Муқеддес Калам (кирил йезиқ) Луқа 11

Дуа қилиш тоғрисидики тәлим

Мат. 6:9-15

1 Әнди шундақ болдики, у бир йәрдә дуа қиливататти; дуа аяқлашқанда, мухлислиридин бири униңдин:

— И Рәб, Йәһя өз мухлислириға үгәткинидәк, сәнму бизгә дуа қилишни үгәтсәң, — деди.

2 У уларға мундақ деди:

— Дуа қилғиниңларда, мундақ дәңлар:

«И Ата,

Сениң намиң муқәддәс дәп улуқланғай.

Сениң падишалиғиң кәлгәй.

3 Һәр күнлүк ненимизни бизгә һәр күни бәргәйсән.

4 Бизгә қәриздар болған һәр кимни кәчүргинимиздәк,

Сәнму гуналиримизни кәчүргәйсән.

Бизни аздурулушларға учратқузмиғайсән».□

5 У сөзини давам қилип уларға мундақ деди:

— Силәрниң ичиңлардин бириңларниң бир дости болуп, йерим кечидә униң қешиға берип: Әй достум, маңа үч нан өтнә бәргин; 6 чүнки маңа сәпәрдин бир достум кәлди вә униң алдиға қойғидәк бир нәрсәм қалмапту, десә, 7 у өйиниң ичидә туруп: «Мени аварә қилмиғин, ишик тақақлиқ, балилар орунда йенимда ятиду. Саңа елип беришкә қопалмаймән», дейиши мүмкин.□ 8 Силәргә шуни ейтимәнки, гәрчә у униң дости болуш сүпити билән беришкә орнидин турмисиму, униң хиҗил болмай қайта-қайта ялвуруши билән у чоқум орнидин туруп, қанчә лазим болса униңға бериду.□ 9 Шуниң үчүн мән силәргә ейтайки, тиләңлар, силәргә ата қилиниду; издәңлар, таписиләр. Ишикни чекиңлар, ечилиду. ■ 10 Чүнки һәр бир тилигүчи тилигинигә еришиду; издигүчи издигинини тапиду; ишикни чәккүчиләргә ишик ечилиду. 11 Араңларда ата болғучилар өз оғли нан тәләп қилса, униңға таш беридиғанлар барму?! Яки белиқ тәләп қилса, илан беридиғанлар барму? ■ 12 Тухум тәләп қилса, чаян беридиғанлар барму? 13 Әнди силәр рәзил туруп өз пәрзәнтлириңларға яхши илтипатларни беришни билгән йәрдә, әрштики Ата Өзидин тилигәнләргә Муқәддәс Роһни техиму ата қилмасму?

Әйса «Бәәлзәбул», йәни Шәйтандин күчлүктур

Мат. 12:22-30; Мар. 3:20-27

14 Әнди у бир кишидин «адәмни гача қилғучи» җинни һайдивәткәндә, шундақ болдики, җин униңдин чиққанда, гача зуванға кәлди. Халайиқ буниңға интайин һәйран болушти. □ ■ 15 Бирақ улардин бәзилири: «У җинларни җинларниң әмри болған Бәәлзәбулға тайинип һайдиветиду» — деди. □ ■ 16 Вә башқа бәзиләр уни синаш мәхситидә униңдин бизгә асмандин бир мөҗизилик аламәт көрсәтсәң, дәп тәләп қилғили турди. □ 17 Лекин у уларниң немә ойлаватқанлиғини билип уларға мундақ деди:

— Өз ичидин бөлүнүп өз ара соқушқан һәр қандақ падишалиқ вәйран болиду; вә һәр қандақ аилә өз ичидин бөлүнүп өз ара соқушса заваллиққа йүз тутиду. ■ 18 Шуниңға охшаш, әгәр Шәйтан өз-өзигә қарши чиққан болса, ундақта, униң падишалиғи қандақму пут тирәп туралисун? Чүнки силәр мени, «Җинларни Бәәлзәбулға тайинип һайдайдикән» дәйсиләр. 19 Әгәр мән җинларни Бәәлзибулға тайинип қоғлисам, силәрниң пәрзәнтлириңлар кимгә тайинип җинларни қоғлайду?! Шуңа улар силәр тоғрилиқ һөкүм чиқарсун! □ 20 Лекин мән Худаниң бармиғи билән җинларни қоғлисам, ундақта Худаниң падишалиғи үстүңларға чүшүп намайән болған болиду. □ 21 Толуқ қуралланған күчтүңгүр өз өйини қоғдап турғанда, униң мал-мүлки аман қалиду; 22 лекин униңдин күчтүңгүр бири униң үстигә һуҗум қилип уни йәңсә, униң таянған қураллирини тартивалиду вә мал-мүлүклирини олҗа қилип өзидикиләргә тәқсим қилип бериду.□

23 Мән тәрәптә турмиғанлар маңа қарши турғучидур. Мән тәрәпкә адәмләрни жиғмиғучилар болса тозутувәткүчидур.

24 Напак роһ бирәвниң тенидин чиқириветилиши билән, у қурғақ җайларни чөргиләп жүрүп бирәр арамгаһни издәйду; бирақ тапалмиғандин кейин, «мән чиққан маканимға қайтай!» дәйду. □ ■ 25 Шуниң билән қайтип келип, шу маканиниң пакиз тазиланғанлиғини вә рәтләнгәнлигини байқайду-дә, 26 берип өзидинму бәттәр йәттә роһни башлап келиду; улар кирип биллә туриду. Буниң билән һелиқи адәмниң кейинки һали бурунқидинму техиму яман болиду.□ ■

Һәқиқий бәхит

27 Вә шундақ болдики, у бу гәпләрни қиливатқанда, көпчилик арисида бир аял авазини көтирип:

— Сени көтәргән қосақ вә емиткән әмчәк бәхитликтур! — деди.

28 Бирақ у җававән: — Бәлки Худаниң сөзини аңлап, Униңға итаәт қилидиғанлар бәхитликтур! — деди.■

Карамәт көрситиш тәливи

Мат. 12:38-42; Мар. 8:12

29 Шу чағда, топ-тап адәмләр униң әтрапиға олашқанда, у мундақ сөзләшкә башлиди:

— Бу дәвир дәрвәқә рәзил бир дәвирдур; у мөҗизилик бир аламәтниң көристилишни истәп жүриду. Бирақ буниңға «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт»тин башқа һеч қандақ иккинчи бир аламәт көрситилмәйду. □ ■ 30 Чүнки Юнус пәйғәмбәрниң өзи Нинәвә шәһиридикиләргә аламәт-карамәт болғиниға охшаш, Инсаноғлиму бу дәвиргә йәнә шундақ болиду.

31 Қиямәт күни «Җәнуптин кәлгән аял падиша»му бу дәвирдикиләр билән тәң тирилип, уларниң гуналирини бекитиду. Чүнки у Сулайманниң дана сөзлирини аңлаш үчүн йәр йүзиниң четидин кәлгән; вә мана, Сулаймандинму улуқ бириси мошу йәрдә туриду. □ ■

32 Қиямәт күни Нинәвәлигиләр бу дәвирдикиләр билән тәң қопуп, бу дәвирдикиләрниң гуналирини бекитиду. Чүнки Нинәвәликләр Юнус пәйғәмбәр җакалиған хәвәрни аңлап товва қилған; вә мана, Юнус пәйғәмбәрдинму улуқ бириси мошу йәрдә туриду!□ ■

Худаниң йоруқлуғини кишиләр пүткүл вуҗуди билән қобул қилиши керәк

Мат. 5:15; 6:22-23

33 Һеч ким чирақни йеқип қоюп, уни йошурун җайда қоймас, яки үстигә севәтни көмтүрүп қоймас, бәлки чирақданниң үстигә қойиду; буниң билән өйгә киргәнләр йоруқлуқни көриду. □ ■

34 Тәнниң чириғи көздур. Шуңа әгәр көзүң сап болса, пүтүн вуҗудуң йорутулиду. Лекин әгәр көзүң хунүк болса пүтүн вуҗудуң қараңғу болиду. □ ■ 35 Шуниң үчүн һези болғинки, вуҗудуңдики «йоруқлуқ» қараңғулуқ болмисун! □ 36 Әнди әгәр барчә вуҗудуң йоруқ болса вә униң һеч йери қараңғу болмиса, вуҗудуң худди чирақ парлақ нури билән сени йорутқандәк тамамән айдиң болиду.

Пәрисийләр билән Тәврат устазлириниң сахтипәзлигини әйипләш

Мат. 23:1-36; Мар. 12:38-40; Луқа 20:45-47

37 Әйса сөз қиливатқанда, бир Пәрисий уни өйигә ғизаға тәклип қилди. Шуниң билән у өйгә кирип, дәстиханда олтарди. □ 38 Лекин һелиқи Пәрисий униң тамақтин илгири қол жуймиғинини көрүп, интайин һәйран болди. □ 39 Лекин Рәб униңға:

— Әнди силәр әй Пәрисийләр, чинә-қачиларниң тешинила жуюп пакизлиғиниңлар билән ичиңлар һәртүрлүк һерислик вә рәзилликкә толғандур. ■

40 Әй наданлар, тешини Яратқучи ичиниму яратқан әмәсму?! 41 Әнди өз ич-ичиңлардин хәйрхаһлиқ қилиңлар вә мана, һәммә нәрсә силәргә пакиз болиду.□ ■

42 Һалиңларға вай, әй Пәрисийләр! Чүнки силәр һәтта ялпуз билән сузапниң вә һәр хил дора-дәрманларниң ондин бирини өшрә қилип Худаға атайсиләр-ю, бирақ адаләт вә Худаниң муһәббитини һеч етиварға алмай кетиверисиләр. Дәрвәқә, авал мошу ишларни орундишиңлар керәк, андин шу ишларниму ада қилмай қоймаслиғиңлар керәк.□ ■

43 Һалиңларға вай, әй пәрисийләр! Чүнки силәр синагогларда алдинқи орунларда олтиришқа, базарларда кишиләрниң силәргә болған һөрмәтлик саламлириға амрақсиләр. □ ■ 44 Силәргә вай! Чүнки силәр худди кишиләр кетиветип, үстигә дәссәп селипму сәзмәй өтүп кәткән гөрләргә охшайсиләр! — деди.□ ■

45 Тәврат әһлилиридин бири униңға:

— Устаз, буларни ейтқиниң бизгиму һақарәт болди! — деди.

46 У униңға мундақ җавап бәрди:

— Силәргиму вай, әй Тәврат әһлилири! Чүнки силәр көтирәлмигидәк еғир жүкләрни адәмләрниң зиммисигә артип қойсиләр-ю, амма өзүңлар бу жүкләрни көтиришкә бирму бармиғиңларни тәккүзмәйсиләр! □ ■ 47 Силәргә вай! Чүнки пәйғәмбәрләрниң қәбирлирини ясап келиватисиләр, лекин ата-бовилириңлар уларни өлтүрди. ■ 48 Шуниң билән силәр ата-бовилириңлар қилғанлириға рази болғанлиғиңларға гувалиқ берисиләр. Чүнки улар пәйғәмбәрләрни өлтүрди вә силәр уларниң қәбирлирини ясайсиләр. □ 49 Бу сәвәптинму Худаниң даналиғи дәйдуки: «Мән уларға пәйғәмбәрләр вә расулларни әвәтимән вә булардин бәзилирини улар өлтүриду вә бәзилирини зиянкәшлик билән қоғливетиду». □ ■ 50-51 Шуниң билән дуния апиридә болғандин буянқи барлиқ пәйғәмбәрләрниң төкүлгән қан қәризлири, йәни Һабилниң төкүлгән қенидин тартип таки ибадәтханидики қурбангаһ билән муқәддәс җай арилиғида қәтл қилинған каһин Зәкәрияниң төкүлгән қениғичә барлиқ қан қәризләр үчүн мошу дәвирдикиләрдин һесап елиниду. Мән силәргә бәрһәқ шуни ейтип қояйки, буларниң һәммиси мошу дәвирдин елинидиған болиду!□ ■

52 Һалиңларға вай, әй Тәврат әһлилири! Чүнки һекмәт ғәзнисиниң ачқучини елип туруп, өзүңлар униң ичигә кирмидиңлар вә кирәй дегәнләрниму киргүзмидиңлар.■

53 У шу йәрдин чиққандин кейин, Тәврат устазлири билән Пәрисийләр униң билән қаттиқ қаршилишип, униңға көп ишларни музакирилишишкә қистиди □ 54 вә униң үстидин шикайәт қилишқа сөзидин бирәр әйип тепивелишқа пайлап жүрәтти.

□11:4 «бизгә қәриздар болған һәр кимни кәчүргинимиздәк...» — бу айәттики «қәриз» чоқум гуналарни өз ичигә алиду; айәтниң иккинчи қисмини көрүң.

□11:7 «балилар орунда йенимда ятиду» — яки «балилирим һәммимиз йетип қалдуқ».

□11:8 «униң хиҗил болмай қайта-қайта ялвуруши билән...» — «хиҗил болмай қайта-қайта ялвуруши» грек тилида бирла сөз билән ипадилиниду.

■11:9 Мат. 7:7; 21:22; Мар. 11:24; Юһ. 14:13; 15:7; 16:24; Яқ. 1:5, 6; 1Юһа. 3:22; 5:14.

■11:11 Мат. 7:9.

□11:14 «җин униңдин чиққанда, гача зуванға кәлди. Халайиқ буниңға интайин һәйран болушти» — уларниң һәйран болушиниң бир сәвәви, Йәһудий өлимиларниң пикричә, җинни һайдаш үчүн униң исмини җиндин сораш керәк. Җин чаплашқан адәмниң ағзи арқилиқ исмини ейтса, андин шу исмини ишлитип җинни һайдиғили болатти. Әнди җин адәмни гача қилип қойған болса, җинниң исмини билиш, шундақла уни һайдаш мүмкин әмәс еди.

■11:14 Мат. 9:32; 12:22.

□11:15 «у җинларни җинларниң әмри болған Бәәлзәбулға тайинип һайдиветиду» — «Бәәлзибул» (яки, «Бәәлзибуб») җинларниң падишаси Шәйтанни көрситиду.

■11:15 Мат. 9:34; 12:24; Мар. 3:22.

□11:16 «бизгә асмандин бир мөҗизилик аламәт көрсәтсәң...» — улар тәләп қилған «мөҗизилик аламәт» Әйсаниң һәқиқий Мәсиһ екәнлигини испатлайдиған бир карамәтни көрситиду, әлвәттә.

■11:17 Мат. 12:25; Мар. 3:24.

□11:19 «Әгәр мән җинларни Бәәлзибулға тайинип қоғлисам, силәрниң пәрзәнтлириңлар кимгә тайинип җинларни қоғлайду?! Шуңа улар силәр тоғрилиқ һөкүм чиқарсун!» — бу сөзниң икки шәрһи бар: — (1) «силәрниң пәрзәнтлириңлар» — Бу Пәрисийләрниң өз талип-әгәшкүчилирини көрситиду. Әмәлийәттә болса Пәрисийләр вә әгәшкүчилири җинларни һеч һайдәлмәйтти. Ундақта Шәйтанниң падишалиғиға һәқиқий һуҗум қилғучилар Әйса вә муритлириму, яки пәрисийләрму? Пәрисийләрниң Худаниң әмәс, бәлки Шәйтанниң тәрипидә турғанлиғи өз әгәшкүчилириниң җинни һайдашкә күчсиз болғанлиғиға испат берәтти. (2) «силәрниң пәрзәнтлириңлар» — Бу Әйсаниң әгәшкүчилирини (Исраилларниң оғуллирини) көрситиду. Пәқәт Әйсала әмәс, уларму җинларни һайдийалайдиған болған; шуңа уларму Әйсаниң Худаниң күчи билән җин-шәйтанларни бир тәрәп қиливатқанлиғиға испат берәтти. Бизниңчә (1)-көзқараш тоғра. «қошумчә сөз»имизниму көрүң.

□11:20 «мән Худаниң бармиғи билән җинларни қоғлисам...» — «Худаниң бармиғи» Униң күч-қудритини көрситиду, әлвәттә; лекин җинларни бир тәрәп қилиш үчүн Худа пүткүл белигини әмәс, пәқәт «бармиғи»ни азрақ мидирлитип қойсила купайә.

□11:22 «Толуқ қуралланған күчтүңгүр өз өйини қоғдап турғанда, униң мал-мүлки аман қалиду... » — (10-айәт) бу тәмсилдики «күчтүңгүр адәм» Шәйтанни көрситиду, әлвәттә. «Униңдин күчтүңгүр бири», йәни униң өйини булаң-талаң қилғучи Әйсадин башқа һеч ким болмайду.

□11:24 «напак роһ» — җинни көрситиду.

■11:24 Мат. 12:43.

□11:26 «Напак роһ....берип өзидинму бәттәр йәттә роһни башлап келиду; улар кирип биллә туриду. Буниң билән һелиқи адәмниң кейинки һали бурунқидинму техиму яман болиду» — бу тәмсил һәм җин чаплишиштин қутқузулған адәмниң һәқиқий бир хәтирини вә шундақла көчмә мәнидә Йәһудий хәлқиниң әһвалиниму көрситиду. «Матта»дики («Мат.» 12:43-45 тоғрисида) «қошумчә сөз»имизни көрүң.

■11:26 Юһ. 5:14; Ибр. 6:4, 5; 10:26; 2Пет. 2:20.

■11:28 Мат. 7:21; Юһ. 6:29; Рим. 2:13.

□11:29 «... Буниңға «Юнус пәйғәмбәрдә көрүлгән мөҗизилик аламәт»тин башқа һеч қандақ иккинчи бир аламәт көрситилмәйду» — «Мат.» 12:39-40-айәтләргә қаралсун («Юнус пәйғәмбәр йоған белиқниң қосиғида үч кечә-күндүз ятқандәк, Инсаноғлиму охшашла үч кечә-күндүз йәрниң бағрида ятиду»).

■11:29 Юн. 2:1,11.

□11:31 «Җәнуптин кәлгән аял падишаси» — «Шәба падишалиғиниң аял падишаси»ни көрситиду («1Пад.» 10:1-10ни көрүң). «Шәба» бәлким җәнубий Әрәбистанни көрситиду.

■11:31 1Пад. 10:1; 2Тар. 9:1; Мат. 12:42.

□11:32 «Қиямәт күни Нинәвәлигиләр бу дәвирдикиләр билән тәң қопуп, бу дәвирдикиләрниң гуналирини бекитиду. Чүнки Нинәвәликләр Юнус пәйғәмбәр җакалиған хәвәрни аңлап товва қилған; вә мана, Юнус пәйғәмбәрдинму улуқ бириси мошу йәрдә туриду!» — бу айәтләр (29, 30 вә -32-)дә Әйса Юнус пәйғәмбәрниң йоған бир белиқниң ичидә үч күн туруп тирик чиққанлиғини тилға елиш арқилиқ өзиниңму өлүп, үчинчи күни тирилидиғанлиғини алдин-ала ейтқан. Тәврат, «Юнус» 1-2-бапларни вә шу китаптики «Юнус пәйғәмбәрниң аламәт-карамити» тоғрилиқ «қошумчә сөз»имизниму көрүң. «бу дәвирдикиләрниң гуналирини бекитиду» — демәк, «Бутпәрәс Нинәвәликләр Юнус пәйғәмбәрниң тәлимини аңлап, яман йолдин қайтқан. Бирақ, бу йәрдә Юнус пәйғәмбәрдинму улуқ бириси болған Мәсиһ силәрни яман йолдин қайтишқа чақирса, қулақ салмидиңлар».

■11:32 Юн. 3:5.

□11:33 «...үстигә севәтни көмтүрүп қоймас» — «севәт» грек тилида «өлчәм севәт».

■11:33 Мат. 5:15; Мар. 4:24; Луқа 8:16.

□11:34 «әгәр көзүң сап болса» — грек тилида «сап» дегән сөзниң икки мәнаси бар: — (1) «бир, бөлүнмәс, бирләшкән, сақ»; (2) «сехий» дегән мәнаси бар. Демәк, шундақ болғанда «сап» дегән сөзниң толуқ мәнаси «көзүң Худағила қариса...» вә «сән өзүң сехий болсаң....» дегән болиду. «әгәр көзүң хунүк болса,...» — «хунүк» дегән сөз грек тилида һәм «рәзил» һәм «сақ әмәс, аҗиз, кесәл» дегән икки мәнини билдүриду. «Тәнниң чириғи көздур. Шуңа әгәр көзүң сап болса, пүтүн вуҗудуң йорутулиду. Лекин әгәр көзүң хунүк болса пүтүн вуҗудуң қараңғу болиду» — Тәврат, «Пәнд.» 20:27ни көрүң.

■11:34 Мат. 6:22.

□11:35 «Шуниң үчүн һези болғинки, вуҗудуңдики «йоруқлуқ» қараңғулуқ болмисун!» — мошу сирлиқ гәп сахтипәзликни көздә тутиду. Чүнки бириси сахтипәзликни қилип: «Мәндә йоруқлуқ (һәқиқәт) бар» дәп турувалса, ахир берип чоқум өз-өзини алдайду; андин кейин униңда болған қараңғулуқ адәттики «гунакар» кишиләрдә болған қараңғулуқтин техиму еғир болуп қалиду. У вақитта бу кишиләрдә болған «йоруқлуқ» әмәлийәттә қараңғулуқтур. Мундақ сахтипәзлик адәттә пәқәт мәлум етиқати бар кишиләр яки диндарлар арисида пәйда болиду.

□11:37 «...дәстиханда олтарди» — грек тилида «...дәстиханда ятти». Йәһудий хәлқи дәстиханда янпашлап ятатти.

□11:38 «һелиқи Пәрисий униң тамақтин илгири қол жуймиғинини көрүп, интайин һәйран болди» — Йәһудий хәлқи «тамақтин илгири қол жуюш» пәқәт саламәтликкә пайдилиқ болупла қалмастин, бәлки инсанларға бир хил диний саваб йәткүзиду, дәп қарайтти. Ундақ қилмаслиқ ата-бовилириниң қалдурған қаидә-йосунлириға сәл қарап уларға қилинған беһөрмәтликкә баравәр еди. Шүбһисизки, Мәсиһ шу чағда қәстән қол жуймай дәстиханда олтарған еди.

■11:39 Мат. 23:25; Тит. 1:15.

□11:41 «өз ич-ичиңлардин хәйрхаһлиқ қилиңлар вә мана, һәммә нәрсә силәргә пакиз болиду» — башқа бир хил тәрҗимиси: «пиялә ичидикидин сәдиқә бериңлар, вә мана, һәммә нәрсә силәргә пакиз болиду». Лекин бизниңчә мошу йәрдә Мәсиһ инсанниң өз ичини Худаға беғишлаш керәклигиниң һәммидин муһим екәнлигини көрситиду.

■11:41 Йәш. 58:7; Дан. 4:24; Луқа 12:33.

□11:42 «силәр Пәрисийләр һәтта ялпуз билән сузапниң вә һәр хил дора-дәрманларниң ондин бирини өшрә қилип Худаға атайсиләр-ю» — оқурмәнләрниң есидә барки, Худа Тәврат қанунида ибадәтханидики ишлар вә каһинларниң кирими үчүн Өз хәлқиниң мәһсулатлиридин «ондин бир үлүши»ни тәләп қилған еди. «бирақ адаләт вә Худаниң муһәббитини һеч етиварға алмай кетиверисиләр» — Әйсаниң «Худаниң муһәббити» дегини һәм Худа инсанларға бағлиған муһәббәт һәм инсанлар Худаға бағлаш керәк болған муһәббәтниму өз ичигә алса керәк.

■11:42 1Сам. 15:22; Һош. 6:6; Мик. 6:8; Мат. 9:13; 12:7; 23:23.

□11:43 «силәр Пәрисийләр... Базарларда кишиләрниң силәргә болған һөрмәтлик саламлириға амрақсиләр» — тарих тәтқиқатлириға асасән, Йәһудийларниң өз «устазлири»ға қилған «саламлар»ни интайин узун вә мурәккәп дәп билимиз.

■11:43 Мат. 23:6; Мар. 12:38; Луқа 20:46.

□11:44 «...силәр худди кишиләр кетиветип, үстигә дәссәп селипму сәзмәй өтүп кәткән гөрләргә охшайсиләр!» — Йәһудий моллиларниң Тәврат қануниға шәрһ беришичә «қәбирләргә тегиш» адәмни кәч киргичә «напак» қилатти, жуюнуш керәк еди.

■11:44 Мат. 23:27.

□11:46 «силәр көтирәлмигидәк еғир жүкләрни адәмләрниң зиммисигә артип қойсиләр-ю,...» — «еғир жүкләр» һәр түрлүк қаттиқ диний қаидә-йосунларни көрситиду.

■11:46 Йәш. 10:1; Мат. 23:4; Рос. 15:10.

■11:47 Мат. 23:29.

□11:48 «улар , йәни ата-бовилириңлар пәйғәмбәрләрни өлтүрди вә силәр уларниң қәбирлирини ясайсиләр» — Йәһудий хәлқи дайим «улуқ ата-бовилиримиз» «ата-бовилиримиз қалдурған муқәддәс қаидә-йосунлар» дәйтти. Улар мошу «ата-бовилиримиз қалдурған муқәддәс қаидә-йосунлар»ға чиң есиливалатти, лекин пәйғәмбәрләрниң сөзлиригә көңүл бөлмәйтти, вә уларниң һазир ата-бовилиридәк Худа әвәткән пәйғәмбәрләргә, һәтта Қутқузғучи-Мәсиһгә болған зиянкәшликлири тоғрилиқ һеч ойланмайтти (49-айәтни көрүң).

□11:49 ««Худаниң даналиғи дәйдуки: «Мән уларға пәйғәмбәрләр вә расулларни әвәтимән вә булардин бәзилирини улар өлтүриду вә бәзилирини зиянкәшлик билән қоғливетиду»» —бу сөзләр мәлум пәйғәмбәр ейтқан сөз болмиғини билән, у көп бешарәтләрниң жиғинчақлинишидур.

■11:49 Мат. 10:16; Луқа 10:3; Юһ. 16:2; Рос. 7:51; Ибр. 11:35.

□11:50-51 «йәни Һабилниң төкүлгән қенидин тартип таки ибадәтханидики қурбангаһ билән муқәддәс җай арилиғида қәтл қилинған каһин Зәкәрияниң төкүлгән қениғичә барлиқ қан қәризләр...» — Һабилниң өлтүрүлүши тоғрилиқ «Яр.» 4:8-11ни, Зәкәрияниң өлтүрүлүши тоғрилиқ «2Тар.» 24:20-22ни көрүң. Бу икки вақиә Йәһудийларниң Тәвратни әнъәниви орунлаштуруш тәртиви бойичә Тәвратниң әң бешида вә әң ахириға қоюлиду.

■11:50-51 Яр. 4:8; 2Тар. 24:21; Ибр. 11:4.

■11:52 Мат. 23:13.

□11:53 «У шу йәрдин чиққандин кейин...» — яки «У буларни ейтқанда,...».