Muⱪeddes Kalam (yǝngi yeziⱪ) Yuⱨanna 7

Əysaning inilirining uningƣa ⱪarxi turuxi

1 Bu ixlardin keyin, Əysa Galiliyǝdǝ aylinip yürdi. U Yǝⱨudiyǝdǝ aylinip yürüxni halimaytti, qünki xu yǝrdiki Yǝⱨudiylar uningƣa ⱪǝst ⱪilmaⱪqi idi. 2 Bu qaƣda, Yǝⱨudiylarning «kǝpilǝr ⱨeyti»ƣa az ⱪalƣanidi.■ 3 Xunga Əysaning iniliri uningƣa:

— Muxu yǝrdin ayrilip Yǝⱨudiyǝgǝ barƣin, xuning bilǝn muhlisliringmu karamǝt ǝmǝlliringni kɵrǝlǝydu!□ 4 Qünki ɵzini hǝlⱪ-alǝmgǝ tonutmaⱪqi bolƣan ⱨeqkim yoxurun jayda ix ⱪilmaydu. Bu ǝmǝllǝrni ⱪiliwatⱪanikǝnsǝn, ɵzüngni dunyaƣa kɵrsǝt! — deyixti. 5 Qünki uning inilirimu uningƣa etiⱪad ⱪilmiƣanidi.■

6 Xunga Əysa ularƣa:

— Mening waⱪit-saitim tehi kǝlmidi. Lekin silǝrgǝ nisbǝtǝn ⱨǝrwaⱪit munasiptur.□ 7 Bu dunyadiki kixilǝr silǝrgǝ ⱨǝrgiz ɵq bolmaydu; lekin meni ɵq kɵridu. Qünki mǝn ularning ⱪilmixlirini rǝzil dǝp guwaⱨliⱪ beriwatimǝn.■ 8 Silǝr bu ⱨeytⱪa beriweringlar. Mǝn bu ⱨeytⱪa barmaymǝn, qünki mening waⱪit-saitim tehi yetip kǝlmidi, — dedi.□ ■

9 Əysa bu sɵzlǝrni ⱪilip, Galiliyǝdǝ ⱪaldi.

Kǝpilǝr ⱨeytida

10 Əysaning iniliri ⱨeytⱪa qiⱪⱪandin keyin, u ɵzimu uningƣa bardi. Əmma axkara ǝmǝs, yoxurun bardi. 11 Ⱨeytta Yǝⱨudiylar uni izdǝp: «U ⱪǝyǝrdidur?» dǝp sorawatatti.■

12 Kixilǝr arisida uning toƣrisida kɵp ƣulƣula boldi. Bǝzilǝr uni: «Yahxi adǝm!» desǝ, yǝnǝ bǝzilǝr: «Yaⱪ, u halayiⱪni azduruwatidu!» deyixti. ■ 13 Biraⱪ Yǝⱨudiy qongliridin ⱪorⱪup, ⱨeqkim oquⱪ-axkarǝ uning gepini ⱪilmaytti.□ ■

14 Ⱨeytning yerimi ɵtkǝndǝ, Əysa ibadǝthana ⱨoyliliriƣa kirip hǝlⱪⱪǝ tǝlim berixkǝ baxlidi. □ 15 Yǝⱨudiylar:

— Bu adǝm ⱨeqⱪandaⱪ tǝlim almiƣan turuⱪluⱪ, uning ⱪandaⱪmu munqǝ kɵp bilimi bolsun? — dǝp ⱨang-tang ⱪelixti.□

16 Əysa ularƣa:

— Bu tǝlimlǝr mening ǝmǝs, bǝlki meni Əwǝtküqiningkidur. ■ 17 Uning iradisigǝ ǝmǝl ⱪilixⱪa ɵz iradisini baƣliƣan ⱨǝrkim bu tǝlim toƣruluⱪ — uning Hudadin kǝlgǝnlikini yaki ɵzlükümdin eytiwatⱪanliⱪimni bilidu. 18 Ɵz aldiƣa sɵzligǝn kixi ɵz xan-xǝripini izdǝydu, lekin ɵzini ǝwǝtküqining xan-xǝripini izdǝydiƣan kixi ⱨǝⱪ-sadiⱪtur, uningda ⱨǝⱪⱪaniysizliⱪ yoⱪtur. 19 Musa pǝyƣǝmbǝr silǝrgǝ Tǝwrat ⱪanunini tapxurƣan ǝmǝsmu? Lekin ⱨeqⱪaysinglar bu ⱪanunƣa ǝmǝl ⱪilmaywatisilǝr! Nemixⱪa meni ɵltürmǝkqi bolisilǝr? — dedi.□ ■

20 Kɵpqilik:

— Sanga jin qaplixiptu! Seni ɵltürmǝkqi bolƣan kim ikǝn? — deyixti.□ ■

21 Əysa ularƣa mundaⱪ jawab bǝrdi: — Mǝn bir karamǝtni yaritixim bilǝn ⱨǝmminglar ⱨang-tang ⱪelixtinglar. □ 22 — Əmdi Musa pǝyƣǝmbǝr silǝrgǝ hǝtnǝ ⱪilix toƣruluⱪ ǝmr ⱪaldurƣan (ǝmǝliyǝttǝ bolsa hǝtnǝ ⱪilix Musa pǝyƣǝmbǝrdin ǝmǝs, ata-bowilardin ⱪalƣan), xunga silǝr xabat künigǝ toƣra kelip ⱪalsimu xu künidǝ adǝmning hǝtnisini ⱪiliwerisilǝr. □ ■ 23 Əmdi Tǝwrat ⱪanuniƣa hilapliⱪ ⱪilinmisun dǝp xabat künidǝ adǝm hǝtnǝ ⱪilinƣan yǝrdǝ, mǝn xabat künidǝ bir adǝmni sǝllimaza saⱪaytsam, silǝr nemǝ dǝp manga aqqiⱪlinisilǝr? 24 Sirtⱪi ⱪiyapǝtkǝ ⱪarap ⱨɵküm ⱪilmanglar, bǝlki ⱨǝⱪⱪaniy ⱨɵküm ⱪilinglar!■

Əysa Ⱪutⱪuzƣuqi-Mǝsiⱨmidu?

25 U waⱪitta Yerusalemliⱪlarning bǝziliri:

— Qonglar ɵltürmǝkqi bolƣan kixi bu ǝmǝsmidi? 26 Axkara sɵzlǝwatsimu, uningƣa ⱪarxi ⱨeq nǝrsǝ demidiƣu! Dǝrwǝⱪǝ, aⱪsaⱪallarning uning Mǝsiⱨ ikǝnlikini bilip yǝtkǝnmu? 27 Ⱨalbuki, bu adǝmning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini biz eniⱪ bilimiz. Lekin Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ, uning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini ⱨeqkim bilmǝstiƣu, — deyixti.□ ■

28 Xunga Əysa ibadǝthana ⱨoylisida tǝlim beriwetip, yuⱪiri awaz bilǝn mundaⱪ dedi:

— Silǝr meni tonuymiz ⱨǝmdǝ mening ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikimnimu bilimiz, dǝwatisilǝr?! Biraⱪ mǝn ɵzlükümdin ǝmǝs, mǝn meni Əwǝtküqidin kǝldim, U ⱨǝⱪtur; biraⱪ silǝr Uni tonumaysilǝr. □ ■ 29 Mǝn Uni tonuymǝn. Qünki mǝn Uning yenidin kǝldim, meni U ǝwǝtti.■

30 Xunga ular uni tutux yolini izdǝytti, lekin ⱨeqkim uningƣa ⱪol salmidi; qünki uning waⱪit-saiti tehi yetip kǝlmigǝnidi. □ ■ 31 Lekin halayiⱪ arisidiki nurƣun kixilǝr uningƣa etiⱪad ⱪildi. Ular: «Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ bu kixi kɵrsǝtkǝn mɵjizilik alamǝtlǝrdin artuⱪ mɵjizǝ yaritalarmu?!» deyixti.■

Əysani tutux üqün ⱪarawullarning ǝwǝtilixi

32 Pǝrisiylǝr halayiⱪning u toƣruluⱪ ƣulƣula boluwatⱪan bu gǝp-sɵzlirini anglidi; xuning bilǝn Pǝrisiylǝr bilǝn bax kaⱨinlar uni tutux üqün birnǝqqǝ ⱪarawullarni ǝwǝtti. □ 33 Xuning bilǝn Əysa:

— Yǝnǝ bir’az waⱪit silǝr bilǝn billǝ bolimǝn, andin meni Əwǝtküqining yeniƣa ketimǝn. ■ 34 Meni izdǝysilǝr, lekin tapalmaysilǝr. Mǝn baridiƣan yǝrgǝ baralmaysilǝr, — dedi.■

35 Buning bilǝn, Yǝⱨudiylar bir-birigǝ:

— U biz tapalmiƣudǝk ⱪǝyǝrlǝrgǝ barar? Greklǝr arisidiki tarⱪaⱪ Yǝⱨudiy muⱨajirlarning yeniƣa berip, greklarƣa tǝlim berǝmdiƣandu? □ 36 «Meni izdǝysilǝr, lekin tapalmaysilǝr. Mǝn baridiƣan yǝrgǝ baralmaysilǝr» degini nemisidu? — deyixti.

Ⱨayatliⱪ süyi

37 Ⱨeytning ahirⱪi ⱨǝm ǝng katta küni, Əysa ornidin turup, yuⱪiri awaz bilǝn: —

Kimdǝkim ussisa, mening yenimƣa kelip iqsun! □ ■ 38 Manga etiⱪad ⱪilƣuqi kixining huddi muⱪǝddǝs yazmilarda eytilƣinidǝk, iq-baƣridin ⱨayatliⱪ süyining dǝryaliri eⱪip qiⱪidu! — dǝp jakarlidi □ ■ 39 (u bu sɵzni ɵzigǝ etiⱪad ⱪilƣanlarƣa ata ⱪilinidiƣan Muⱪǝddǝs Roⱨⱪa ⱪarita eytⱪanidi. Hudaning Roⱨi tehi ⱨeqkimgǝ ata ⱪilinmiƣanmidi, qünki Əysa tehi xan-xǝripigǝ kirmigǝnidi).■

Hǝlⱪning bɵlünüp ketixi

40 Halayiⱪ iqidǝ bǝzilǝr bu sɵzni anglap:

— Kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan pǝyƣǝmbǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn muxu ikǝn!! — deyixti.□ ■

41 Bǝzilǝr: «Bu Mǝsiⱨ ikǝn!» deyixǝtti. Yǝnǝ bǝzilǝr bolsa: «Yaⱪ, Mǝsiⱨ Galiliyǝdin kelǝttimu? ■ 42 Muⱪǝddǝs yazmilarda, Mǝsiⱨ padixaⱨ Dawutning nǝslidin ⱨǝm Dawutning yurti Bǝyt-Lǝⱨǝm yezisidin kelidu, deyilmigǝnmidi?» — deyixti.■

43 Buning bilǝn, halayiⱪ uning wǝjidin ikkigǝ bɵlünüp kǝtti. 44 Bǝziliri uni tutayli degǝn bolsimu, lekin ⱨeqkim uningƣa ⱪol salmidi.

Yǝⱨudiy aⱪsaⱪallirining etiⱪadsizliⱪi

45 Ⱪarawullar ibadǝthanidin bax kaⱨinlar bilǝn Pǝrisiylǝrning yeniƣa ⱪaytip kǝlgǝndǝ, ular ⱪarawullarƣa:

— Nemǝ üqün uni tutup kǝlmidinglar? — dǝp soraxti.

46 Ⱪarawullar:

— Ⱨeqkim ⱨeqⱪaqan bu adǝmdǝk sɵzligǝn ǝmǝs! — dǝp jawab berixti.

47 Pǝrisiylǝr ularƣa jawabǝn:

— Silǝrmu azduruldunglarmu? 48 Aⱪsaⱪallardin yaki Pǝrisiylǝrdin uningƣa etiⱪad ⱪilƣanlar bolƣanmu?! ■ 49 Lekin Tǝwrat ⱪanunini bilmǝydiƣan bu qüprǝndilǝr lǝnǝtkǝ ⱪalidu! — deyixti.□

50 Ularning arisidin biri, yǝni burun ahxamda Əysaning aldiƣa kǝlgǝn Nikodim ularƣa:■

51 — Tǝwrat ⱪanunimiz awwal kixining nemǝ ⱪilƣinini ɵzidin anglap bilmǝy turup, uningƣa ⱨɵküm qiⱪiramdu!■

52 Ular jawab ⱪilip: — Sǝnmu Galiliyǝdinmu? Muⱪǝddǝs yazmilarni kɵr, ⱪetirⱪinip oⱪup baⱪ, Galiliyǝdin ⱨeqⱪandaⱪ pǝyƣǝmbǝr qiⱪmaydu! — dedi.□

53 Xuning bilǝn ularning ⱨǝrbiri ɵz ɵyigǝ kǝtti.□

■7:2 Law. 23:34.

□7:3 «Muxu yǝrdin ayrilip Yǝⱨudiyǝgǝ barƣin, xuning bilǝn muhlisliringmu karamǝt ǝmǝlliringni kɵrǝlǝydu!» — Əysaning inilirining bu sɵzining iqki mǝnisi bǝlkim: «Muⱨim mɵtiwǝr kixilǝrning kɵpi Galiliyǝ degǝn muxu namrat, pinⱨan jaydin ǝmǝs, bǝlki paytǝht Yerusalemdidur; sǝn xu yǝrdǝ ɵzüngni kɵrsitixing kerǝk; xuning bilǝn ⱨǝⱪiⱪiy nam-inawiting wǝ ⱨǝywiting bolidu» degǝndǝk bolsa kerǝk. Sǝl ƣǝlitǝ ix xuki, ular uningƣa ixǝnmigini bilǝn (5-ayǝtni kɵrüng): «Israilning padixaⱨi bolay desǝng, karamǝt ǝmǝlliringni oquⱪ mǝydanida kɵrsitixing kerǝk» degǝn gumaniy nǝsiⱨǝtni bǝrgǝn (4-ayǝtni kɵrüng).

■7:5 Mar. 3:21.

□7:6 «silǝrgǝ nisbǝtǝn ⱨǝrwaⱪit munasiptur» — bu sɵzning iqki mǝnisi bǝlkim intayin addiydur. Hudaning iradisigǝ kɵngül bɵlidiƣan adǝm Hudaning yetǝkqilikini wǝ baxpanaⱨliⱪini izdǝp yüridu; lekin pǝⱪǝt ɵz iradisigǝ ⱪaraydiƣan kixi Hudaning yetǝkqilikining wǝ baxpanaⱨliⱪining keriki yoⱪ dǝp yüridu wǝ xundaⱪla, bu dunyadikilǝrdin ⱨeqⱪandaⱪ ⱪarxiliⱪⱪa yaki ɵqmǝnlikkǝ uqrimaydu, haliƣan yǝrgǝ beriweridu. Lekin Hudaning iradisini izdigǝn kixi tǝbiiy ⱨalda bu dunyadikilǝrning ⱪilmixlirini axkarǝ ⱪilƣaqⱪa, ularning nǝpritigǝ uqraydu (7-ayǝtni kɵrüng).

■7:7 Yⱨ. 3:19; 14:17; 15:18.

□7:8 «Silǝr bu ⱨeytⱪa beriweringlar. Mǝn bu ⱨeytⱪa barmaymǝn» — kɵp kona kɵqürmilǝrdǝ «Silǝr bu ⱨeytⱪa beriweringlar. Mǝn bu ⱨeytⱪa tehi barmaymǝn» yaki «Silǝr bu ⱨeytⱪa beriweringlar. Mǝn bu ⱨeytⱪa ⱨazirqǝ barmaymǝn» deyilidu. «Tehi» yaki «ⱨazirqǝ» sɵzlǝr ǝslidǝ bolsun, bolmisun, bǝribir ayǝtning mǝnisi asasǝn ohxaxtur; qünki Əysa iniliri ⱨeytⱪa qiⱪⱪandin keyin astirtin bardi (10-ayǝt). Bǝzilǝr «ⱨazirqǝ» degǝnni qüxǝndürüx yolida kirgüzidu.

■7:8 Yⱨ. 8:20.

■7:11 Yⱨ. 11:56.

■7:12 Mat. 21:46; Luⱪa 7:16; Yⱨ. 6:14; 9:16; 10:19.

□7:13 «Yǝⱨudiy qongliridin ⱪorⱪup...» — grek tilida «Yǝⱨudiylardin ⱪorⱪup» deyilidu. Muxu yǝrdǝ «Yǝⱨudiylar» qoⱪum ularning qonglirini kɵrsitidu.

■7:13 Yⱨ. 9:22; 12:42; 19:38.

□7:14 «...kirip» — grek tilida «...qiⱪip»

□7:15 «Yǝⱨudiylar» — bǝlkim Yǝⱨudiy qonglar.

■7:16 Yⱨ. 3:11; 8:28; 12:49; 14:10, 24.

□7:19 «nemixⱪa meni ɵltürmǝkqi bolisilǝr?» — yaki «nemixⱪa meni ɵltürgili izdǝysilǝr?».

■7:19 Mis. 20:1; 24:3; Mat. 12:14; Mar. 3:6; Yⱨ. 5:18; 10:39; 11:53; Ros. 7:53.

□7:20 «Seni ɵltürmǝkqi bolƣan kim ikǝn?» — yaki «Seni ɵltürgili izdǝydiƣan kim?».

■7:20 Yⱨ. 8:48,52; 10:20.

□7:21 «Mǝn bir karamǝtni yaritixim bilǝn ⱨǝmminglar ⱨang-tang ⱪelixtinglar» — bu «bir karamǝt», xübⱨisizki, u aldinⱪi ⱪetim Yerusalemda bolƣanda xabat künidǝ palǝq adǝmni saⱪaytⱪanliⱪini kɵrsitidu (23-ayǝt wǝ 5-babni kɵrüng). Əysaning sɵzigǝ ⱪariƣanda, gǝrqǝ bu mɵjizǝ birnǝqqǝ ay ilgiri kɵrsitilgǝn bolsimu, ularning esidǝ tehiqǝ bar idi. Xu wǝjidin ular Əysani ɵltürüwǝtmǝkqi bolidu. 22-24-ayǝtlǝrdǝ Əysa «xabat künidǝ adǝmni saⱪaytix Tǝwrat ⱪanuniƣa hilap», degǝn hiyalƣa ⱪattiⱪ rǝddiyǝ beridu. Bizningqǝ u ǝslidǝ ularni bu mǝsilǝ toƣruluⱪ oylandurux üqün bu mɵjizini ⱪǝstǝn xabat künidǝ yaratⱪanidi.

□7:22 «ǝmǝliyǝttǝ bolsa hǝtnǝ ⱪilix Musa pǝyƣǝmbǝrdin ǝmǝs, ata-bowilardin ⱪalƣan» — «hǝtnǝ ⱪilix»ni Huda ǝslidǝ Ibraⱨim pǝyƣǝmbǝrgǝ (Musa pǝyƣǝmbǝrdin ilgiri, ǝlwǝttǝ) Ɵzining Ibraⱨim wǝ ǝwladliri bilǝn bolƣan ǝⱨdining simwoli bolsun dǝp tapxurƣanidi («Yar.» 17-bab). «xunga silǝr xabat künigǝ toƣra kelip ⱪalsimu xu künidǝ adǝmning hǝtnisini ⱪiliwerisilǝr» — ǝmr bolsa «Bala tuƣulup sǝkkizinqi küni hǝtnisini ⱪilix kerǝk» («Yar.» 17:13). Xuning bilǝn «sǝkkizinqi kün» xabat künigǝ toƣra kelip ⱪalsimu (wǝ xabat küni «ixlǝx»kǝ bolmaydu) balini sünnǝt ⱪiliwerix kerǝk. Bolmisa Tǝwrat ⱪanuniƣa hilapliⱪ bolidu.

■7:22 Law. 12:3; Yar. 17:10.

■7:24 Ⱪan. 1:16,17; Pǝnd. 24:23; Yaⱪ. 2:1.

□7:27 «bu adǝmning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini biz eniⱪ bilimiz» — ular uni Galiliyǝlik dǝp bilǝtti. Əmǝliyǝttǝ u Bǝyt-Lǝⱨǝmdǝ tuƣulƣan, ǝlwǝttǝ. «Lekin Mǝsiⱨ kǝlgǝndǝ, uning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini ⱨeqkim bilmǝstiƣu, — deyixti.» — halayiⱪning bu sɵzliri anqǝ toƣra ǝmǝs idi; bu kixilǝr pǝyƣǝmbǝrlǝrning Mǝsiⱨ toƣruluⱪ bexarǝtlik yazmilirini toluⱪ bilmigǝn bolsa kerǝk. Bǝlkim ularning kɵzdǝ tutⱪini pǝⱪǝt Mǝsiⱨning tuyuⱪsiz namayan bolidiƣanliⱪini kɵrsǝtkǝn bexarǝtlǝrla idi.

■7:27 Mat. 13:55; Mar. 6:3; Luⱪa 4:22.

□7:28 «silǝr meni tonuymiz ⱨǝmdǝ mening ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikimnimu bilimiz, dǝwatisilǝr?! Biraⱪ mǝn ɵzlükümdin ǝmǝs, mǝn meni Əwǝtküqidin kǝldim, U ⱨǝⱪtur; biraⱪ silǝr Uni tonumaysilǝr» — Bu sɵz Əysaning ularning «Bu adǝmning... ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini eniⱪ bilimiz» deginigǝ rǝddiyǝ ⱪilƣan jawabi idi. Əgǝr ular Hudani tonuƣan bolsa Əysaning ⱪǝyǝrdin kǝlgǝnlikini bilgǝn bolatti, lekin ular Hudani tonimaytti (ayǝttiki ahirⱪi sɵzgǝ ⱪarang).

■7:28 Yⱨ. 5:43; 8:26, 42; Rim. 3:4.

■7:29 Yⱨ. 10:15.

□7:30 «Xunga ular uni tutux yolini izdǝytti...» — «ular» bǝlkim yǝnila qonglarni kɵrsitidu.

■7:30 Mar. 11:18; Luⱪa 19:47; 20:19; Yⱨ. 7:19; 8:20, 37.

■7:31 Yⱨ. 8:30.

□7:32 «ⱪarawullarni ǝwǝtti» — yaki «ibadǝthana ⱪarawullirini ǝwǝtti». Lekin bizningqǝ 30- wǝ -44-ayǝtlǝr (Lawiylardin bolƣan) muxu kixilǝrni ayrim kɵrsitidu.

■7:33 Yⱨ. 16:16.

■7:34 Yⱨ. 8:21; 13:33.

□7:35 «U biz tapalmiƣudǝk ⱪǝyǝrlǝrgǝ barar? Greklǝr arisidiki tarⱪaⱪ Yǝⱨudiy muⱨajirlarning yeniƣa berip, greklarƣa tǝlim berǝmdiƣandu?» — bu ayǝttiki «greklǝr» Ⱪanaanning (Pǝlǝstinning) sirtida turƣan barliⱪ yat ǝlliklǝrgǝ wǝkillik ⱪilidu.

□7:37 «Ⱨeytning ahirⱪi ⱨǝm ǝng katta küni, Əysa ornidin turup, yuⱪiri awaz bilǝn: — Kimdǝkim ussisa, mening yenimƣa kelip iqsun!» — Əysa bu sɵzlǝrni ⱨeytning ahirⱪi küni, yǝni dǝl Hudaning Israil hǝlⱪi qɵldiki waⱪtida Musa pǝyƣǝmbǝr arⱪiliⱪ ularni su bilǝn tǝminligǝn mɵjizǝ yaratⱪan hatirǝ künidǝ eytⱪan.

■7:37 Law. 23:36; Yǝx. 55:1; Yⱨ. 6:35; Wǝⱨ. 22:17.

□7:38 «Manga etiⱪad ⱪilƣuqi kixining huddi muⱪǝddǝs yazmilarda eytilƣinidǝk, iq-baƣridin ⱨayatliⱪ süyining dǝryaliri eⱪip qiⱪidu!» — «muⱪǝddǝs yazmilarda eytilƣandǝk» — «Yǝx.» 58:11 wǝ «Əz.» 47:1-12ni kɵrüng. «Zǝb.» 78:15-16, «Pǝnd.» 4:23, «Yǝx.» 44:3, 55:1, «Əz.» 47:1-12, «Yo.» 3:18, «Zǝk.» 13:1, 14:8mu bǝlkim «Muⱪǝddǝs Roⱨning tɵkülüxi» bilǝn munasiwǝtliktur.

■7:38 Yǝx. 12:3.

■7:39 Yǝx. 44:3; Yo. 2:27-29; Ros. 2:17.

□7:40 «Kelixi muⱪǝrrǝr bolƣan pǝyƣǝmbǝr ⱨǝⱪiⱪǝtǝn muxu ikǝn!» — Musa pǝyƣǝmbǝrning bu pǝyƣǝmbǝr toƣruluⱪ aldin eytⱪan bexariti «Ⱪan.» 18:15dǝ tepilidu.

■7:40 Mat. 21:46; Luⱪa 7:16; Yⱨ. 6:14.

■7:41 Yⱨ. 1:47; 4:42.

■7:42 Zǝb. 132:11; Mik. 5:1; Mat. 2:6.

■7:48 Yǝx. 33:18; Yⱨ. 12:42; 1Kor. 1:20; 2:8.

□7:49 «Tǝwrat ⱪanunini bilmǝydiƣan bu qüprǝndilǝr lǝnǝtkǝ ⱪalidu!» — «qüprǝndilǝr» addiy hǝlⱪni kɵrsitidu. Aⱪsaⱪallar wǝ Pǝrisiylǝr ularni intayin kǝmsitǝtti.

■7:50 Yⱨ. 3:2; 19:39.

■7:51 Mis. 23:1; Law. 19:15; Ⱪan. 1:17; 17:8; 19:15.

□7:52 «Muⱪǝddǝs yazmilarni kɵr, ⱪetirⱪinip oⱪup baⱪ, Galiliyǝdin ⱨeqⱪandaⱪ pǝyƣǝmbǝr qiⱪmaydu!» — ularning bu sɵzidǝ Galiliyǝlik bolƣan Yunus pǝyƣǝmbǝrni ⱪǝstǝn untuƣanidi. Qünki Tǝwratning «Yunus pǝyƣǝmbǝr» degǝn ⱪismida, Hudaning Yǝⱨudiy ǝmǝslǝrgǝ nijat pursitini yǝtküzgǝniliki eniⱪ hatirilinidu. Ular yǝnǝ «Yǝx.» 8:12diki bexarǝt, yǝni Mǝsiⱨning ɵz hizmitini Galiliyǝdǝ baxlaydiƣanliⱪi toƣruluⱪ bexarǝtni ⱪǝstǝn untuƣan ohxaydu.

□7:53 «xuning bilǝn ularning ⱨǝrbiri ɵz ɵyigǝ kǝtti» — «ⱨǝrbiri ɵz ɵyigǝ kǝtti» degǝnlik bǝlkim Nikodimning soali ularning wijdaniƣa sanjilƣan bolsa kerǝk.