨǝr idi, biraⱪ ⱨazir bir paⱨixǝ ayalƣa aylandi dǝp ohxitidu.

■1:22 Əz. 22:18,19; Ⱨox. 4:18

□1:23 «Soƣa-salamlarni kɵzlǝp yürmǝktǝ...» — ibraniy tilida «Soƣa-salamlarni ⱪoƣlap yürmǝktǝ...».

■1:23 Yǝr. 5:28; Zǝk. 7:10

□1:24 «Israildiki ⱪudrǝt Igisi...» — Hudaning yǝnǝ bir namidur. Bu nam bǝlkim, «Israil hǝlⱪigǝ Ɵzining küq-ⱪudritini kɵrsǝtküqi Huda, Israilda turƣan naⱨayiti ⱪudrǝtlik, ⱪadir Huda» degǝn mǝnidǝ. Yǝxaya pǝyƣǝmbǝr Hudani tilƣa alƣanda, bu namni kɵp ixlitidu.

■1:25 Yǝr. 6:29; Mal. 3:3

□1:27 «uningƣa (Zionƣa) ⱪaytip kǝlgǝnlǝr» — muxu yǝrdǝ «ⱪaytip kelix» bǝlkim ikki ixni ɵz iqigǝ alidu. Birinqisi, kǝlgüsidǝ «towa ⱪilip, Hudaning yeniƣa ⱪaytidiƣanlar»; ikkinqisi, «yiraⱪ yurttiki ⱪulluⱪtin, sürgün boluxidin (yǝni Hudaning jazaliⱪ tǝrbiyisidin) qiⱪip Zionƣa ⱪaytip kǝlgǝnlǝr». «ⱪutⱪuzulup ⱨɵr ⱪilinix» — ibraniy tilida pǝⱪǝt bir sɵz bilǝn ipadilinidu. Bu sɵz ⱨǝm «bǝdǝl tɵlǝp, ⱪulluⱪtin ⱪutⱪuzup ⱨɵr ⱪilix»nimu ɵz iqigǝ alidu.

■1:28 Ayup 31:3; Zǝb. 1:6; 5:5; 73:27; 92:9; 104:35

□1:29 «dub dǝrǝhliri ... baƣlar...» — muxu «dub dǝrǝhliri» wǝ «baƣlar» xübⱨisizki, xu dǝwrdiki butpǝrǝslikkǝ alaⱨidǝ atalƣan jaylarni kɵrsitidu. Biliximizqǝ muxu hil butpǝrǝslik jinsiy ǝhlaⱪsizliⱪ bilǝnmu munasiwǝtlik idi.

□1:31 «otⱪa xam piliki» — yaki «otⱪa tǝrmǝq».